Σουηδία – Φινλανδία: Πώς από την ουδετερότητα στράφηκαν στο ΝΑΤΟ

Σε ιστορική μεταστροφή με την αποτίναξη του δόγματος αμυντικής ουδετερότητας για να έλθουν υπό τη σκέπη του ΝΑΤΟ οδήγησε ο επιθετικός πόλεμος του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία αμφότερες τη Φινλανδία και τη Σουηδία. Από τον Απρίλιο το Ελσίνκι ανήκει επίσημα στη Συμμαχία, και η Στοκχόλμη αναμένει την έγκριση της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, μετά την άρση του βέτο Ερντογάν κατά τη Σύνοδο Κορυφής του Βίλνιους, προκειμένου να πάρει και εκείνη τη θέση της ως 32ο μέλος του ΝΑΤΟ.

Ενόσω η ίδια η Συμμαχία επιταχύνει την προσαρμογή της σε περιβάλλον αναβαθμισμένου στρατηγικού κινδύνου, οι δύο σκανδιναβικές χώρες αποφάσισαν να «ανταλλάξουν» δεκαετίες ουδετερότητας για να τεθούν υπό την «ομπρέλα» του Άρθρου 5, ακρογωνιαίο λίθο της συμμαχικής άμυνας και της αρχής «ένας για όλους και όλοι για έναν». Όλα άλλαξαν την 24η Φεβρουαρίου 2022, όταν η Ρωσία έπραξε το αδιανόητο εισβάλλοντας στο έδαφος κυρίαρχης χώρας και επαναφέροντας τον πόλεμο στην Ευρώπη.

Η επίθεση των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανία «συνέθλιψε» μία μακροχρόνια αίσθηση σταθερότητας στη βόρεια Ευρώπη, αφήνοντας τη Σουηδία και τη Φινλανδία να νιώθουν ευάλωτες. Ο πρώην πρωθυπουργός της Φινλανδίας, Αλεξάντερ Στουμπ, είχε δηλώσει ότι η ένταξη στο ΝΑΤΟ ήταν μία «τελειωμένη υπόθεση» για τη χώρα του από την πρώτη στιγμή που τα ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Ουκρανία.

Ο πόλεμος επανέφερε πληγές του παρελθόντος. Ήταν στα τέλη του 1939 όταν οι Σοβιετικοί εισέβαλαν στη Φινλανδία. Για περισσότερους από τρεις μήνες ο φινλανδικός στρατός προέβαλε λυσσαλέα αντίσταση, παρά το γεγονός ότι ήταν πολύ μικρότερος σε μέγεθος. Η Φινλανδία άντεξε μέχρι τον Μάρτιο του 1940, αλλά έχασε την ανατολική της επαρχία της Καρελίας από τη Ρωσία. Απέφυγε μεν την κατοχή, αλλά κατέληξε να χάσει το 10% της επικράτειάς της.

«Το να βλέπεις τον πόλεμο στην Ουκρανία ήταν σαν να ξαναζείς αυτή την ιστορία», δηλώνει στο BBC η Ίρο Σάρκα, πολιτική επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι. «Οι Φινλανδοί κοιτούσαν τα 1.340 χιλιόμετρα των συνόρων που μοιράζονται με τη Ρωσία, και σκέφτονταν: ‘Μπορεί να συμβεί αυτό σε εμάς;’», αναφέρει.

Η Σουηδία αισθάνεται επίσης ότι κινδυνεύει τα τελευταία χρόνια. Η στρατιωτική αδυναμία της Σουηδίας έγινε εμφανής το 2013, όταν ρωσικά βομβαρδιστικά αεροσκάφη μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν άσκηση προσομοίωσης επίθεσης στη χώρα, και εκείνη χρειαζόταν τη συνδρομή του ΝΑΤΟ για να τους αποκρούσει.

