Τα σιτηρά ως όπλο

Η απόσυρση της Ρωσίας από τη συμφωνία για την εξαγωγή των σιτηρών της Ουκρανίας έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή για την πορεία του πολέμου. Η ανακοίνωση της απόφασης, η οποία διευκόλυνε τις εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων των δύο χωρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας και προστάτευε εκείνες της Ουκρανίας από τις ρωσικές επιθέσεις, έγινε μόλις μερικές ώρες μετά το χτύπημα ουκρανικών δυνάμεων στη γέφυρα της Κριμαίας. Αν και η ζημιά ήταν πολύ μικρότερη της προηγούμενης επίθεσης στη γέφυρα και έκλεισε μόνο το ένα ρεύμα κυκλοφορίας, χωρίς να διακόψει τον εφοδιασμό των ρωσικών βάσεων στην Κριμαία, έγινε σε μια στιγμή που ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν θέλει να δείξει, όχι μόνο ότι διατηρεί τον έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων, αλλά και ότι ο πόλεμος γέρνει υπέρ του.

Η απόσυρση από τη συμφωνία επηρεάζει εντονότερα τις αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες δυσκολεύονται περισσότερο να ανταπεξέλθουν στην άνοδο της τιμής των σιτηρών. Με τη βορειοδυτική Μαύρη Θάλασσα να αντιμετωπίζεται πλέον ως εμπόλεμη ζώνη, το κόστος της ασφάλισης των πλοίων που μεταφέρουν τα ουκρανικά σιτηρά θα εκτοξευθεί – άρα και οι τιμές τους.

Όπως σημειώνει και εντοπίζει αναλυτής της Radobank, η εντονότερη επισιτιστική ανασφάλεια έρχεται σε μια στιγμή που πολλές χώρες αντιμετωπίζουν υψηλό χρέος, το οποίο δυσκολεύονται να εξυπηρετήσουν λόγω των αυξανόμενων επιτοκίων. Οι συνέπειες όμως υπερβαίνουν τα δημόσια οικονομικά: το Νορβηγικό Προσφυγικό Συμβούλιο τονίζει ότι αυτή η συμφωνία ήταν «μια από τις λίγες αχτίδες ελπίδας σε αυτήν την εποχή του βιβλικού λιμού».

Η ρωσική απόφαση έχει κύριο αποδέκτη τη Δύση, καθώς αυξάνει το κόστος της συνέχισης του πολέμου, εργαλειοποιώντας μετά την ενέργεια και τα τρόφιμα. Δευτερευόντως, έχει αποδέκτη και τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος είχε διαμεσολαβήσει για τη συμφωνία, αλλά πλέον δηλώνει ότι θα παραπέμψει στο κοινοβούλιο της χώρας του την απόφαση για ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, δυσαρεστώντας τον Πούτιν.

Ο Ερντογάν ήδη έσπευσε να δηλώσει ότι θα θέσει το θέμα στη συνάντησή τους τον επόμενο μήνα, εκτιμώντας μάλιστα ότι ο Ρώσος πρόεδρος επιθυμεί να διατηρήσει τη συμφωνία. Λογικό, καθώς, όσο υπάρχει συμφωνία, τόσο ανεβαίνει η «αξία» της Τουρκίας για τη Δύση, άρα και η διαπραγματευτική του ισχύς.

Βέβαια, οι Ηνωμένες Πολιτείες απορρίπτουν το επιχείρημα της Ρωσίας ότι η συμφωνία ευνοεί μόνο τις εξαγωγές των ουκρανικών σιτηρών και όχι των ρωσικών. Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά αναλυτής του CSIS, «η Ρωσία παίζει το θύμα όταν η ίδια έχει προκαλέσει την κρίση». Όσο για την Ευρώπη, διεμήνυσε ότι θα συνεχίσει τις εξαγωγές ουκρανικών σιτηρών διά της ξηράς. Αλλά σε συνθήκες ενεργειακής κρίσης, υψηλού πληθωρισμού και γεωπολιτικής αστάθειας που αντιμετωπίζει, προστίθεται πλέον και η ανασφάλεια των τροφίμων, η οποία προβλέπεται να αναδειχθεί σε ακόμη μεγαλύτερο σημείο πίεσης στο προσεχές μέλλον – είτε με τη μορφή επισιτιστικής κρίσης στις αναπτυσσόμενες χώρες είτε με τη μορφή πολιτικής αστάθειας στις ανεπτυγμένες.