Κλιματική κρίση: Aπό την ακινησία στην επανεκκίνηση;

Σε κατάσταση συναγερμού βρίσκονται πάνω από 20 πόλεις της Ευρώπης, καθώς οι θερμοκρασίες ξεπερνούν τους 40o C. Ιδιαίτερα έντονα είναι τα φαινόμενα του παρατεταμένου καύσωνα στη Μεσόγειο, που, όπως δείχνουν οι σχετικές μελέτες, βρίσκεται στον πυρήνα της κλιματικής κρίσης.

Στη Σαρδηνία και τη Σικελία το θερμόμετρο ξεπέρασε τους 46o C, ενώ στη Μάλαγα έπιασε τους 44o C. Στην Ελλάδα, οι μέγιστες τιμές της θερμοκρασίας κατά τόπους ξεπερνούν τους 41 – 43o C, με το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να έχει πολύ μεγάλη έκθεση σε αυτές.

Μετά τον πιο ζεστό Ιούνιο από καταβολής μετρήσεων, ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός και το Κλιματικό Παρατηρητήριο της ΕΕ προβλέπει ότι ο κόσμος πιθανότατα οδεύει και προς τον θερμότερο Ιούλιο από καταβολής μετρήσεων.

Ενδεικτικό της κλιματικής απορρύθμισης είναι πως την ίδια στιγμή, τρεις χώρες των Βαλκανίων, Κροατία, Σλοβενία και Βοσνία, επλήγησαν από φονικές πλημμύρες, ενώ στην επαρχία Βένετο του ιταλικού βορά τραυματίστηκαν άνθρωποι από σφοδρές χαλαζοπτώσεις.

Οι κυβερνήσεις της Ευρώπης, παρά την πρωτοπορία στα θέματα της κλιματικής αλλαγής, δεν έχουν καταφέρει ακόμα να ενισχύσουν στον απαιτούμενο βαθμό την ανθεκτικότητα των πόλεων για τους εδώ και δεκαετίες διαφαινόμενους κινδύνους. Το καλοκαίρι του 2003, 70.000 άνθρωποι έχαναν τη ζωή τους στο κύμα καύσωνα που έπληξε την Ευρώπη και σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Nature, το καλοκαίρι του 2022, 61.672 άνθρωποι πέθαναν στην Ευρώπη από αιτίες που σχετίζονται με τη ζέστη.

Οι περισσότερες μητροπόλεις της Μεσογείου, όπως και η Αθήνα, αναπτύχθηκαν οικιστικά κυρίως το διάστημα 1950-1980, με αποτέλεσμα να έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά και τις ίδιες κλιματικές παθογένειες. Την ίδια στιγμή, από το 1980 μέχρι σήμερα, το φαινόμενο των καυσώνων στην Αττική έχει πενταπλασιαστεί, συνεπώς ο χρόνος πιέζει για δράση. Ιδίως εάν λάβουμε υπόψη ότι πάνω από το 80% των κτιρίων της Αθήνας κατασκευάσθηκαν πριν το 1985, με ελάχιστες ή μηδενικές προδιαγραφές μόνωσης.

Οι πόλεις επείγει να μετασχηματιστούν, ώστε να είναι κλιματικά προστατευτικές για τους κατοίκους τους. Τα υλικά δόμησης τους, το τσιμέντο και η άσφαλτος, λόγω του υψηλού δυναμικού αποθήκευσης της θερμότητας και της μικρής ανακλαστικότητάς τους, απορροφούν μεγάλα ποσά ηλιακής ακτινοβολίας, τα οποία και επανεκπέμπουν στις πόλεις, δημιουργώντας ασφυκτικές συνθήκες, γνωστές ως το φαινόμενο της «Θερμικής Νησίδας».

Χρειάζεται να γεμίσουν με πράσινο οι πόλεις, με χιλιάδες νέα δέντρα κάθε χρόνο, αντί για ακριβά, ανεπαρκή υποκατάστατα. Επιπλέον, η πράσινη αρχιτεκτονική, οι πράσινες διαδρομές σε γειτονιές για την καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης/ηχορύπανσης, η σωστή πεζοδρόμηση, η χρήση ανοιχτών χρωμάτων στις επιφάνειες, η αξιοποίηση του υγρού στοιχείου, είναι στοχευμένες παρεμβάσεις που μπορούν να καταστήσουν την πόλη περισσότερο ανθεκτική στα χρόνια της κλιματικής κρίσης που έρχονται, αλλά και περισσότερο ευχάριστη, με καθαρότερο αέρα στα χρόνια που τώρα ζούμε.

Υπάρχουν πόλεις που καινοτομούν σε αυτή την κατεύθυνση. Στο Παρίσι και στο Μιλάνο, πολλοί περισσότεροι χώροι πρασίνου παραδίδονται στις γειτονιές, αξιοποιώντας κλειστούς χώρους, όπως είναι τα σχολεία, όταν τελειώνουν τα μαθήματα και κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες που είναι κλειστά. Στις ασφαλτοστρωμένες αυλές των σχολείων δημιουργούνται πράσινες οάσεις για τις γειτονιές των πόλεων. Η ιδέα αυτή βασίζεται στη λογική της πόλης των 15 λεπτών του Κάρλος Μορένο, που έχει ως κεντρικό στόχο να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των ανθρώπων με τη δημιουργία πράσινων γειτονιών, όπου η πρόσβαση στο πράσινο των κατοίκων της μπορεί να επιτευχθεί μέσα σε ένα τέταρτο της ώρας, με τα πόδια ή με το ποδήλατο.

Επιπλέον, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, η θερμοκρασία περιβάλλοντος στα αστικά κέντρα μπορεί να μειωθεί από 1,5 έως 2 βαθμούς Κελσίου με τη χρήση των λεγόμενων «ψυχρών υλικών». Πρόκειται για τα υλικά που κατακρατούν λιγότερη θερμότητα, καθώς αντανακλούν περισσότερο την ηλιακή ακτινοβολία, με πλήθος εφαρμογών στη διαμόρφωση των δημόσιων χώρων, την οδόστρωση, πλακόστρωση κ.α. Η μείωση της θερμοκρασίας μπορεί επίσης να επιτευχθεί με την αύξηση της αντανακλαστικότητας επιφανειών και δρόμων, π.χ. βάφοντάς τους άσπρους.

Σχετική εφαρμογή στην πόλη του Λος Άντζελες από το 2019 αποτελεί σημείο αναφοράς. Άλλη δράση αφορά στην οργανωμένη προώθηση μέτρων για την δημιουργία πράσινων στεγών, στον δρόμο που χάραξε ο δήμος του Ρότερνταμ. Σε ακραίες συνθήκες, όπως το κύμα καύσωνα που τώρα ζούμε, η δημιουργία «κλιματικών καταφυγίων» με την παράλληλη ψηφιακή καταγραφή και γνωστοποίηση τους στο ευρύ κοινό είναι ένα μέτρο σημαντικής ενίσχυσης της ανθεκτικότητα της πόλης, όπως έδειξε και η εφαρμογή σχετικών προγραμμάτων στο Παρίσι και τη Σεβίλλη.

Σε καιρούς «διακινδύνευσης» της ανθρώπινης ύπαρξης, λόγω της απειλούμενης περιβαλλοντικής και κλιματικής κατάρρευσης, χρειάζεται μια διαφορετική προσέγγιση, που να συνδέει τον χώρο, τον χρόνο και τη δαπάνη ενέργειας. Χρειάζεται ένα ανώτερο επίπεδο θεώρησης των πολιτικών με τις οποίες μέχρι σήμερα αντιμετωπίζαμε την ζωή και την ανάπτυξη των πόλεων. Ένα σχέδιο θωράκισης, στο οποίο η περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα πηγαίνουν μαζί.