Όταν λίγες εβδομάδες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ο τότε υπουργός Μεταφορών του Ηνωμένου Βασιλείου, Grant Shapps, χρησιμοποιούσε το TikTok για να παρουσιάσει το «πάγωμα» από τις βρετανικές αρχές ενός superyacht ιδιοκτησίας Ρώσου ολιγάρχη, μπορούσε να κάνει οτιδήποτε εκτός από το να ανέβει στο πλοίο.
Και αυτό γιατί το Ηνωμένο Βασίλειο δεν είχε κατασχέσει το πλοίο, αλλά απλώς είχε «παγώσει» το ιδιοκτησιακό του καθεστώς, διασφαλίζοντας ότι ο ολιγάρχης δεν θα μπορέσει να το χρησιμοποιήσει.
Όπως αναφέρει το Bloomberg, το ίδιο καθεστώς ισχύει συνολικά για τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία αξίας εκατοντάδων δισ. δολαρίων τα οποία παραμένουν «παγωμένα» αλλά δεν έχουν κατασχεθεί, παρά το γεγονός ότι δεν είναι λίγοι αυτοί που ζητούν να πωληθούν και τα έσοδα να δοθούν για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.
Το οικονομικό πρακτορείο παρουσιάζει σε επτά ερωταπαντήσεις όσα ισχύουν γύρω από την κατάσχεση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, και τι θα μπορούσε να γίνει με αυτά.
1. Ποια η διαφορά μεταξύ δέσμευσης και κατάσχεσης; Όπως σημειώνει το Bloomberg, το πάγωμα ενός περιουσιακού στοιχείου σημαίνει ότι αυτό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί, να μετακινηθεί ή να πωληθεί, αλλά η νόμιμη ιδιοκτησία του δεν αλλάζει. Η κατάσχεση ενός περιουσιακού στοιχείου – είτε πρόκειται για ένα όχημα που συνδέεται με εμπόριο ναρκωτικών είτε για ένα υπερπολυτελές σκάφος που απολαμβάνει ένας ολιγάρχης στον οποίο έχουν επιβληθεί κυρώσεις – μεταβιβάζει την κυριότητα στην αρμόδια αρχή, η οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει ή να πωλήσει το περιουσιακό στοιχείο.
2. Ποια ρωσικά περιουσιακά στοιχεία έχουν δεσμευτεί; Αμέσως μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δέσμευσαν περίπου 300 δισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία της ρωσικής κεντρικής τράπεζας που βρίσκονταν σε μη ρωσικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν σε επιφανείς Ρώσους ιδιώτες έχουν παγώσει πρόσθετα περιουσιακά στοιχεία ύψους περίπου 58 δισεκατομμυρίων δολαρίων, συμπεριλαμβανομένων κατοικιών, σκαφών αναψυχής και ιδιωτικών αεροσκαφών.
3. Πόσα από αυτά έχουν κατασχεθεί; Σχετικά λίγα. Τα γιοτ που συνδέονται με τους Ρώσους δισεκατομμυριούχους Suleiman Kerimov και Viktor Vekselberg κατασχέθηκαν στα νησιά Φίτζι και την Ισπανία, αντίστοιχα, το 2022 από τις τοπικές αρχές επιβολής του νόμου που ενεργούσαν κατόπιν αιτημάτων των αμερικανικών αρχών. Το Γραφείο Ελέγχου Ξένων Περιουσιακών Στοιχείων των ΗΠΑ χαρακτήρισε τον Kerimov ως μέλος μιας ομάδας ολιγαρχών που επωφελήθηκαν από τη διαφθορά της ρωσικής κυβέρνησης.
