Ελληνοτουρκική προσέγγιση χωρίς διάλογο;

Στη συ­νά­ντη­ση Μητσο­τά­κη – Ερντο­γάν στο Βίλ­νιους συμ­φω­νή­θη­κε η επα­νεκ­κί­νη­ση των ελ­λη­νο­τουρ­κι­κών σχέ­σε­ων, με προ­γραμ­μα­τι­σμό σει­ράς δι­με­ρών συ­να­ντή­σε­ων στο πλαί­σιο ενός «θε­τι­κού μο­μέ­ντουμ» που έχει δια­μορ­φω­θεί τον τε­λευ­ταίο και­ρό, με απο­φυ­γή και από τις δύο πλευ­ρές προ­κλη­τι­κών κι­νή­σε­ων και ρη­το­ρι­κής.

Εντύ­πω­ση προ­κά­λε­σαν ορι­σμέ­νες δια­τυ­πώ­σεις στις δη­λώ­σεις του Έλλη­να πρω­θυ­πουρ­γού: η σα­φής ανα­φο­ρά πως στό­χος εί­ναι οι δύο χώ­ρες να προ­σφύ­γουν στη Χάγη, η εκτί­μη­ση πως «στον πο­λι­τι­κό διά­λο­γο θα τε­θούν τα ση­μα­ντι­κά γε­ω­πο­λι­τι­κά [και όχι απλά νο­μι­κά] ζη­τή­μα­τα, με ση­μα­ντι­κό­τε­ρο [και άρα όχι μόνο] το βα­σι­κό ζή­τη­μα το οποίο ανα­γνω­ρί­ζου­με ότι εί­ναι η δια­φο­ρά μας με την Τουρ­κία, δη­λα­δή η οριο­θέ­τη­ση των θα­λασ­σί­ων ζω­νών, Α­Ο­Ζ και υφα­λο­κρη­πί­δας, στο Αιγαίο και στην Ανα­το­λι­κή Μεσό­γειο». Επί­σης, η ανα­φο­ρά του πρω­θυ­πουρ­γού πως «οποια­δή­πο­τε συμ­φω­νία αυ­τού του τύ­που μπο­ρεί εν­δε­χο­μέ­νως, ναι, να συ­νε­πά­γε­ται και κά­ποιες υπο­χω­ρή­σεις από κά­ποιες θέ­σεις οι οποί­ες μπο­ρούν να απο­τε­λούν την αφε­τη­ρία μιας δια­πραγ­μά­τευ­σης».

Οι εξε­λί­ξεις αυ­τές δύνανται να θεωρηθούν ως θε­τι­κές και πρέ­πει να στη­ρι­χτούν από όλους μας. Η συ­γκυ­ρία –διε­θνής και εθνι­κή– συ­νέ­βα­λε ου­σια­στι­κά στο να φθά­σου­με εδώ: ο πό­λε­μος της Ουκρα­νί­ας έφε­ρε μια ασφυ­κτι­κή πί­ε­ση των Η­ΠΑ να απο­φευ­χθούν εν­δο­δυ­τι­κές εντά­σεις και κρί­σεις. Ο­ Ερντο­γάν εν­δε­χο­μέ­νως να επι­θυ­μεί την εκτό­νω­ση με την Ελλά­δα, στο πλαί­σιο της στρο­φής προς τη Δύση, ύστε­ρα από μή­νες στε­νών σχέ­σε­ων με τη Ρωσία. Ο­ Κυριά­κος Μητσο­τά­κης φαί­νε­ται να έκα­νε τη σώ­φρο­να επι­λο­γή να μην απο­μο­νω­θεί διε­θνώς, αντι­τασ­σό­με­νος στην προ­σέγ­γι­ση της Τουρ­κί­ας με τη Δύση, και ξέ­χα­σε τις περ­σι­νές κο­ρό­νες κατά του εξο­πλι­σμού της γεί­το­νος στο αμε­ρι­κα­νι­κό Κογκρέ­σο. Και βέ­βαια, τόσο ο Ερντο­γάν όσο και ο Μητσο­τά­κης, εξερ­χό­με­νοι θριαμ­βευ­τές από τις πρό­σφα­τες εκλο­γι­κές ανα­με­τρή­σεις, βρί­σκο­νται σε θέση ισχύ­ος για να αντι­με­τω­πί­σουν εθνι­κι­στι­κές πιέ­σεις.

