Δυτική στροφή της Τουρκίας;

Ποια είναι η δυναμική των σχέσεων της Τουρκίας με τη Δύση και σε ποιο βαθμό αλλάζουν; Το ερώτημα αυτό προκύπτει από τη διαδικασία στο Βίλνιους και από την άρση των βέτο που ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ένας αξιόπιστος εταίρος του ΝΑΤΟ, δεν θα έπρεπε να είχε θέσει στην Ευρώπη του πολέμου. Ούτε θα μπορούσε να “εκβιάσει” την ΕΕ για ένα δεύτερο χρόνο για ένα θετικό νεύμα προς την Άγκυρα, συνδέοντάς το με το θέμα των F-16, που είναι η συνήθης συναλλακτική του πρακτική.

Παρά τον “συμβιβασμό” του Ερντογάν και τη διαφαινόμενη προθυμία του για επαναπροσέγγιση, η οποία δεν έχει ακόμη αποδειχθεί στην πράξη και θα δοκιμαστεί με την πάροδο του χρόνου, και η οποία συνδέεται σαφώς με την προβληματική οικονομία που έχει ανάγκη τον ευρωατλαντικό χώρο, η συνολική κίνηση του Ερντογάν κατά τον τρίτο χρόνο της εξουσίας του είναι ένα είδος εγκυμοσύνης Το να την “διαβάσουμε” ως μια στρατηγική μετατόπιση που έλαβε χώρα δεν θα ήταν συνεπές με τη διπλωματική πραγματικότητα της Τουρκίας, ούτε με το “κεφάλαιο” Ρωσία ή την εξισορρόπηση μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Η ατμόσφαιρα στην κατ’ ιδίαν συνάντηση μεταξύ του Τζο Μπάιντεν και του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Βίλνιους φάνηκε ιδιαίτερα θερμή. Ο Αμερικανός πρόεδρος δεν επιθυμούσε το ίδιο έντονα τη συνέχιση των σκληρών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας με τη Σουηδία κατά τη διάρκεια των επίσημων εργασιών της Συνόδου Κορυφής, ούτε το ακραίο σενάριο της ανατίναξης των στόχων των μελών, ενώ ο πρωθυπουργός Ερντογάν για την πώληση των F-16 και την αναβάθμιση του υπάρχοντος στόλου της Τουρκίας, Ο Λευκός Οίκος είναι όλο και πιο σίγουρος ότι θα βρει μια φόρμουλα που θα μπορεί να εγκριθεί από το Κογκρέσο.

Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, η οποία διήρκεσε δυόμισι ώρες, ο Τζο Μπάιντεν ευχαρίστησε τον Ερντογάν μπροστά στις κάμερες, λέγοντας ότι η συμφωνία εισόδου της Σουηδίας “έκανε μια ιστορική σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ ακόμη πιο ιστορική”. ‘Αυτή η σύνοδος κορυφής επιβεβαιώνει τη δέσμευσή μας στην άμυνα, την αποτροπή και τις στενές συμμαχικές σχέσεις στο ΝΑΤΟ’, είπε ο Μπάιντεν, ενώ η πλευρά του Ταγίπ Ερντογάν έκανε λόγο για ‘μια νέα αρχή σε επίπεδο συνόδου κορυφής’. Χαρακτήρισε τη συνάντηση με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ ως ένα “πρώτο βήμα προς τα εμπρός” και δήλωσε ότι προηγουμένως βρισκόταν σε μια φάση “προθέρμανσης”, αλλά τώρα έχει εισέλθει σε μια νέα διαδικασία.