Το γιοτ του Βέλσεμπεργκ, αξίας 99 εκατομμυρίων δολαρίων, με την ονομασία Tango, συνδέθηκε με υποψίες για τραπεζική απάτη, ξέπλυμα χρήματος και παραβιάσεις κυρώσεων. Οι ΗΠΑ έχουν επίσης κατασχέσει σπίτια που ανήκουν στον Κερίμοφ, τον Βέξελμπεργκ και έναν άλλο Ρώσο δισεκατομμυριούχο, τον Όλεγκ Ντεριπάσκα, ανεβάζοντας τη συνολική αξία που κατασχέθηκε σε περίπου 635 εκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με το Forbes. Τα ποσά αυτά αντιπροσωπεύουν μόνο ένα κλάσμα του εκτιμώμενου πλούτου τους. Ο Βέξελμπεργκ, για παράδειγμα, είχε αξία 7,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων στις 26 Μαΐου, σύμφωνα με τον δείκτη Bloomberg Billionaires Index.
4. Γιατί δεν έχουν κατασχεθεί περισσότερα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για τα οποία έχουν επιβληθεί κυρώσεις; Ο σεβασμός της ατομικής ιδιοκτησίας αποτελεί πυλώνα των νόμων που διέπουν τις σύγχρονες κοινωνίες και τις διεθνείς σχέσεις. Πολλές χώρες επιτρέπουν την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων που αποδεδειγμένα αποτελούν προϊόν εγκλήματος, με υψηλό πήχη για την απόδειξη αυτού στο δικαστήριο. Οι ανακριτές που έχουν αναλάβει να χτίσουν μια υπόθεση συχνά χάνονται σε έναν λαβύρινθο από εταιρείες-κελύφη και υπεράκτια καταπιστεύματα που χρησιμοποιούν οι ολιγάρχες για να αποκρύψουν το πραγματικό μέγεθος της περιουσίας τους.
Επιπλέον, η χρήση των κυρώσεων ως κάλυψη για την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων είναι προβληματική, επειδή έχουν σχεδιαστεί για να είναι ένα προσωρινό μέτρο που θα επιβάλει ένα επιθυμητό αποτέλεσμα. Ακόμη και οι κυβερνήσεις που απλώς δεσμεύουν περιουσιακά στοιχεία μπορεί να αντιμετωπίσουν νομικές επιπλοκές: Ο ιδιοκτήτης του ρωσικού γιοτ που εμφανίζεται στο βίντεο TikTok του πρώην υπουργού Μεταφορών του Ηνωμένου Βασιλείου μήνυσε το Υπουργείο Μεταφορών του Ηνωμένου Βασιλείου και ζήτησε αποζημίωση.
5. Γιατί η δέσμευση δεν είναι αρκετή; Πρώτον, δεν θέτει πάντα τα περιουσιακά στοιχεία εκτός της εμβέλειας των ιδιοκτητών τους. Η κυβέρνηση της Βρετανίας επισήμανε 230 παραβιάσεις κυρώσεων που αφορούσαν τη συνεχή χρήση ή μετακίνηση δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων και δεν έχει ακόμη ανακοινώσει ούτε μία κατηγορία εναντίον οποιουδήποτε – πόσο μάλλον χρηματική ποινή.
Επίσης, οι κυβερνήσεις μπορεί να καταλήξουν να επιβαρύνονται οικονομικά για τη συντήρηση των δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων, ιδίως των σκαφών αναψυχής. Για παράδειγμα, οι Βρετανοί φορολογούμενοι έχουν πληρώσει το λογαριασμό για τη συντήρηση του γιοτ που βρίσκεται ελλιμενισμένο στο Λονδίνο. Και μόνο με την ανάληψη της κυριότητας των περιουσιακών στοιχείων θα μπορούσαν οι σύμμαχοι της Ουκρανίας να τα πουλήσουν για να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων υποδομών της χώρας – μια επιχείρηση που αναμένεται να κοστίσει εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια.
