«Λευκός καπνός» στο Βίλνιους

Ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντήθηκαν χθες στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους και κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία που θα οδηγήσει σε μακροπρόθεσμη ηρεμία στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η συμφωνία των τριών σημείων συνεχίζει τη θετική ατζέντα της άμεσης επικοινωνίας των δύο υπουργών Εξωτερικών και της εποπτείας των θεμάτων αρμοδιότητάς τους, της προώθησης στρατιωτικών μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) και της ουσιαστικής ανακοίνωσης ενός Συμβουλίου Συνεργασίας Υψηλού Επιπέδου μεταξύ των δύο χωρών που θα πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη το ερχόμενο φθινόπωρο.

Μάλιστα, για πέμπτη φορά μέσα σε λιγότερο από τέσσερα χρόνια, Μητσοτάκης και Ερντογάν συναντήθηκαν και συμφώνησαν να αλλάξουν το πλαίσιο επικοινωνίας μεταξύ των δύο χωρών. Η συνάντηση επρόκειτο να διαρκέσει λιγότερο από 30 λεπτά, αλλά τελικά διήρκεσε μία ώρα και πέντε λεπτά. Η συμφωνηθείσα σύνθεση παρέμεινε αμετάβλητη, με τους δύο ηγέτες να συμμετέχουν οι υπουργοί Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης και Χακάν Φιντάν, ενώ από την πλευρά του Μητσοτάκη η διπλωματική σύμβουλος Άννα- Μαρία Μπούρα και ο επικεφαλής σύμβουλος του Ερντογάν για θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας Ακίφ Τσαγκατάι Κιρίτς. Οι συζητήσεις διεξήχθησαν σε θετικό κλίμα. Σε γενικές γραμμές, η συνάντηση με τον κ. Μητσοτάκη εδραίωσε την ευρύτερη στάση που διατηρεί ο Ερντογάν σε όλες τις επαφές του στο Βίλνιους. Φαίνεται αποφασισμένος να κλείσει όλα τα μέτωπα που προκαλούν προβλήματα με τη Δύση, στα οποία προφανώς συμπεριλαμβάνονται και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Το ενδιαφέρον και πολύ χαρακτηριστικό είναι ότι μετά τη συνάντηση εκδόθηκαν δύο πανομοιότυπες ανακοινώσεις από τη Μεγάλη Βίλα και την τουρκική προεδρία.

Μετά τη συνάντηση με τον πρόεδρο Ερντογάν, ο πρωθυπουργός εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία ξεκαθάριζε ότι θα γίνει μια συνετή νέα εκκίνηση με την Τουρκία. Ο Πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης έθεσε επίσης τους τρεις πυλώνες της συμφωνίας του με τον Πρόεδρο Ερντογάν. Πολιτικός διάλογος υπό την ηγεσία του υπουργού Εξωτερικών. Η βασική μας διαφορά είναι η θαλάσσια περιοχή. Ο δεύτερος δίαυλος είναι τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης που μπορούν να αποδώσουν καρπούς. Ο τρίτος δίαυλος είναι η λεγόμενη θετική ατζέντα, που περιλαμβάνει κυρίως οικονομικά θέματα. Αυτά θα αναλυθούν στη Θεσσαλονίκη μέχρι το τέλος του έτους. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προσφέρει στην Τουρκία δύο δρόμους. Πρόθεσή μας είναι να ακολουθήσουμε τον ευρωπαϊκό δρόμο.

Ο κ. Μητσοτάκης τόνισε επίσης ότι το κλίμα "δείχνει ότι και οι δύο ηγέτες είναι πρόθυμες να επαναφέρουν το πλαίσιο των σχέσεων των δύο χωρών. Είπε επίσης ότι δεν αμφισβητεί τις προθέσεις του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σημειώνοντας ότι πρόκειται για μια αλλαγή από τον Τούρκο πρόεδρο. Θεωρώ το ποτήρι μισογεμάτο και όχι μισοάδειο. Δεν έχουμε ξεχάσει τι συνέβη τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Αλλά ακόμη και αν δεν μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματα στη θαλάσσια περιοχή, μπορούμε να ζήσουμε ειρηνικά. Μέσω της οδού του ΥΠΕΞ, η οποία είναι άτυπη τους τελευταίους μήνες, μπορούμε να εξαλείψουμε πιθανές πηγές έντασης στο μέλλον  δήλωσε ο πρωθυπουργός. Στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκε πάντως και ο πρωθυπουργός Ερντογάν, καθώς, όπως αναφέρει ο Μανώλης Κωστίδης από την Κωνσταντινούπολη, η κατάσταση κρίνεται από την τουρκική πλευρά ως εξαιρετικά θετική για την προώθηση της ατζέντας της εξομάλυνσης των σχέσεων.