Πάντως, προς αποφυγή παρεξηγήσεων, η ίδια η Τουρκία φρόντισε πριν από τη συνάντηση Ερντογάν-Μπάιντεν να ξεκαθαρίσει τι θέλει, τι επιθυμεί και τι έχει αλλάξει και τι δεν έχει αλλάξει από το Βίλνιους, με διαρροές της κυβέρνησης στα διεθνή μέσα ενημέρωσης και δηλώσεις πολιτικών αναλυτών στις σελίδες των εφημερίδων που πρόσκεινται στην κυβέρνηση Φρόντισαν να βεβαιωθούν ότι το έκαναν. Και μεταξύ των πραγμάτων που δεν άλλαξαν είναι η ειδική σχέση με τη Ρωσία. Όπως έδειξε η πρόσφατη επίσκεψη του Βολοντίμιρ Ζελένσκι στην Άγκυρα, η Ρωσία είναι επίσης αναπόφευκτος αποδέκτης των συνεπειών της εμπορικής πολιτικής της Τουρκίας, αλλά ο Ζελένσκι φρόντισε να διασφαλίσει ότι δεν υποστηρίζει μόνο την υποστήριξη της Τουρκίας για την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, αλλά και τη συμφωνία του Ερντογάν να τη σταθμεύσει στο τουρκικό έδαφος μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος Επίσης, επέστρεψε στην πατρίδα του με τον διοικητή του τάγματος Azov (η τελευταία φρουρά της χαλυβουργίας Azovstal στη Μαριούπολη), κάτι που είχε συμφωνήσει. Η Μόσχα επέκρινε τόσο την Τουρκία όσο και την Ουκρανία για την παραβίαση των όρων της συμφωνίας, αλλά εξέφρασε ρεαλισμό και “κατανόηση” προς τον Ερντογάν, λέγοντας ότι η κίνησή του ήταν επειδή ήθελε να δείξει “αλληλεγγύη” πριν από τη σύνοδο κορυφής στο Βίλνιους. Η αντίδραση της Ρωσίας μετά το “ναι” της Τουρκίας στη Σουηδία συνοψίστηκε μέσω του εκπροσώπου του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ, ο οποίος δήλωσε ότι και η Ρωσία κατανοεί ότι η Τουρκία πρέπει να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της ως μέλος του ΝΑΤΟ και προσπαθεί να οικοδομήσει ισχυρές σχέσεις με την κυβέρνηση Ερντογάν παρά τις διαφορές απόψεων Τόνισε ότι προσπαθεί να οικοδομήσει ισχυρές σχέσεις με την κυβέρνηση Ερντογάν παρά τις διαφορές τους. Ωστόσο, προέτρεψε την Τουρκία να μην έχει “αυταπάτες” σχετικά με τη δυνατότητα ένταξης στην ΕΕ. ‘Κανείς δεν επιθυμεί την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι. Από αυτή την άποψη, οι εταίροι της Τουρκίας δεν πρέπει να παραπλανηθούν’, δήλωσε ο Πεσκόφ.

Πράγματι, παρά τη δήλωση καλών προθέσεων σχετικά με την πορεία των ευρωτουρκικών σχέσεων και τις συνομιλίες του Ερντογάν με τον Σαρλ Μισέλ, τον Όλαφ Σολτς και τον Εμανουέλ Μακρόν στο περιθώριο των συνομιλιών του Βίλνιους, δεν υπήρξε καμία συζήτηση για την επανάληψη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας, οι οποίες έχουν βαλτώσει εδώ και χρόνια. Ωστόσο, είναι φυσικά ένας δρόμος μέσα από ένα δίκτυο σχέσεων με την Ελλάδα και την Κύπρο, τη διατήρηση μειωμένων εντάσεων στο Αιγαίο και την αποφυγή προκλήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ παρακολουθεί στενά τη συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που πραγματοποιείται σήμερα στο Βίλνιους.

Οι ευρωτουρκικές σχέσεις θα συζητηθούν συνολικά στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων στις 20 Ιουλίου στις Βρυξέλλες. Το θέμα ήταν στην ατζέντα πριν ο Ερντογάν το θέσει ξαφνικά ως προϋπόθεση για την άρση του βέτο του στη Σουηδία.