6. Πώς εξελίσσονται οι προσπάθειες για την πώληση κατασχεθέντων περιουσιακών στοιχείων ώστε να βοηθηθεί η Ουκρανία; Στα μέσα του 2022, η κυβέρνηση του Καναδά έδωσε στον εαυτό της την εξουσία να κατάσχει περιουσιακά στοιχεία ατόμων ή οντοτήτων που βρίσκονται υπό καθεστώς κυρώσεων. Στην πρώτη απόπειρα χρήσης του νόμου, η κυβέρνηση δήλωσε τον Δεκέμβριο ότι θα ζητήσει 26 εκατομμύρια δολάρια από την Granite Capital Holdings Ltd., μια εταιρεία που ανήκει στον σύμμαχο του Πούτιν Ρομάν Αμπράμοβιτς, και ότι τα χρήματα θα χρησιμοποιηθούν «για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και την αποζημίωση των θυμάτων της παράνομης και αδικαιολόγητης εισβολής του καθεστώτος Πούτιν». Οι νομικές διαδικασίες για το θέμα αυτό δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει.
Το αμερικανικό Κογκρέσο ενέκρινε στα τέλη του 2022 ένα μέτρο που επιτρέπει την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων που κατέχει η Ρωσία προς όφελος της Ουκρανίας, αν και μόνο για ορισμένες, συγκεκριμένες περιπτώσεις. Ο Γενικός Εισαγγελέας Μέρικ Γκάρλαντ, τον Φεβρουάριο, ενέκρινε την πρώτη τέτοια κατάσχεση, η οποία αφορούσε 5,4 εκατομμύρια δολάρια που ελήφθησαν από τραπεζικό λογαριασμό του υπό κυρώσεις Ρώσου ολιγάρχη Κονσταντίν Μαλοφέεφ με έδρα το Ντένβερ.
Η ΕΕ έχει συζητήσει την προσθήκη της αποφυγής των κυρώσεων στον κατάλογο των εγκλημάτων, όπως η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και η διαφθορά, που μπορούν να προκαλέσουν την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων προσώπων ή οντοτήτων που υπόκεινται σε κυρώσεις.
Το Ηνωμένο Βασίλειο ζήτησε νομικές συμβουλές σχετικά με την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων χωρίς να παραβιάζει τους διεθνείς κανόνες. Μια πρόταση από μια δεξαμενή σκέψης είναι να χρησιμοποιηθούν πρακτικές από άλλους κλάδους, με χαμηλότερες απαιτήσεις απόδειξης. Ο κώδικας κατά της μαφίας της Ιταλίας, για παράδειγμα, επιτρέπει στις αρχές να χαρακτηρίσουν έναν ιδιοκτήτη ως «κίνδυνο για την κοινωνία» για να τις βοηθήσει να κατασχέσουν περιουσιακά στοιχεία που ανήκουν σε μέλη της μαφίας.
Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς δεν φαίνεται να επιδοκιμάζει την προοπτική αυτή, υποστηρίζοντας ότι η κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων είναι νομικά προβληματική και δεν θα έφερνε ούτως ή άλλως πολλά χρήματα.
7. Υπάρχει προηγούμενο για την κατάσχεση δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων; Σύμφωνα με το Bloomberg, μετά την εισβολή στο Ιράκ το 2003 και την ανατροπή του ιρακινού ηγέτη Σαντάμ Χουσεΐν, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους διέταξε την κατάσχεση 1,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων ιρακινών κεφαλαίων που βρίσκονταν σε αμερικανικές τράπεζες, μέρος των οποίων πήγε για την πληρωμή των μισθών των ιρακινών κυβερνητικών υπαλλήλων.
Το 1996, οι ΗΠΑ κατέσχεσαν κουβανικά κεφάλαια και τα χρησιμοποίησαν αργότερα για να βοηθήσουν στην αποζημίωση των οικογενειών τριών Αμερικανών που σκοτώθηκαν όταν τα αεροπλάνα τους καταρρίφθηκαν από τις ένοπλες δυνάμεις της Κούβας.