Γιατί οι μετανάστες εμπιστεύονται τους λαθρέμπορους;

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Europol, της αστυνομικής υπηρεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 90% των ανθρώπων που περνούν παράνομα τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες των λαθρεμπόρων. Αυτό μπορεί να ισχύει για ολόκληρο το ταξίδι ή μόνο για μέρη του παράνομου ταξιδιού.

«Είναι δύσκολο να προσδιοριστούν τα ακριβή στοιχεία για αυτές τις παράτυπες μετακινήσεις», δήλωσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε έκθεση του 2021.

Πώς όμως λειτουργούν οι λαθρέμποροι που μεταφέρουν ανθρώπους στη Μεσόγειο Θάλασσα και στην Ευρώπη; Και ποιοι είναι αυτοί που τους εμπιστεύονται τον εαυτό τους με την ελπίδα μιας καλύτερης ζωής;

«Κάποιος μιλάει για λαθρεμπόριο ανθρώπων όταν τα διεθνή σύνορα διασχίζονται παράνομα και οι άνθρωποι έχουν πληρώσει για το ταξίδι», τονίζει η Lucia Bird. Είναι ανώτερη αναλύτρια στο Global Initiative Against Transnational Organized Crime, μια ανεξάρτητη οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών με έδρα την Ελβετία. «Η εμπορία ανθρώπων, από την άλλη πλευρά, συμβαίνει ενάντια στη θέληση του ενδιαφερόμενου ατόμου και μπορεί επίσης να λάβει χώρα σε μια χώρα ή περιοχή».

Σύμφωνα με την Bird, μετανάστες και πρόσφυγες «συχνά κακοποιούνται και τους εκμεταλλεύονται διακινητές κατά τη διάρκεια του ταξιδιού». Προσθέτει ότι «συμφωνίες που αρχικά συμφωνούνται αμοιβαία μεταξύ του μετανάστη και του λαθρέμπορου μπορεί να οδηγήσουν σε εμπορία ανθρώπων». Ωστόσο, όταν οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες ενός λαθρέμπορου για να περάσουν παράνομα τα σύνορα, είναι επιτυχής επιλογή στις περισσότερες περιπτώσεις.

Στην τελευταία Έκθεση Παγκόσμιας Μετανάστευσης, περίπου 281 εκατομμύρια άνθρωποι ταξινομήθηκαν ως διεθνείς μετανάστες το 2021. Αυτό είναι περίπου το 3,6% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η έκθεση ενημερώνεται κάθε δύο χρόνια.

Βασικά, οι λαθρέμποροι είναι πάροχοι υπηρεσιών που προσφέρουν τη μεταφορά ανθρώπων. Για το σκοπό αυτό, οι λαθρέμποροι διατηρούν δίκτυα ντόπιων που παρέχουν επίσης πληροφορίες για το τι έχουν να προσφέρουν σε απομακρυσμένες πόλεις. Οι ντόπιοι βοηθούν όσους ελπίζουν να φτάσουν στο πλησιέστερο σημείο αναχώρησης. Άλλοι ξέρουν να πλαστογραφούν χαρτιά. Τα σκάφη και το απαιτούμενο πλήρωμα οργανώνονται και από τα ρυμουλκά.

“Οι λαθρέμποροι προσφέρουν λύσεις, για παράδειγμα, για να ξεπεράσουν φυσικά ή πολιτικά εμπόδια που είναι πολύ δύσκολο ή αδύνατο να ξεπεράσουν οι μετανάστες μόνοι τους. Αυτά περιλαμβάνουν τη διάσχιση της Μεσογείου ή την πρόσβαση σε βίζες με πλαστά έγγραφα”, εξηγεί η Bird.

“Αυτά τα δίκτυα είναι επιτυχημένα επειδή λειτουργούν σε ένα περιβάλλον όπου υπάρχει κατανόηση των λόγων της μετανάστευσης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην Τυνησία  και τη Λιβύη”, δήλωσε ο Sami Hamdi, εκτελεστικός διευθυντής της The International Interest, ενός παρόχου παγκόσμιας ανάλυσης κινδύνου. Οι αστυνομικοί στο σημείο έλαβαν σίγουρα δωροδοκίες επειδή κοιτούσαν από την άλλη πλευρά, λέει. Αλλά συχνά έχουν κατανόηση για τους ανθρώπους που θέλουν να ξεφύγουν από τη ζοφερή ύπαρξή τους. Άλλωστε, συχνά προέρχονταν από τις ίδιες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες.

«Άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα ταξιδεύουν με τους λαθρέμπορους», λέει ο Jan Egeland. Είναι Γενικός Γραμματέας της Νορβηγικής Υπηρεσίας Προσφύγων, η οποία επιβλέπει το έργο των ανθρωπιστικών οργανώσεων σε περισσότερες από 30 χώρες που έχουν πληγεί από συγκρούσεις και καταστροφές. Ειδικότερα, μεταξύ των μεταναστών και των προσφύγων που διασχίζουν τη Μεσόγειο, υπάρχουν πολλές οικογένειες που «βασικά ρίχνονται στη Μεσόγειο με την ελπίδα να φτάσουν στην άλλη ακτή, γιατί διαφορετικά δεν βλέπουν καμία πιθανότητα να προσφέρουν στα παιδιά τους μια καλύτερη ζωή.

Φυσικά, υπήρχαν και πολλοί νέοι άνδρες ανάμεσά τους, πρόσθεσε ο Έγκελαντ σε συνέντευξή του. “Το ταξίδι μόνος από την Υεμένη ή τη Σομαλία στη Μεσόγειο Θάλασσα είναι εξαιρετικά κουραστικό!” Μάλιστα, διάφορα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι ο αριθμός των ανδρών ξεπερνά ελαφρώς αυτόν των γυναικών.

«Πίσω στο σπίτι, οι οικογένειες συχνά συγκεντρώνονται για να πληρώσουν έναν λαθρέμπορο για το ταξίδι ενός νεαρού μέλους της οικογένειας», εξηγεί ο Hamdi. «Ελπίζουν ότι αυτό μπορεί αργότερα να στείλει χρήματα στο σπίτι ή ακόμη και να επιτρέψει στην οικογένεια να μετακινηθεί νόμιμα αργότερα». Μίλησε σε οικογένειες στη Βόρεια Αφρική που είχαν στείλει συγγενείς στο εξαιρετικά επικίνδυνο ταξίδι. «Όταν τους ρώτησα για τον θανατηφόρο κίνδυνο, η απάντηση ήταν κυρίως ότι ήταν ήδη νεκροί, ακόμα κι αν ήταν ακόμα ζωντανοί και ανέπνεαν».

Το άρθρο 14 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μπορεί να δίνει σε όλους το δικαίωμα “να αναζητούν και να απολαμβάνουν άσυλο σε άλλες χώρες λόγω δίωξης”, αλλά δεν έχουν όλοι δικαίωμα στο άσυλο σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο και τους ορισμούς του ασύλου. Σε κάθε περίπτωση, η διαδικασία ασύλου ξεκινά μόνο όταν κάποιος έχει φτάσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για παράδειγμα αφού διασχίσει τη Μεσόγειο Θάλασσα, και όχι νωρίτερα.

“Οι άνθρωποι που έχουν ελάχιστη ή μηδενική επιλογή όταν πρόκειται να ζήσουν μια ζωή με αξιοπρέπεια και ασφάλεια θεωρούν επίσης πολύ επικίνδυνες διαδρομές με συμμορίες διακίνησης. Για αυτούς δεν υπάρχει νόμιμη και ασφαλής οδός”, τονίζει η Nadia Hardman, η οποία ερευνά πρόσφυγες και μετανάστες δικαιώματα στο Human Rights Watch. Για αυτούς, η απόφαση των ανθρώπων να στραφούν στους λαθρεμπόρους δεν είναι τόσο εθελοντική. «Συνήθως, κανείς δεν θέλει να φύγει από την πατρίδα του, αλλά όταν είσαι απελπισμένος, εκμεταλλεύεσαι κάθε ευκαιρία που σου έρχεται».

Ο Egeland συμμερίζεται αυτήν την άποψη: “Οι λαθρέμποροι είναι αδίστακτοι επιχειρηματίες. Εκμεταλλεύονται την απόγνωση των ανθρώπων. Εφόσον δεν υπάρχει νόμιμη οδός μέσω της οποίας μπορούν να φτάσουν στην Ευρώπη – ή μέσω της οποίας οι άνθρωποι στην Κεντρική Αμερική μπορούν να φτάσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες – πάντα θα δώστε σε κάποιον που βγάζει χρήματα από αυτό».