Το Βίλνιους ως νέο Ελσίνκι

Η πρόσφατη Σύνο­δος Κορυ­φής του ΝΑ­ΤΟ στο Βίλ­νιους στέ­φθη­κε από επι­τυ­χί­ες σε πολ­λές εκ­φάν­σεις. Πρώτα, η με­γά­λη επι­τυ­χία της άρ­σης των επι­φυ­λά­ξε­ων της Τουρ­κί­ας σχε­τι­κά με την έντα­ξη της Σου­η­δί­ας στη Βορειο­α­τλα­ντι­κή Συμ­μα­χία, η οποία επι­τεύ­χθη­κε μά­λι­στα τις πα­ρα­μο­νές της συ­νό­δου, με τις άο­κνες προ­σπά­θειες του γε­νι­κού γραμ­μα­τέα του Οργα­νι­σμού. Δεύ­τε­ρον, σε σχέ­ση με τα Ελλη­νο­τουρ­κι­κά επι­τεύ­χθη­κε η πο­λυα­να­με­νό­με­νη προ­σέγ­γι­ση των δύο χω­ρών, μετά τη συ­νά­ντη­ση των Κυριά­κου Μητσο­τά­κη και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντο­γάν.

Κι οι δύο επι­τυ­χί­ες οφεί­λο­νται στη με­τριο­πα­θή στά­ση του Τούρ­κου ηγέ­τη, που πιε­ζό­με­νος οι­κο­νο­μι­κά, απο­φά­σι­σε να με­τα­βά­λει τα­κτι­κή, κι από έν­θερ­μος υπο­στη­ρι­κτής μιας ανε­ξάρ­τη­της εξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής ή πο­λι­τι­κής ίσων απο­στά­σε­ων ανά­με­σα σε Δύση και Ανα­το­λή, απο­φά­σι­σε να ανα­κρού­σει πρύμναν και να ακο­λου­θή­σει μια πιο φι­λο­δυ­τι­κή στά­ση. Ωστό­σο ου­δείς γνω­ρί­ζει ποια θα εί­ναι η συ­μπε­ρι­φο­ρά του με τον τέως σύμ­μα­χο και αρω­γό του, τη Ρωσι­κή Ομο­σπον­δία, και κατά πό­σον θα εξα­κο­λου­θή­σει να παί­ζει τον με­σο­λαβη­τι­κό ρόλο ανά­με­σα στη Ρωσία και την Ουκρα­νία. Κάτι που δεν εξαρ­τά­ται απο­κλει­στι­κά από αυ­τόν, κα­θώς και η Ρωσία θα πρέ­πει να απο­φα­σί­σει αν θα ανα­θε­ω­ρή­σει τη στά­ση της απέ­να­ντι στην Τουρ­κία, έπει­τα από την «προ­δο­σία» που η τε­λευ­ταία της επι­φύ­λα­ξε. Γιατί η συ­ναί­νε­ση της Τουρ­κί­ας για έντα­ξη στο ΝΑ­ΤΟ­, μό­νον ως προ­δο­σία μπο­ρεί να εκλη­φθεί από το Κρεμ­λί­νο.

Το ζή­τη­μα εί­ναι τι κέρ­δι­σε η Τουρ­κία με αυ­τήν τη στρο­φή της. Φυσι­κά μια υπό­σχε­ση του Αμε­ρι­κα­νού προ­έ­δρου για ανα­βάθ­μι­ση των F-16 της, η οποία θα μπο­ρού­σε πά­ντως να προ­σκρού­σει στην άρ­νη­ση της Γερου­σί­ας, αν οι όροι της σχε­τι­κά με τη μη-χρή­ση τους εις βά­ρος της Ελλά­δας δεν επι­τευ­χθεί. Κυριό­τε­ρα, όμως, η υπό­σχε­ση του προ­έ­δρου του Ευρω­παϊ­κού Συμ­βου­λί­ου για επα­νέ­ναρ­ξη των εντα­ξια­κών δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων. Εκτός από το γε­γο­νός ότι η δέ­σμευ­ση του προ­έ­δρου δεν έχει την πα­ρα­μι­κρή ση­μα­σία (εφό­σον εί­ναι τα κρά­τη-μέλη της ΕΕ που μό­νον αυτά απο­φα­σί­ζουν), η Τουρ­κία ασφα­λώς επι­διώ­κει απλά τη βελ­τί­ω­ση της Τελω­νεια­κής Ενω­σης, με όλα τα οι­κο­νο­μι­κά οφέ­λη που αυτή μπο­ρεί να προ­σπο­ρί­σει. Δεν πι­στεύω ότι η Τουρ­κία προσ­δο­κά πια μια πλή­ρη έντα­ξη, ιδιαί­τε­ρα λόγω του με­γέ­θους της, αλλά κυ­ρί­ως λόγω της αυ­ταρ­χι­κής πο­λι­τι­κής που για χρό­νια ακο­λου­θεί.

