Οι ψηφιακές πλατφόρμες ύποπτες για εθισμό

Ο εθιστικός σχεδιασμός, που αποσκοπεί στο να τραβήξει την προσοχή των χρηστών ώστε να περνούν όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο στις πλατφόρμες, βρίσκεται στο στόχαστρο της ΕΕ εδώ και καιρό. Πέρυσι, όπως ανέφερε η EURACTIV, η Επιτροπή Εσωτερικής Αγοράς και Προστασίας των Καταναλωτών (IMCO) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ετοιμαζόταν να εκδώσει ψήφισμα με θέμα «Εθιστικός σχεδιασμός των επιγραμμικών υπηρεσιών».

Η πρωτοβουλία ανατέθηκε στην ευρωβουλευτή των Πρασίνων Kim van Sparrentak, η οποία δημοσίευσε το σχέδιο έκθεσής της την περασμένη εβδομάδα παρέχοντας μια λεπτομερή περιγραφή των κινδύνων για την ψυχική υγεία που συνεπάγεται ο υπερβολικός χρόνος χρήσης της οθόνης.

Καθώς πρόκειται για έκθεση πρωτοβουλίας, ο φάκελος δεν έχει νομοθετική αξία. Παρόλα αυτά, προορίζεται να δώσει ένα πολιτικό μήνυμα, ακριβώς σε μια εποχή που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αξιολογεί κατά πόσον οι κανόνες της για την προστασία των καταναλωτών εξακολουθούν να είναι κατάλληλοι για τον σκοπό τους.

Εθιστικός σχεδιασμός

Σύμφωνα με το σχέδιο έκθεσης, κατά μέσο όρο, ένα στα τέσσερα παιδιά και οι νέοι, ιδίως οι νέοι 16-24 ετών, περνούν πάνω από επτά ώρες την ημέρα στο διαδίκτυο. Πάνω από δύο έως τρεις ώρες μπροστά σε μια οθόνη θεωρούνται ήδη υπερβολικός χρόνος χρήσης οθόνης.

Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι τα διαδικτυακά παιχνίδια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι υπηρεσίες streaming για ταινίες, σειρές ή μουσική, οι διαδικτυακές αγορές ή τα διαδικτυακά καταστήματα και οι εφαρμογές γνωριμιών, έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε οι χρήστες να ξοδεύουν το μέγιστο δυνατό χρόνο ή χρήμα στην πλατφόρμα αντί να τους εξυπηρετούν «με πιο ουδέτερο τρόπο».

Το προσχέδιο της έκθεσης αναφέρει ότι το YouTube, το Netflix και το Spotify προσφέρουν λειτουργίες όπως το ατελειώτο scrolling ή η προεπιλεγμένη αυτόματη αναπαραγωγή, ορίζοντάς τες ως «ψυχολογικά τεχνάσματα για να κρατήσουν τους καταναλωτές στο διαδίκτυο». Άλλες εθιστικές λειτουργίες σχεδιασμού περιλαμβάνουν την επαναφόρτωση σελίδας με «pull-to-refresh» ή εξατομικευμένες προτάσεις.

Τέτοια χαρακτηριστικά παίζουν με τις «ψυχολογικές ανάγκες, τα τρωτά σημεία και τις επιθυμίες των καταναλωτών, όπως το συναίσθημα του ανήκειν, το κοινωνικό άγχος ή ο φόβος να χάσουν κάτι». Ένα παράδειγμα του τελευταίου είναι οι προσωρινά διαθέσιμες πληροφορίες, όπως οι «ιστορίες» ή η λειτουργία «πληκτρολογεί…».

Ένα άλλο παράδειγμα είναι η λειτουργία των likes, η οποία δίνει στον εγκέφαλο ένα κύμα ντοπαμίνης. Ωστόσο, ορισμένα χαρακτηριστικά μπορεί να προκαλούν κοινωνική πίεση για να απαντήσεις στους ανθρώπους, όπως η ένδειξη του «διαβάστηκε». Επιπλέον, τα μηνύματα και άλλες ειδοποιήσεις προσελκύουν ξανά τους καταναλωτές στις πλατφόρμες.

Συνέπειες για την ψυχική υγεία

Για την Ολλανδό ευρωβουλευτή, ο εθισμός που σχετίζεται με τη χρήση του διαδικτύου έχει παρόμοιες παρενέργειες με τους εθισμούς που σχετίζονται με ουσίες, οι οποίοι, σε αντίθεση με τους διαδικτυακούς, ρυθμίζονται πιο αυστηρά.

Ο ευρωβουλευτής τόνισε ότι οι εθισμένοι χρήστες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να έχουν προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, διαταραχές της εικόνας του σώματος, διατροφικές διαταραχές, άγχος, υψηλά επίπεδα αντιλαμβανόμενου στρες, παραμέληση της οικογένειας και των φίλων, απώλεια αυτοελέγχου ή έλλειψη ύπνου.

Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος εμφάνισης ιδεοψυχαναγκαστικών συμπτωμάτων, όπως η καταναγκαστική αγορά μεταξύ των νεαρών ενηλίκων, ή προβλημάτων με την ολοκλήρωση των καθημερινών υποχρεώσεων, με αποτέλεσμα τη μείωση των βαθμών, τις κακές σχολικές και ακαδημαϊκές επιδόσεις ή την κακή απόδοση στην εργασία.

Ο υπερβολικός χρόνος στην οθόνη και τα πολλά μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να προκαλέσουν ελλειμματική προσοχή, συντομότερο χρονικό διάστημα προσοχής, παρορμητικότητα, νευροαναπτυξιακές διαταραχές, περιορισμένη γνωστική ικανότητα και δυσκολίες στη μάθηση και τη μνήμη, αναφέρεται στην έκθεση.

Αναφέρεται επίσης ότι η κατάχρηση των ψηφιακών τεχνολογιών μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερα επίπεδα φαιάς ουσίας σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου, κάτι που συμβαίνει επίσης όταν κάποιος είναι εθισμένος, για παράδειγμα, στο αλκοόλ ή την ηρωίνη.

Επιπλέον, αυξάνεται ο κίνδυνος άγχους και επαγγελματικής εξουθένωσης, υπερφόρτωσης με πληροφορίες και αισθητηριακών ερεθισμάτων.

Διαχωρισμός μεταξύ των δύο φύλων

Το έγγραφο αναφέρει ότι τα αγόρια ξοδεύουν γενικά περισσότερο χρόνο σε παιχνίδια και ηλεκτρονικα. Ωστόσο, τα κορίτσια έχουν περισσότερες πιθανότητες να έχουν κακή ψυχική υγεία λόγω του υπερβολικού χρόνου χρήσης της οθόνης από ό,τι τα αγόρια.

Οι γυναίκες χρήστες του διαδικτύου έχουν επίσης διπλάσιες πιθανότητες να έχουν κλινικά σημαντικά επίπεδα καταθλιπτικών συμπτωμάτων σε σχέση με τους άνδρες. Οι έφηβοι που ξοδεύουν λίγο χρόνο στην ηλεκτρονική επικοινωνία είναι γενικά οι πιο ευτυχισμένοι.

Συστάσεις

Το σχέδιο έκθεσης αναφέρει ότι η εισαγωγή χρονικών ορίων στις διαδικτυακές υπηρεσίες δεν αρκεί για την επίλυση των προβλημάτων εθισμού, κυρίως επειδή «οι πλατφόρμες που προσφέρουν χρονικά όρια μεταθέτουν το βάρος στο άτομο αντί να αντιμετωπίσουν το βασικό ζήτημα του σκόπιμου εθιστικού σχεδιασμού των διαδικτυακών υπηρεσιών με σκοπό το κέρδος».

Επίσης, δεν θα οδηγήσει σε μείωση της χρήσης των διαδικτυακών υπηρεσιών και από τους εφήβους, οι οποίοι δεν αποδέχονται εύκολα ούτε τις γονικές ρυθμίσεις και η παράκαμψη των τεχνικών ορίων είναι εύκολη γι’ αυτούς. Η Van Sparrentak επισημαίνει επίσης τα όρια των υφιστάμενων ή επερχόμενων κανόνων της ΕΕ.

Ο νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες δεν εισάγει διατάξεις σχετικά με τον εθιστικό σχεδιασμό και είναι «περιορισμένου πεδίου εφαρμογής, καθώς εφαρμόζεται μόνο σε διαδικτυακές πλατφόρμες και όχι σε όλες τις διαδικτυακές υπηρεσίες». Ο νόμος για την τεχνητή νοημοσύνη επιδιώκει να απαγορεύσει στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης να αναπτύσσουν υποσυνείδητα χαρακτηριστικά, διάταξη που περιορίζεται σε συστήματα που «είναι σκόπιμα χειριστικά ή αναπτύσσουν παραπλανητικές τεχνικές».

Ως εκ τούτου, η έκθεση καλεί την Επιτροπή να «καλύψει επειγόντως τα υφιστάμενα ρυθμιστικά κενά όσον αφορά τα τρωτά σημεία των καταναλωτών», να παρουσιάσει νομοθεσία κατά του εθιστικού σχεδιασμού και να επανεξετάσει την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, την οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών και την οδηγία για τις καταχρηστικές συμβατικές ρήτρες.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πράγματι πραγματοποιήσει έναν «έλεγχο καταλληλότητας» της ισχύουσας νομοθεσίας της ΕΕ για τους καταναλωτές, με σκοπό να προτείνει έναν νόμο για την ψηφιακή δικαιοσύνη κατά την επόμενη θητεία.