Το 2014, οι Σουηδοί ταράχτηκαν από αναφορές ότι ένα ρωσικό υποβρύχιο «παραμόνευε» στα ρηχά νερά του αρχιπελάγους της Στοκχόλμης. Το 2018, σε κάθε κατοικία παραδόθηκαν στρατιωτικά φυλλάδια που έφεραν τον τίτλο «αν υπάρξει κρίση ή πόλεμος», η πρώτη φορά που συνέβη κάτι τέτοιο από το 1991.

Για έναν πληθυσμό μόλις 5,5 εκατομμυρίων, ο στρατός της Φινλανδίας είναι άρτια εκπαιδευμένος και δυνητικά μεγάλος. Εκπαιδεύει τουλάχιστον 21.000 στρατεύσιμους κάθε χρόνο και έχει εφεδρική δύναμη 900.000, επομένως η δύναμή του εν καιρώ πολέμου υπολογίζεται σε 280.000.

Ο ενεργός στρατός της Σουηδίας είναι πολύ μικρότερος, αριθμώντας 57.000 άνδρες. Ωστόσο, επανέφερε την υποχρεωτική στράτευση στις αρχές του 2018 (αφού είχε ανασταλεί το 2010), και ο σημερινός αριθμός έως και 6.000 στρατευσίμων θα ανέλθει σε 8.000 το 2025. Από τη δεκαετία του 1990, η Σουηδία μείωσε το μέγεθος του στρατού της και άλλαξε τις προτεραιότητές της από εδαφική άμυνα σε ειρηνευτικές αποστολές ανά το κόσμο. Αλλά αυτό αντιστράφηκε με την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία το 2014 και την αυξανόμενη απειλή της στην περιοχή της Βαλτικής.

Η ένταξη της Σουηδίας και Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ συνιστά ιστορικό βήμα, αν και σε κάποια πεδία η κατάσταση δεν θα αλλάξει κατά πολύ. Επίσημοι εταίροι από το 1994, έκτοτε έχουν καταστεί σημαντικοί συνεισφέροντες στη Συμμαχία, ενώ έχουν λάβει μέρος σε πολλές αποστολές του ΝΑΤΟ από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Οι δύο χώρες θα έχουν, όμως, για πρώτη φορά εγγυήσεις ασφαλείας από χώρες που αποτελούν πυρηνικές δυνάμεις, βάσει του Άρθρου 5. Ο ιστορικός Χένρικ Μέιναντερ επισημαίνει ότι οι Φινλανδοί ήταν ουσιαστικά προετοιμασμένοι για ένταξη, μετά από μια σειρά μικρών βημάτων προς το ΝΑΤΟ ήδη από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Το 1992, η Φινλανδία αγόρασε 64 αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη. Τρία χρόνια αργότερα, εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μαζί με τη Σουηδία, και έκτοτε κάθε φινλανδική κυβέρνηση έχει επανεξετάσει τη λεγόμενη «επιλογή» του ΝΑΤΟ. Η σκανδιναβική χώρα έχει ήδη επιτύχει το συμφωνημένο στόχο αμυντικών δαπανών του ΝΑΤΟ σε ποσοστό 2% του ΑΕΠ, και η Σουηδία έχει καταρτίσει σχέδια για να το πράξει μέχρι το 2026.

Η Σουηδία μπορεί να ήταν ουδέτερη κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αλλά εκείνη την εποχή διατηρούσε δύναμη τουλάχιστον 15.000 στρατιωτών στο νησί Γκότλαντ της Βαλτικής και πρόσφατα ενίσχυσε την παρουσία της εκεί, όπως και επιδιώκει να ενισχύσει συνολικά το στρατό της τα επόμενα έτη.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, πρόβαλε την επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς για να δικαιολογήσει την εισβολή στην Ουκρανία, λέγοντας ότι συνιστά απειλή για την ασφάλεια της Ρωσίας. Όμως, η εισβολή είχε ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα, οδηγώντας στην επέκταση της «εμβέλειας» του ΝΑΤΟ.