Η βασικότερη από τις χθεσινές ανακοινώσεις στο Βίλνιους αφορά την πολιτική εποπτεία που θα έχουν οι υπουργοί Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης και Χακάν Φιντάν, στους οποίους Μητσοτάκης και Ερντογάν έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη, στη διαδικασία των συζητήσεων για τις θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ωστόσο, οι δύο υπουργοί δεν θα συντονίζουν μόνο τις διαδικασίες αυτές, τις διερευνητικές επαφές και τις συζητήσεις για θέματα όπως η υφαλοκρηπίδα, αλλά θα συζητούν και τρέχοντα ζητήματα. Η ίδια η διαδικασία των διερευνητικών επαφών και του πολιτικού διαλόγου, η οποία μέχρι τώρα γινόταν σε επίπεδο αρμόδιων υπηρεσιών των υπουργείων Εξωτερικών, θα πρέπει να αναμορφωθεί υπό το φως της χθεσινής ανακοίνωσης. Για παράδειγμα, η ελληνοτουρκική συνεργασία υπερβαίνει κατά πολύ τις διμερείς σχέσεις και επεκτείνεται στις ευρύτερες ευρωτουρκικές σχέσεις. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε χθες: "Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει λάβει στο παρελθόν αποφάσεις για το πλαίσιο των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο άνοιξε δύο δρόμους για την Τουρκία, έναν καλό και έναν όχι τόσο καλό. Πρόθεσή μας είναι να ακολουθήσουμε το θετικό μονοπάτι. Και αν οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας βελτιωθούν, αυτό σίγουρα θα οδηγήσει σε μια συνολική συμφιλίωση μεταξύ της Τουρκίας και της ΕΕ. Και αυτό γιατί δεν έχουμε κανένα λόγο να αμφιβάλλουμε ότι η πρόθεση αυτή της Τουρκίας είναι ειλικρινής αυτή τη στιγμή.

Η λεγόμενη Θετική Ατζέντα, στην οποία ο κ. Μητσοτάκης έκανε χθες ειδική αναφορά, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των προσπαθειών για την εξομάλυνση των σχέσεων των δύο χωρών. Ελπίζεται ότι η επόμενη συνάντηση συνεργασίας υψηλού επιπέδου θα πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη στη βάση αυτής της Θετικής Ατζέντας. Η τελευταία συνάντηση πραγματοποιήθηκε στη Σμύρνη το 2016. Από τουρκικής πλευράς, ο Μανώλης Κωστίδης, ανταποκριτής της εφημερίδας Κ στην Κωνσταντινούπολη, ανέφερε ότι δεν έχει οριστεί συγκεκριμένη ημερομηνία για τη διεξαγωγή αυτής της συνάντησης συνεργασίας υψηλού επιπέδου. Και οι δύο πλευρές φαίνεται επίσης να συμφωνούν ότι θα χρειαστεί χρόνος για την προετοιμασία της επίσκεψης του Προέδρου Ερντογάν στην Ελλάδα. Της συνάντησης Μητσοτάκη – Ερντογάν στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους, η οποία πραγματοποιήθηκε εν μέσω παρατεταμένης νηνεμίας στο Αιγαίο, τόσο στον αέρα όσο και στη θάλασσα, είχε προηγηθεί χθες, λίγο πριν τη συνάντηση, τετ α τετ των υπουργών Άμυνας Νίκου Δένδια και Γιασάρ Γκιουλέρ.

Οι δύο υπουργοί συμφώνησαν αρχικά να ανταλλάξουν προσωπικούς αριθμούς κινητών τηλεφώνων, ώστε να καταστεί δυνατή η άμεση και απευθείας επικοινωνία. Στο τέλος του καλοκαιριού επρόκειτο να πραγματοποιηθεί νέα τηλεφωνική επικοινωνία για την επανέναρξη των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ), με στόχο την πραγματοποίηση της επόμενης συνάντησης το φθινόπωρο. Επιπλέον, θα πρέπει να έχει καθοριστεί μέχρι τότε η τελική ημερήσια διάταξη. Τα επόμενα ΜΟΕ θα πρέπει να πραγματοποιηθούν στην Άγκυρα, καθώς η τελευταία συνάντηση (21 Μαΐου) πραγματοποιήθηκε μέσω τηλεδιάσκεψης με εικονική έδρα την Αθήνα. Σε στρατιωτικό επίπεδο, από τον σεισμό του Φεβρουαρίου μέχρι σήμερα, έχει επέλθει πλήρης ύφεση τόσο στην εναέρια όσο και στη θαλάσσια κυκλοφορία: τον πρώτο μήνα του 2023 καταγράφηκαν 238 παραβιάσεις του εναέριου χώρου, 74 εμπλοκές και 21 υπερπτήσεις, οι οποίες μειώθηκαν σ 46, 14 και 0 αντίστοιχα τον Φεβρουάριο.

Η κατάσταση στη θάλασσα είναι παρόμοια. Σύμφωνα με στρατιωτικές πηγές, ακόμη και στην περίπτωση προγραμματισμένων μετακινήσεων τουρκικών στρατιωτικών μονάδων μέσω του Αιγαίου, υπάρχουν προηγούμενες διαβουλεύσεις μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας. Αυτό συνέβη, για παράδειγμα, με τις ασκήσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι μετακινήσεις στρατευμάτων που απέπλευσαν από την Κωνσταντινούπολη προς την Ανατολική Μεσόγειο στις αρχές του περασμένου Ιουνίου ήταν πλήρως συντονισμένες. Αυτή ήταν η πρώτη φορά εδώ και αρκετά χρόνια που το μορατόριουμ Παπούλια-Γιλμάζ τηρήθηκε άτυπα αλλά ευλαβικά στο Αιγαίο Πέλαγος. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα πραγματοποιηθούν ασκήσεις στο Αιγαίο μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου και δεν θα χρησιμοποιηθούν τα πεδία βολής που έχουν (κατά λάθος) προσδιορίσει Ελλάδα και Τουρκία σε όλο το αρχιπέλαγος.