Η Κύπρος δεν είναι και τόσο μακριά

Την Κύπρο επισκέπτεται σήμερα ο Κυριάκος Μητσοτάκης, σε μια επίσκεψη που συνήθως χαρακτηρίζεται εθιμοτυπική, καθώς είναι παγίως το πρώτο ταξίδι που πραγματοποιεί κάθε νεοεκλεγείς Πρωθυπουργός, αλλά που αυτήν τη φορά έχει και ουσιαστικό περιεχόμενο, αφού το Κυπριακό ζήτημα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι και η -προς ώρας- ελληνοτουρκική προσέγγιση δημιουργεί νέες προκλήσεις αλλά -ίσως- και ευκαιρίες.

Τον Ιούλιο του 2017 στο Κραν Μοντανά της Ελβετίας διαδραματίστηκε ένα εξαιρετικά σημαντικό κεφάλαιο στη μακρά ιστορία του Κυπριακού. Για μερικά 24ωρα οι δύο πλευρές βρέθηκαν κοντά σε ένα πλαίσιο συμφωνίας, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για την επίλυση της 60χρονης σύγκρουσης. Το πρωί όμως της 4ης Ιουλίου όλα κατέρρευσαν μέσα σε ένα κυκεώνα αλληλοκατηγοριών και blame game. Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί έκτοτε για το παρασκήνιο των διαπραγματεύσεων και τις αιτίες που χάθηκε ακόμη μια ευκαιρία για την επίλυση του Κυπριακού. Ανεξάρτητα από το που βρίσκεται η αλήθεια (ιδιαίτερα διαφωτιστικό σχετικά είναι το βιβλίο του Μακάριου Δρουσιώτη “Έγκλημα στο Κραν Μοντανά”), γεγονός είναι ότι το ναυάγιο στο ελβετικό θέρετρο δημιούργησε νέα δεδομένα.

Μετά το Κραν Μοντανά, ο Ερντογάν και η Τουρκία άλλαξαν τους στρατηγικούς τους στόχους, ενισχύοντας τη συμμετοχή τους το 1974 και επιχειρώντας ακόμη και την αντιστροφή του status quo με το άνοιγμα και την επέμβαση στα Βαρώσια, ακολουθώντας πλήρως το de facto δόγμα των “δύο κρατών” και τη διαίρεση του νησιού. Το αποκορύφωμα αυτής της αρνητικής γραμμής ήταν η νίκη του δυϊστή Ερσίν Τατάρ στις εκλογές του τουρκοκυπριακού ψευδοκράτους τον Οκτώβριο του 2020, όταν η τουρκοκυπριακή ηγεσία ταυτίστηκε πλήρως με την αναθεωρητική στρατηγική της Άγκυρας. Η ελληνοκυπριακή πλευρά καταδίκασε τη στάση της Τουρκίας και πόνταρε πολύ στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) για την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία για τις ενέργειές της στα Βαρώσια και τις παράνομες γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ. Κι αυτό γιατί θα ήταν πολύ δύσκολο να επιτευχθεί ομοφωνία στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, καθώς η Ουγγαρία και άλλα κράτη μέλη έχουν και καιρό φιλοτουρκική θέση, ενώ η Τουρκία δεν φαίνεται να διστάζει στο ενδεχόμενο κάποιων, ενδεχομένως αδύναμων, κυρώσεων.

Στη Λευκωσία, αρχίζει να γίνεται σαφές ότι η ολοκλήρωση του Κυπριακού θα οδηγήσει σε περαιτέρω δυσμενείς εξελίξεις και ενδεχομένως σε ένα νέο endgame. Κατά την πρόσφατη προεκλογική περίοδο στην Κύπρο, το επιχείρημα των τριών βασικών υποψηφίων για την προεδρία ήταν η ανάγκη αναβίωσης της διαπραγματευτικής διαδικασίας. Ο Νίκος Χριστοδουλίδης κέρδισε τις εκλογές παρουσιάζοντας, μεταξύ άλλων, την ενεργό εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) ως βασικό στόχο για την επίτευξη λύσης συμβατής με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Μέχρι στιγμής, υπάρχουν ενδείξεις αναζωογόνησης της ΕΕ, με τη Γερμανία να γίνεται πιο ενεργή διπλωματικά, αλλά δεν είναι σαφές προς το παρόν αν θα επιτευχθούν ουσιαστικά αποτελέσματα.

Στην Αθήνα επικρατεί μια κάποια σύγχυση και κόπωση σχετικά με το μέλλον του Κυπριακού, ιδιαίτερα μετά το Κραν Μοντανά. Ενώ είναι σαφές ότι η Ελλάδα συνεχίζει να στηρίζει και να βοηθά την Κυπριακή Δημοκρατία στη στρατηγική που αποφασίζει η Λευκωσία, υπάρχει επίσης μια αίσθηση κάτω από την επιφάνεια ότι η κυπριακή πολιτική τάξη και ο κυπριακός λαός πρέπει να ξεκαθαρίσουν ποιο είναι το αποδεκτό πλαίσιο για τη λύση του Κυπριακού. Τα δύο κύρια εμπόδια είναι το ζήτημα της πολιτικής ισότητας μεταξύ των δύο κοινοτήτων και το ζήτημα της ασφάλειας. Και τα δύο αυτά ζητήματα φτάνουν στην καρδιά του θέματος, όπου υπάρχει πλήρης έλλειψη εμπιστοσύνης στις μακροπρόθεσμες προθέσεις της άλλης πλευράς. Υπάρχει μια βαθιά ριζωμένη, αν και ίσως όχι εντελώς αδικαιολόγητη, πεποίθηση μεταξύ πολλών Ελληνοκυπρίων ότι οι διαπραγματεύσεις για τη διευθέτηση αποτελούν απλώς ένα πρόσχημα για την Άγκυρα, καθώς ο μακροχρόνιος στρατηγικός στόχος της Τουρκίας είναι η πλήρης κατοχή του νησιού. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι δύσκολο να βρεθεί επαρκής πολιτική βούληση για έναν συμβιβασμό κοντά στο πλαίσιο Γκουτέρες που παρουσιάστηκε στο Κραν Μοντανά.

Όλα αυτά όμως επηρεάζονται σημαντικά από τη διαφαινόμενη βούληση Αθήνας και Άγκυρας να προχωρήσουν προς ουσιαστικές συνομιλίες για την επίλυση των διαφορών ως προς τις θαλάσσιες ζώνες στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, εν μέσω ενός ευρύτερου μορατόριουμ στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ο Κύπριος Πρόεδρος διαβεβαίωσε χθες ότι “υπάρχει κοινή γραμμή, κοινή προσέγγιση και κοινοί στόχοι” μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας, και το ίδιο αναμένεται να ειπωθεί και σήμερα στις κοινές δηλώσεις των δύο ηγετών. Είναι όμως επίσης βέβαιο ότι υπάρχει εκ των πραγμάτων και ένας νέος πραγματισμός στις δύο πρωτεύουσες του ελληνισμού για τα χρονικά περιθώρια διατηρήσης της βολικής στασιμότητας και του αδιεξόδου. Όπως μου έλεγε Κύπριος αξιωματούχος ασφαλείας κατά τη διάρκεια πρόσφατης επίσκεψής μου στο νησί, “δεν χρειάζεται πλέον να κάνει έναν Αττίλα-3 η Τουρκία. Αρκεί να μας στείλει από τα οδοφράγματα και την πράσινη γραμμή 50.000 Αφγανούς και Σύρους πρόσφυγες».