Πόσο όμως μπο­ρού­με να αι­σιο­δο­ξού­με πως αυτό το «θε­τι­κό μο­μέ­ντουμ» θα έχει συ­νέ­χεια και θα οδη­γή­σει στα­δια­κά σε απο­τε­λέ­σμα­τα; Προ­φα­νώς αυτό θα εξαρ­τη­θεί από τη στά­ση και της Τουρ­κί­ας. Όμως, εδώ θα ασχο­λη­θώ με τη δική μας πλευ­ρά, κα­θώς, όπως έχω επα­νει­λημ­μέ­να υπο­στη­ρί­ξει, ευ­θύ­νες για τα μέ­χρι σή­με­ρα αδιέ­ξο­δα στις ελ­λη­νο­τουρ­κι­κές σχέ­σεις βρί­σκο­νται και στην ελ­λη­νι­κή πλευ­ρά. Δυστυ­χώς φαίνεται ότι πρέπει να κρα­τά­με μι­κρό κα­λά­θι.

Κατ’ αρ­χάς, πά­για τα­κτι­κή της ελ­λη­νι­κής δι­πλω­μα­τί­ας εί­ναι να μοι­ρά­ζει απλό­χε­ρα θε­τι­κές δη­λώ­σεις και φι­λο­φρο­νή­σεις, χω­ρίς να κι­νεί­ται σπι­θα­μή προς επί­τευ­ξη πραγ­μα­τι­κών λύ­σε­ων. Πρό­κει­ται για το παι­χνί­δι τού ποιος θα χρε­ω­θεί τον μουν­τζού­ρη της αδιαλ­λα­ξί­ας, παι­χνί­δι στο οποίο αρι­στεύ­ει η Αθήνα. Μακά­ρι, αυτή τη φορά, η πο­λι­τι­κή ηγε­σία να εν­νο­εί και στην πρά­ξη τα όσα ωραία είπε στο Βίλ­νιους.

Δεύ­τε­ρον, εί­ναι γε­γο­νός πως η πρό­σφα­τη ιστο­ρία του Κυριά­κου Μητσο­τά­κη δεν εμπνέ­ει εμπι­στο­σύ­νη όσον αφο­ρά τη στά­ση του στην εξω­τε­ρι­κή πο­λι­τι­κή. Δύο φο­ρές τα τε­λευ­ταία χρό­νια, με τις Πρέ­σπες και με τη Θράκη πρό­σφα­τα, υπέ­τα­ξε το εθνι­κό συμ­φέ­ρον σε κι­νή­σεις τα­κτι­κής εσω­τε­ρι­κού χα­ρα­κτή­ρα, συ­μπο­ρευό­με­νος με τις πιο ακραί­ες ακρο­δε­ξιές και εθνι­κι­στι­κές δυ­νά­μεις. Οι κινήσεις αυτές έχουν αφή­σει τα ση­μά­δια τους στην ελ­λη­νι­κή κοι­νω­νία, υπο­θάλ­πο­ντας τον ήδη ισχυ­ρό εθνι­κι­σμό και δυ­σχε­ραί­νο­ντας πα­ρα­πέ­ρα κάθε στρο­φή προς τη λο­γι­κή στα λε­γό­με­να «εθνι­κά θέ­μα­τα». Μπο­ρού­με να εμπι­στευ­τού­με πως σε μια επό­με­νη εσω­τε­ρι­κή συ­γκυ­ρία, και υπό την πί­ε­ση των πα­ντοί­ων υπερ­πα­τριω­τι­κών λό­μπι, ο πρω­θυ­πουρ­γός δεν θα επι­στρέ­ψει στους τυ­χο­διω­κτι­σμούς και στην από­λυ­τη αδιαλ­λα­ξία;

Εδώ όμως έρ­χε­ται και ο ρό­λος της δη­μο­κρα­τι­κής αντι­πο­λί­τευ­σης και ει­δι­κό­τε­ρα της Αρι­στε­ράς­. Η­ Αρι­στε­ρά πρέ­πει να στη­ρί­ξει μο­νο­σή­μα­ντα το «άνοιγ­μα» και να επι­κρί­νει και να κα­ταγ­γέλ­λει τους όποιους δι­σταγ­μούς και υπα­να­χω­ρή­σεις στην υλο­ποί­η­σή του. Η κρι­τι­κή προς την κυ­βέρ­νη­ση δεν μπο­ρεί να εί­ναι από εθνι­κι­στι­κή σκο­πιά. Το πρό­βλη­μα στην εξω­τε­ρι­κή μας πο­λι­τι­κή δεν εί­ναι πως η κυ­βέρ­νη­ση αυτή και οι προη­γού­με­νες θέ­λουν να μας «ξε­που­λή­σουν», αλλά το ακρι­βώς αντί­θε­το, πως εί­ναι όμη­ροι εθνι­κι­στι­κών λό­μπι και τους λεί­πει η πο­λι­τι­κή βού­λη­ση, ίσως και το θάρ­ρος, να ξε­φύ­γουν από την ακαμ­ψία και να προ­χω­ρή­σουν σε λύ­σεις.