Ως προς την πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων, η συ­νά­ντη­ση Μητσο­τά­κη – Ερντο­γάν εί­ναι κι αυτή από­το­κος της γε­νι­κό­τε­ρης συ­γκυ­ρί­ας που υπο­χρε­ώ­νει την Τουρ­κία σε συμ­βι­βα­σμούς. Η­ Ελλά­δα εί­ναι πλή­ρες μέ­λος της Ε­Ε­, και από αυ­τήν εξαρ­τά­ται η ανα­βάθ­μι­ση της πο­λυ­πό­θη­της Τελω­νεια­κής Ενω­σης, για να μη μι­λή­σου­με για την επιρ­ροή που θα μπο­ρού­σε να ασκή­σει στις Η­ΠΑ­, ως προς την ανα­βάθ­μι­ση των τουρ­κι­κών F-16.

Από τη συ­νά­ντη­ση αυ­τήν τα θε­τι­κά συ­μπε­ρά­σμα­τα εί­ναι πολ­λά. Πρώ­τον, επι­τεύ­χθη­κε μια προ­σέγ­γι­ση των δύο ηγε­τών, οι οποί­οι δια­νύ­ουν τους πρώ­τους μή­νες της ανα­νε­ω­μέ­νης θη­τεί­ας τους. Εχουν, λοι­πόν, το προ­νό­μιο να μι­λούν χω­ρίς την πί­ε­ση του χρό­νου, που δια­φο­ρε­τι­κά βα­ρύ­νει τους ηγέ­τες όταν βρί­σκο­νται λί­γους μή­νες πριν από μια εκλο­γι­κή ανα­μέ­τρη­ση. Δεύ­τε­ρον και ου­σια­στι­κό­τε­ρο, στη συ­νά­ντη­ση συμ­φώ­νη­σαν για επα­νέ­ναρ­ξη του δια­λό­γου, με τα γνω­στά πα­ρα­δο­σια­κά μέσα που εί­χαν ατο­νή­σει, με τις γνω­στές πρω­το­βου­λί­ες της Τουρ­κί­ας. Δηλα­δή, το Ανώ­τα­το Στρα­τη­γι­κό Συμ­βού­λιο, που θα συ­νέλ­θει στη Θεσ­σα­λο­νί­κη το φθι­νό­πω­ρο, τα ΜΟ­Ε­, και οι διε­ρευ­νη­τι­κές. Ιδιαί­τε­ρη ση­μα­σία από τα τρία αυτά έχουν οι διε­ρευ­νη­τι­κές επα­φές. Και αυτό για­τί απο­τε­λούν το προ­κρι­μα­τι­κό στά­διο πριν από την έναρ­ξη των επί­ση­μων δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων για την επί­λυ­ση της δια­φο­ράς των θα­λασ­σί­ων ζω­νών. Ως τα τώρα κύ­ριο αντι­κεί­με­νό τους ήταν η εξεύ­ρε­ση κοι­νά απο­δε­κτής λύ­σης για το εύ­ρος της αι­για­λί­τι­δας ζώ­νης. Τώρα, με τη βα­ρύ­τη­τα που ο Ερντο­γάν έχει προσ­δώ­σει στη σύν­δε­ση της απο­στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης με την κυ­ριαρ­χία των νη­σιών, πι­στεύω ότι η ελ­λη­νι­κή αντι­προ­σω­πεία (που θέλω να πι­στεύω ότι θα έχει επι­κε­φα­λής, και πάλι, τον ικα­νό­τα­το πρέ­σβη ε.τ. Παύλο Απο­στο­λί­δη) θα έχει να αντι­με­τω­πί­σει και τη νέα αυτή αι­τί­α­ση της Τουρ­κί­ας. Η οποία εί­ναι φου­του­ρι­στι­κή, αλλά χρειά­ζε­ται σο­βα­ρή ικα­νό­τη­τα για να πα­ρα­με­ρι­στεί.