Η ένταξη της Φινλανδίας επέκτεινε περαιτέρω την επιρροή του ΝΑΤΟ στη Βαλτική Θάλασσα, και συνοδεύτηκε με προειδοποιήσεις του Κρεμλίνου για απροσδιόριστα «στρατιωτικο-τεχνικά» μέτρα ως αντίποινα. Το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών επιμένει ότι τόσο η Σουηδία, όσο και η Φινλανδία, είχαν προειδοποιηθεί για τις συνέπειες εάν επιλέξουν να ενταχθούν στη Συμμαχία.

Τώρα που η Σουηδία έλαβε το «πράσινο φως» από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για να καταστεί μέλος (αν και εκκρεμεί η έγκριση της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης), το Κρεμλίνο είπε ότι θα απαντήσει με τα ίδια μέτρα. Το ποια θα ήταν αυτά τα μέτρα δεν είναι σαφές. Ο πρώην πρωθυπουργός της Φινλανδίας, Αλεξάντερ Στουμπ, είχε δηλώσει πως ρωσικές επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, εκστρατείες παραπληροφόρησης και περιστασιακές παραβιάσεις του εναέριου χώρου είναι πιθανές.

Βάσει του Άρθρου 5, η Φινλανδία έχει ήδη -και η Σουηδία θα έχει ως φαίνεται σύντομα- τη δέσμευση ολόκληρης της Συμμαχίας να τους βοηθήσει εάν δέχθούν επίθεση. Η συμμετοχή τους καθιστά, επίσης, πολύ πιο ολοκληρωμένη την υπεράσπιση της περιοχής της Σκανδιναβίας και της Βαλτικής.

Υπάρχει, πάντως, μία σημαντική μειοψηφία, τουλάχιστον στη Σουηδία, που πιστεύει ότι η ένταξη θα έχει αρνητικές επιπτώσεις. Η Ντέμπορα Σόλομον από τη Σουηδική Εταιρεία Ειρήνης και Διαιτησίας υποστηρίζει ότι η πυρηνική αποτροπή του ΝΑΤΟ αύξησε τις εντάσεις και αύξησε τον κίνδυνο της κούρσας εξοπλισμών με τη Ρωσία. Αυτό περιέπλεξε τις ειρηνευτικές προσπάθειες και κατέστησε τη Σουηδία λιγότερο ασφαλή, κατά την ίδια.

Ένας άλλος φόβος είναι ότι με την ένταξή της στη Συμμαχία, η Σουηδία θα έχανε τον ηγετικό της ρόλο στις παγκόσμιες προσπάθειες πυρηνικού αφοπλισμού. Πολλοί από τους Σουηδούς σκεπτικιστές έναντι του ΝΑΤΟ ανατρέχουν στην περίοδο μεταξύ του 1960 και του 1980 όταν η Σουηδία βασίστηκε στην ουδετερότητά της για να αναλάβει διεθνή διαμεσολάβηση. Η ένταξη στο ΝΑΤΟ θα σήμαινε εγκατάλειψη αυτού του ονείρου, λέει η Ντέμπορα Σόλομον.

Η ουδετερότητα της Φινλανδίας ήταν πολύ διαφορετική. Προέκυψε ως όρος ειρήνης που επέβαλε η Σοβιετική Ένωση σε μια «συμφωνία φιλίας» του 1948. Θεωρήθηκε ως ένας ρεαλιστικός τρόπος επιβίωσης και διατήρησης της ανεξαρτησίας της χώρας.

Αν η ουδετερότητα της Σουηδίας ήταν θέμα ταυτότητας και ιδεολογίας, στη Φινλανδία επρόκειτο για υπαρξιακό ζήτημα, είπε ο Χένρικ Μάιναντερ. Εν μέρει η Σουηδία μπόρεσε ακόμη και να κάνει συζήτηση για την ένταξη στο ΝΑΤΟ επειδή χρησιμοποίησε τη Φινλανδία και τη Βαλτική ως «ουδέτερη ζώνη», επισήμανε. Η Φινλανδία εγκατέλειψε την ουδετερότητά της μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. «Κοιτούσε» προς τη Δύση και προσπάθησε να απελευθερωθεί από τη σοβιετική σφαίρα επιρροής.