Αυτό υπήρ­ξε και ένα από τα μεί­ζο­να λάθη του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ και του Αλέξη Τσί­πρα προ­σω­πι­κά, κυ­ρί­ως ως αντι­πο­λί­τευ­ση. Ενώ βρή­καν το θάρ­ρος να υπο­γρά­ψουν τις Πρέ­σπες, πέ­ρα­σαν γρή­γο­ρα, ιδί­ως στα ελ­λη­νο­τουρ­κι­κά, σε εθνι­κι­στι­κές θέ­σεις, με απο­κο­ρύ­φω­μα την επι­κίν­δυ­νη ρη­το­ρι­κή περί «επα­κουμ­βή­σε­ων».

Ο μετά Τσί­πρα ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ χα­ρα­κτή­ρι­σε τη συ­νά­ντη­ση Μητσο­τά­κη – Ερντο­γάν «θε­τι­κή», πράγ­μα που μάλ­λον δε θα είχε συμ­βεί υπό την προη­γού­με­νη ηγε­σία, με τη στρα­τη­γι­κή της δαι­μο­νο­ποί­η­σης του πρω­θυ­πουρ­γού. Όμως, οι κα­κές συ­νή­θειες δύ­σκο­λα εγκα­τα­λεί­πο­νται. Τόσο η κομ­μα­τι­κή ανα­κοί­νω­ση όσο και μια ομο­βρο­ντία δη­λώ­σε­ων στε­λε­χών εστιά­ζουν στην κα­ταγ­γε­λία, άλ­λο­τε έμ­με­ση και άλ­λο­τε ρητή, εκεί­νων ακρι­βώς των δια­τυ­πώ­σε­ων που απο­τε­λούν το νέο και θε­τι­κό στοι­χείο στις δη­λώ­σεις Μητσο­τά­κη: πρώ­τον, στην έμ­με­ση πα­ρα­δο­χή πως υπάρ­χουν και άλλα ζη­τή­μα­τα προς συ­ζή­τη­ση, πέ­ραν της οριο­θέ­τη­σης ΑΟΖ/​υφα­λο­κρη­πί­δας, και μά­λι­στα όχι μόνο νο­μι­κά, αλλά «γε­ω­πο­λι­τι­κά». Και, δεύ­τε­ρον, πως μπο­ρεί να χρεια­στούν κά­ποιες υπο­χω­ρή­σεις για να αρ­χί­σει ο διά­λο­γος. Εδώ αντι­τάσ­σε­ται ένα επι­χεί­ρη­μα, που μόνο ως σα­χλα­μά­ρα μπο­ρεί να χα­ρα­κτη­ρι­στεί, πως οι υπο­χω­ρή­σεις γί­νο­νται, λέει, στο τέ­λος, όχι στην αρχή. Μα ο κα­θέ­νας κα­τα­λα­βαί­νει πως αν με τις ση­με­ρι­νές μας θέ­σεις, διά­λο­γος εί­ναι αδύ­να­τος, αν θέ­λου­με τον διά­λο­γο (και λέμε πως τον θέ­λου­με), κά­ποια υπο­χώ­ρη­ση θα χρεια­στεί να κά­νου­με και στην αρχή.

Συνο­ψί­ζοντας, η συ­νά­ντη­ση Μητσο­τά­κη – Ερντο­γάν και οι σχε­τι­κές δη­λώ­σεις του Έλλη­να πρω­θυ­πουρ­γού ήταν σα­φώς θε­τι­κές και ρη­ξι­κέ­λευ­θες. Η ζωή θα δεί­ξει αν θα έχουν συ­νέ­χεια. Και οι υπόλοιπες δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις πρέ­πει να στη­ρί­ξουν αυτή την κα­τεύ­θυν­ση και τη συ­νέ­χι­σή της και να αφή­σουν τον ρόλο του φρου­ρού μιας αδιέ­ξο­δης εθνι­κι­στι­κής γραμ­μής.