Αν ο σκό­πε­λος της κυ­ριαρ­χί­ας στα νη­σιά υπερ­κε­ρα­στεί, τότε επι­στρέ­φου­με σε μια κα­νο­νι­κό­τη­τα στις διε­ρευ­νη­τι­κές, η οποία μπο­ρεί να επι­τρέ­ψει μια συμ­βι­βα­στι­κή λύση για το εύ­ρος της αι­για­λί­τι­δας στο Αιγαίο. Κάτι που θα επι­τρέ­ψει την έναρ­ξη επί­ση­μων δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων για τις θα­λάσ­σιες ζώ­νες.

Και από το ση­μείο αυτό αρ­χί­ζουν οι με­γά­λες δυ­σκο­λί­ες, κα­θώς, όπως εί­ναι γνω­στό, οι δύο χώ­ρες έχουν δια­με­τρι­κά αντί­θε­τες από­ψεις για τα όρια υφα­λο­κρη­πί­δας/ΑΟΖ ​που δι­καιού­νται. Συνε­πώς, αν υπάρ­χει καλή πί­στη στους δύο συ­νο­μι­λη­τές, θα πρέ­πει, αργά ή γρή­γο­ρα, να με­τα­τρα­πούν οι δια­πραγ­μα­τεύ­σεις ου­σί­ας σε δια­πραγ­μα­τεύ­σεις για τη σύ­να­ψη συ­νυ­πο­σχε­τι­κού με σκο­πό την προ­σφυ­γή στο Διε­θνές Δικα­στή­ριο Δικαιο­σύ­νης, στη Χάγη, το οποίο εί­ναι το μόνο δι­καιο­δο­τι­κό όρ­γα­νο που έχει τε­ρά­στια εμπει­ρία σε οριο­θε­τή­σεις θα­λασ­σί­ων ζω­νών. Το δε τε­λι­κό απο­τέ­λε­σμα, δη­λα­δή η από­φα­ση του Δικα­στη­ρί­ου εί­ναι δε­σμευ­τι­κή για τα μέρη. Ετσι, κα­νέ­να από τα δύο μέρη δεν δι­καιού­ται να αμ­φι­σβη­τή­σει την από­φα­ση, έστω κι αν αυτή δεν δί­δει την έκτα­ση των δι­καιω­μά­των στις ζώ­νες που θα επι­θυ­μού­σε.

Αλλά, βε­βαί­ως, εί­μα­στε πολύ μα­κριά από ένα τέ­τοιο εν­δε­χό­με­νο. Προς το πα­ρόν ας ελ­πί­σου­με ότι θα συ­νε­χι­στεί το καλό με­τα­σει­σμι­κό κλί­μα, που έδω­σε το έναυ­σμα για τη βελ­τί­ω­ση των σχέ­σε­ων (όχι, όμως, και τον πραγ­μα­τι­κό λόγο), και πως η Τουρ­κία θα δει, για πρώ­τη φορά, το πραγ­μα­τι­κό συμ­φέ­ρον της. Το οποίο δεν εί­ναι άλλο από μια ει­ρη­νι­κή συμ­βί­ω­ση με τους γεί­το­νές της. Και πως η ει­ρη­νι­κή συμ­βί­ω­ση απαι­τεί πραγ­μα­τι­σμό και λο­γι­κή, πέρα από στεί­ρους εθνι­κι­σμούς και με­γα­λοϊ­δε­α­τι­σμούς. Μόνο έτσι θα μπο­ρέ­σου­με να προ­κό­ψου­με σε αυ­τήν τη γω­νιά του κό­σμου στην οποία τα­χθή­κα­με να ζού­με. Και, εν κα­τα­κλεί­δι, θα μπο­ρού­σα­με να πού­με ότι περ­νά­με μια πε­ρί­ο­δο, που τη­ρου­μέ­νων όλων των ανα­λο­γιών, προ­σο­μοιά­ζει με την επο­χή του Ελσίν­κι. Ελπί­ζεται, όμως, το Βίλ­νιους να μη έχει την οι­κτρά κα­τά­λη­ξη που είχε το Ελσίν­κι.