Προϋποθέσεις για την εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχαν σήμερα, Τετάρτη, την πρώτη τους μετεκλογική συνάντηση στο Βίλνιους της Λιθουανίας, προκειμένου να καταλήξουν σε έναν οδικό χάρτη (αποκατάσταση της επικοινωνίας, θετική ατζέντα, Μνημόνιο Συνεννόησης, προκαταρκτικές συνομιλίες σε πρώτη φάση) για την εξομάλυνση/επαναπροσδιορισμό των διμερών σχέσεων. Ο κύριος στόχος είναι η εξομάλυνση των διμερών σχέσεων. Για να έχει πιθανότητες επιτυχίας η διαδικασία εξομάλυνσης, πρέπει και οι δύο πλευρές να εγκαταλείψουν ξεπερασμένες συμπεριφορές, ρητορική, φοβίες, σύνδρομα, ακραίες θέσεις και ορισμένες αξιώσεις (Τουρκία). Σύμφωνα με το δόγμα Κένεντι, «δεν διαπραγματευόμαστε από φόβο, αλλά ούτε αποφεύγουμε τη διαπραγμάτευση από φόβο». Και ως συνολική ιδεολογική κατεύθυνση προβάλλει τον «πολυδύναμο εκσυγχρονισμό» (του Κώστα Σημίτη).

Η Ελλάδα είναι μια αρκετά ώριμη χώρα για να κατανοήσει τα εξής. Πρώτον, η αναφορά στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ ως το μοναδικό πρόβλημα που έχουμε να λύσουμε μπορεί να είναι πολιτικά χρήσιμη, αλλά δεν εξομαλύνει από μόνη της σε βάθος τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Το θέμα – κλειδί για την εξομάλυνση είναι το ζήτημα του εύρους των χωρικών υδάτων, όπως σταθερά έλεγε και ο αείμνηστος Β. Θεοδωρόπουλος (μοναδικό θέμα άλλωστε των διερευνητικών συνομιλιών μέχρι το 2013). Επομένως αυτό θα πρέπει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, άμεσο ή έμμεσο, να επιλυθεί (με διαπραγμάτευση ή διεθνή δικαιοσύνη, και ας το έχουμε αφαιρέσει από τη δικαιοδοσία ΔΔΧ).

Υπάρχει, βέβαια, η (αμφισβητήσιμη) άποψη ότι από τη στιγμή που θα καθοριστούν τα όρια της υφαλοκρηπίδας/οικονομικής ζώνης, δεν μπορεί να υπάρξει επέκταση της χωρικής θάλασσας και ότι αυτό επομένως λύνει όλα τα προβλήματα. Αλλά θα λύσει; Είναι σαφές ότι το θέμα της ελληνικής κυριαρχίας, δηλαδή οι παράνομες διεκδικήσεις της Τουρκίας (γκρίζα ζώνη, αποστρατιωτικοποίηση των νησιών/παραβίαση κυριαρχίας), δεν θα μπει στις διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, η θέση “ένα πρόβλημα προς επίλυση” που κυριαρχεί σήμερα δεν ήταν η θέση του Κωνσταντίνου Καραμανλή (senior), ούτε του Ανδρέα Παπανδρέου.

Πράγματι, ο Παπανδρέου ήταν αυτός που εισήγαγε τη θεωρία του “ενός νομικού προβλήματος προς επίλυση”. Την εγκατέλειψε όμως το 1987, την εποχή της μεγάλης κρίσης και στα πρόθυρα του πολέμου με την Τουρκία. Δεύτερον, το σύνδρομο της στενά νομικίστικης, νομικίστικης και φοβικής προσέγγισης είναι αυτοπαγιδευτικό. Σχεδόν όλα τα εξωτερικά, διμερή ή διεθνή προβλήματα είναι νομικής προέλευσης. Αλλά πάνω απ’ όλα είναι πολιτικά ζητήματα. Η Ελλάδα, ως “κράτος υπό καθεστώς διεθνούς δικαίου”, τείνει να δίνει έμφαση στις νομικές πτυχές του ζητήματος και στο ρόλο του δικαίου, σε βάρος των πολιτικών πτυχών. Το διεθνές δίκαιο αποτελεί πράγματι τη βάση για τις διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, το διεθνές δίκαιο (όπως και κάθε άλλο νομικό σύστημα) έχει πολλές “καλόπιστες” αναγνώσεις και ερμηνείες, εφαρμόζεται με διάφορες μορφές και τον τελικό λόγο έχει η δικαιοσύνη.

Για παράδειγμα, όπως και στο δίκαιο της ΕΕ, η Ελλάδα έχει επανειλημμένα κατηγορηθεί για εσφαλμένη εφαρμογή άλλων πτυχών του δικαίου, είτε από το Δικαστήριο της ΕΕ, είτε από το Δικαστήριο του Στρασβούργου, είτε από το Διεθνές Δικαστήριο. Το ζήτημα επιλύεται τελικά στο πλαίσιο του νόμου, αλλά απαιτεί πολιτική βούληση. Η διάσκεψη πραγματοποιείται μόλις 12 ημέρες πριν από την εκατονταετηρίδα από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923). Η Ιστορία παρακολουθεί…