Ανώτερος Τούρκος κυβερνητικός αξιωματούχος, μιλώντας στο Reuters υπό τον όρο της ανωνυμίας, αναγνώρισε ότι η Τουρκία στοχεύει στην οικονομία και δήλωσε ότι “οι δυτικές χώρες πρέπει να σταθούν στο πλευρό της Τουρκίας, η οποία χρειάζεται τα χρήματα”. Σε μια σύντομη περίληψη των αιτημάτων της Άγκυρας, ο αξιωματούχος δήλωσε ότι ελπίζει ότι θα σημειωθεί πρόοδος στο βασικό ζήτημα των θεωρήσεων και της επανένταξης στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Για τις ΗΠΑ, είπε ότι η Τουρκία θα αναπτύξει “λογικές σχέσεις” στο μέτρο του δυνατού, ενώ για τη Ρωσία, ξεκαθάρισε ότι η Τουρκία δεν θα υπονομεύσει τις σχέσεις της με τη Δύση, ενώ θα τις βελτιώσει. Άλλωστε, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πρόκειται να υποδεχθεί τον Αύγουστο στην Άγκυρα τον Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία.

Την ίδια στιγμή, η φιλοκυβερνητική εφημερίδα Sabah Βίλνιους αναφέρει ότι “απαντά” στο ερώτημα αν η απόφαση του Ερντογάν να δώσει το “πράσινο φως” για την ένταξη της Σουηδίας στην ΕΕ και να επαναφέρει στο προσκήνιο την ένταξη στην ΕΕ, παρά τους στενούς δεσμούς της Τουρκίας με τη Ρωσία, αποτελεί μια σημαντική αλλαγή στη σκιά του Βίλνιους. Στην εφημερίδα παρουσιάζονται οι απόψεις εμπειρογνωμόνων και αναλυτών, οι οποίοι λένε ότι πρόκειται “απλώς για μια διπλωματική κίνηση για την αναζωογόνηση των αδρανών σχέσεων” με περισσότερες χώρες και ότι “ο άξονας της Τουρκίας δεν έχει μετατοπιστεί από την Ασία προς τη Δύση”. Ο Mehmet Ozcan, συγγραφέας και ειδικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής στο τουρκικό Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας, αναφέρει ότι με την εκλογή του Ερντογάν στις 28 Μαΐου για τρίτη συνεχή προεδρική θητεία, η Τουρκία άνοιξε μια νέα σελίδα στις σχέσεις της με τη Δύση. ‘Εξάλλου, η Τουρκία πραγματοποιεί την επιθυμία της στο θέμα της Σουηδίας και οικοδομεί νέες σχέσεις με τη Δύση. Η κίνηση αυτή δεν σημαίνει ότι η Τουρκία έχει μετακινηθεί προς μια εξωτερική πολιτική με δυτικό προσανατολισμό. ‘Η Τουρκία ακολουθεί ήδη μια ισορροπημένη πολιτική’, σημειώνει.

Σύμφωνα με τον ίδιο, η “αντι-ερντογανική στάση της Δύσης τα τελευταία χρόνια δημιούργησε την αντίληψη ότι η Τουρκία έχει μετατοπίσει το κέντρο βάρους της προς την Ανατολή”. ‘Η Τουρκία επιδιώκει την ισορροπία. Η Τουρκία δεν θέλει να είναι μέρος της Δύσης, θέλει υγιέστερες, πιο ορθολογικές και βιώσιμες σχέσεις με τη Δύση’, δήλωσε ο Μεχμέτ Οζκάν, προσθέτοντας ότι είναι λάθος να εξισώνεται η έγκριση της ένταξης της Σουηδίας με τη διακοπή των σχέσεων με τη Ρωσία.

Ο ίδιος ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ενδέχεται να έχει περισσότερα να πει σε συνέντευξη Τύπου μετά τη σημερινή σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ.