Δασοπροστασία: Η ανοικτή πρόκληση της αναβάθμισης

Το στοίχημα της δασοπυρόσβεσης είναι η απώλεια όσο το δυνατόν λιγότερων εκταρίων δάσους και άρα η διαφύλαξη του υδάτινου ορίζοντα, των εδαφών, η αποφυγή πλημμυρών, η βελτίωση του μικροκλίματος και η προστασία της πανίδας. Στον περιορισμό των καμένων εκτάσεων πρέπει να επικεντρώνεται ένα καλό σύστημα δασοπυρόσβεσης, καθώς πάντα θα έχουμε πυρκαγιές, λόγω και της επελαύνουσας κλιματικής κρίσης, η οποία πάντως επουδενί δεν πρέπει να αποτελεί δικαιολογία. Οι επιδόσεις μιας σειράς μεσογειακών γειτονικών μας χωρών, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία, καθώς και η Τουρκία, δείχνουν ότι τα καταφέρνουν καλύτερα από την Ελλάδα. Η ετήσια καταστροφή από πυρκαγιές σε αυτές είναι μικρότερη.

Ποια είναι η συνταγή γι αυτό; Η απάντηση βρίσκεται σε έναν ενιαίο οργανισμό που διαχειρίζεται την πρόληψη και την καταστολή των δασικών πυρκαγιών. Μια ενιαία Αρχή Δασικής Προστασίας. Η Δασική Υπηρεσία πρέπει να ενισχυθεί όσον αφορά την πρόληψη και την έγκαιρη κατάσβεση των πυρκαγιών, ενώ η Πυροσβεστική Υπηρεσία πρέπει φυσικά να αναλάβει τον δικό της ρόλο, κυρίως στην προστασία των ανθρώπων και των οικισμών τους. Η σημερινή φιλοσοφία είναι λανθασμένη. Γιατί; Επειδή ο φορέας που ζει στα δάση, διαχειρίζεται τα δάση και γνωρίζει τους δρόμους, τα μονοπάτια και τους ανέμους – η Δασική Υπηρεσία – είναι ασυντόνιστος και περιθωριοποιημένος. Σε όλες τις άλλες μεσογειακές χώρες, η πρόληψη των πυρκαγιών γίνεται  κυρίως από τη Δασική Υπηρεσία, ενώ η καταστολή των πυρκαγιών συντονίζεται από το πανίσχυρο Δασικό Σώμα. Το πυροσβεστικό σώμα υποστηρίζεται από άλλες υπηρεσίες, όπως ο στρατός, η αστυνομία και οι τοπικές αρχές. Η Ελλάδα διέθετε έναν παρόμοιο οργανισμό, το Δασαρχείο, μέχρι το 1998, το οποίο, παρά τις πολλές ελλείψεις του, μπόρεσε να ανταπεξέλθει αρκετά αποτελεσματικά στις δύσκολες απαιτήσεις μιας μεσογειακής χώρας. Σε περίπτωση πυρκαγιάς, όλες οι άλλες μονάδες λειτουργούσαν υπό τη δική τους ομπρέλα.

Έμπειροι αξιωματικοί από τις δασικές μονάδες κατευθύνονταν στην πρώτη γραμμή της πυρκαγιάς. Υποστηρίχθηκαν από την εναέρια δασοπυρόσβεση (Δασοπυροσβέστες) και το Δασικό Σώμα (DASO), το οποίο ιδρύθηκε το 1991, όταν ήμουν Γενικός Γραμματέας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος. Τα πυροσβεστικά κλιμάκια έπαιζαν επίσης υποστηρικτικό αλλά καθοριστικό ρόλο, βοηθώντας τις δασικές μονάδες και προστατεύοντας κυρίως οικισμούς και επικίνδυνες εγκαταστάσεις, όπως πρατήρια καυσίμων και εργοστάσια. Το πυροσβεστικό σώμα συμμετείχε επίσης στην κατάσβεση δασικών πυρκαγιών, αλλά υπό την καθοδήγηση έμπειρων δασικών αξιωματικών. Οι δύο δυνάμεις συνεργάζονταν έτσι με τον καλύτερο δυνατό τρόπο για την καθεμία. Η καθεμία έκανε τη δουλειά που ήξερε να κάνει καλά. Ως αποτέλεσμα, η πυρκαγιά κατασβέστηκε γρήγορα και ο οικισμός δεν κάηκε- μέχρι το 1998, οι οικισμοί γύρω από το δάσος παρέμειναν άθικτοι.

Όλα άλλαξαν το 1998, όταν ο υπουργός Γεωργίας Στέφανος Τζουμάκας έπεισε τον πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη να μεταφέρει τη δασοπυρόσβεση από το Τμήμα Δασών στην Πυροσβεστική. Ήταν σαν το τμήμα διοίκησης ενός νοσοκομείου να παραδίδει τη χειρουργική επέμβαση ανοικτής καρδιάς σε έναν οδοντίατρο. Αυτό μπορεί να ακούγεται σαν σχήμα λόγου, αλλά δεν είναι. Δεν προσπαθώ να χτυπήσω την πυροσβεστική υπηρεσία. Απλώς οι πυροσβεστικές υπηρεσίες δεν είναι εγγενώς εκπαιδευμένες για την αντιμετώπιση πυρκαγιών σε φυσικό ή γεωργικό περιβάλλον. Τα υπόλοιπα έτη, αντιμετωπίζουν σεισμούς, εκκενώσεις και αστικές πυρκαγιές. Το καλοκαίρι, καλείται να καταπολεμήσει δασικές πυρκαγιές. Καλείται να διαχειριστεί ένα θέμα με το οποίο δεν είναι εξοικειωμένος. Αυτός είναι ο λόγος που οι δασικές πυρκαγιές δεν περιορίζονται σωστά και μεταπηδούν σε οικισμούς.

Οι συνέπειες των αλλαγών που έγιναν το 1998 ήταν καταστροφικές: το καλοκαίρι του 2007 κάηκαν 2,7 εκατομμύρια στρέμματα, 84 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και 1.500 σπίτια καταστράφηκαν. Το επόμενο έτος, το 2021, ήταν επίσης καταστροφικό, με 1,3 εκατομμύρια στρέμματα καμένα. Η λανθασμένη απόφαση του 1998 μας κόστισε ακριβά. Η Δασική Υπηρεσία σχεδόν διαλύθηκε και χάθηκαν 150 χρόνια συσσωρευμένης εμπειρίας. Και αυτό που φτάσαμε σήμερα είναι ένα σύστημα που είναι και δαπανηρό και αμφίβολης αποτελεσματικότητας. Αυτό καταδεικνύεται από μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2015 από τον Ανδριανό Γκουμπάτση, αναπληρωτή γενικό διευθυντή του Πυροσβεστικού Σώματος, η οποία έδειξε ότι το κόστος καταστολής των πυρκαγιών βρίσκεται σε πρωτοφανώς υψηλά επίπεδα. Ωστόσο, η κατάσταση στις γειτονικές χώρες είναι σαφής. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Γαλλίας: 40 εκατομμύρια στρέμματα δασών μεσογειακού τύπου στη Γαλλία, έναντι 4 εκατομμυρίων στρεμμάτων στην Ελλάδα. Με άλλα λόγια, τα δάση της Ελλάδας είναι μόνο το 1/10 των δασών της Γαλλίας.

Επιπλέον, τα στοιχεία της τελευταίας δεκαετίας δείχνουν ότι καίγονται κατά μέσο όρο 160.000 εκτάρια ετησίως, σε σύγκριση με περισσότερα από 600.000 εκτάρια στην Ελλάδα. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό; Όπως αναφέρει σε πρόσφατο άρθρο του ο δασολόγος και περιβαλλοντολόγος Δρ Λευτέρης Σταματόπουλος, όταν εντοπίζεται μια πυρκαγιά, το Γαλλικό Δασαρχείο (Office National des Forêts – ONF) συντονίζει την επιχείρηση. Διαθέτει 9.500 υπαλλήλους, μεταξύ των οποίων πυροσβεστικές ομάδες, δασολόγους, τεχνικούς, δασοφύλακες και διοικητικούς υπαλλήλους, 170 γραφεία πεδίου διάσπαρτα σε όλη τη Γαλλία, 1.800 οχήματα όλων των τύπων, 64 αεροσκάφη (89 στην Ελλάδα φέτος) και κυρίως άψογη οργάνωση και υποστήριξη. Τις τελευταίες εβδομάδες, έχει αναφερθεί ότι τα καύσιμα έχουν συσσωρευτεί στα ελληνικά δάση. Το εύφλεκτο υλικό ανθεί. Αλλά αν ούτε το πυροσβεστικό σώμα δεν είναι στελεχωμένο, το ανύπαρκτο Δασαρχείο δεν μπορεί να κάνει πολλά. Πέραν αυτού, η εκχέρσωση των περιαστικών δασών και ο καθαρισμός των δασικών εκτάσεων και των δασικών εκτάσεων είναι έργο των δήμων, οι οποίοι υποχρεούνται να εφαρμόζουν το νόμο υπό την απειλή προστίμων. Οι δήμοι είναι υποχρεωμένοι να εφαρμόζουν το νόμο υπό την απειλή προστίμων. Κανείς δεν γνωρίζει αν ο δήμος έχει επιβάλει το πρόστιμο ή αν η απειλή έχει μείνει στα χαρτιά για να μην απογοητευτούν οι πολίτες που έχουν τιμωρηθεί με πρόστιμο ενόψει των εκλογών. Είναι η αποκεντρωμένη διοίκηση που έχει τη νομική ευθύνη να το ελέγξει αυτό.

Και ενώ είμαι απόλυτα υπέρ του ελέγχου κάθε ευρώ των κονδυλίων που διατίθενται στις τοπικές αρχές για το έργο αυτό, πρέπει να πω ότι τα 25 εκατομμύρια ευρώ που διατίθενται στις τοπικές αρχές για τον καθαρισμό είναι ανεπαρκή. Υπάρχουν 325 δήμοι στο πλαίσιο του σχεδίου Καλλικράτης. Το ετήσιο κόστος της κατάσβεσης των πυρκαγιών ξεπερνά τα 700 εκατομμύρια ευρώ. Συμπέρασμα: χρειαζόμαστε θαρραλέα πολιτική βούληση, μια περιβαλλοντική επανάσταση. Ας αναγνωρίσουμε όλοι ότι η προστασία των δασών είναι το ίδιο με την εθνική άμυνα. Κάθε χρόνο η χώρα μας καταστρέφεται περισσότερο ή λιγότερο. Η Αττική, όπου ζουν τα τέσσερα δέκατα του πληθυσμού, καταστρέφεται ιδιαίτερα. Γιατί οι θερμοκρασίες κυμαίνονται στα επίπεδα της Λάρισας; Γιατί δεν υπάρχει φυσικός κλιματισμός στο λεκανοπέδιο, το δάσος του Τατοΐου. Λείπουν επίσης η Πεντέλη, οι ανατολικές πλαγιές της Πάρνηθας, τα δάση της βόρειας Πάρνηθας (117.000 στρέμματα) που κάηκαν πριν λίγες μέρες, καθώς και η περιοχή Κυθήρων, η Πάτρα και ο μισός Υμηττός.

Αυτή η κατάσταση φωνάζει ότι δεν κάνουμε το σωστό. Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί επαρκή εξήγηση. Χρειάζεται επειγόντως διαρθρωτική μεταρρύθμιση της πρόληψης και καταστολής των πυρκαγιών. Αυτό απαιτεί τη δημιουργία ενός ενιαίου οργανισμού δασοπροστασίας, με κάθε συμμετέχοντα να παίζει τον βέλτιστο ρόλο. Καθώς και προσωπικό, ένα καλά εξοπλισμένο δασαρχείο, ένα δίκτυο σταθμών παρατήρησης, υποδομές, σωστή οργάνωση και ένα πλήρες σχέδιο πυροπροστασίας. Και επειδή χρειάζεται χρόνος για να δημιουργηθεί αυτό σχεδόν από το μηδέν, η επαναφορά των αρμοδιοτήτων πρόληψης πυρκαγιών και πρώτων βοηθειών στη Δασική Υπηρεσία πρέπει να γίνει σταδιακά, σε άριστη συνεργασία με την Πυροσβεστική Υπηρεσία. Με τη νέα δομή, το πυροσβεστικό σώμα όχι μόνο δεν θα περιθωριοποιηθεί, αλλά θα διαδραματίσει έναν ιδιαίτερα δυναμικό και απαραίτητο ρόλο, όπως αρμόζει στον χαρακτήρα του. Αυτό σημαίνει ότι θα συνεργάζεται με τις δασικές αρχές, θα τις υποστηρίζει με οχήματα και κυρίως θα προστατεύει τους οικισμούς και τις εγκαταστάσεις. Ωστόσο, ο συντονισμός θα πρέπει να γίνεται από τις σύγχρονες δασικές δυνάμεις. Δασική και Πυροσβεστική Υπηρεσία, η κάθε μια επικεντρωμένη σε αυτό που γνωρίζει καλύτερα, θα συνεργάζονται για τη σωτηρία της πατρίδας.