Το Κυπριακό και η βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων

Κατά την επίσκεψη του στη Λευκωσία ο Πρωθυπουργός επιβεβαίωσε για μια ακόμη φορά τη διαχρονική στήριξη της Αθήνας στην Κύπρο και την «κοινή γραμμή» για την επίλυση του κυπριακού ζητήματος. Σημαντικά όλα αυτά αλλά θα πρέπει να αποφευχθεί ο εκτροχιασμός της διαδικασίας προσέγγισης Ελλάδας – Τουρκίας που ήδη άνοιξε από το κυπριακό πρόβλημα. Ο κίνδυνος ελλοχεύει.

Ποια είναι τα βασικά στοιχεία για το κυπριακό πρόβλημα σήμερα;

Πρώτον, η Κύπρος είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που παραμένει διαιρεμένη με ένα τείχος που χωρίζει την πρωτεύουσα Λευκωσία μετά την παράνομη τουρκική εισβολή και κατοχή περίπου του 37% του νησιού για 49 χρόνια.

Δεύτερον, η Κύπρος είναι πλήρες μέλος της ΕΕ εδώ και σχεδόν 20 χρόνια (από το 2004), σε μεγάλο βαθμό χάρη στις προσπάθειες της κυβέρνησης Σημίτη και πολιτικών όπως ο Γ. Παπανδρέου. Με την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, η Ελλάδα όχι μόνο εκπλήρωσε ένα σημαντικό χρέος προς την Κύπρο, αλλά κατέγραψε και ένα ιστορικό επίτευγμα για τον Ελληνισμό. Και προσέγγισε την ένταξη ως καταλύτη για μια δίκαιη και λειτουργική λύση του Κυπριακού στη βάση μιας διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ) με πολιτική ισότητα, ιδιαίτερα με τον αείμνηστο Γιάννο Κρανιδιώτη. Δυστυχώς, όμως, δεν λειτούργησε ως καταλύτης.

Και δεν λειτούργησε, κυρίως με ευθύνη της πολιτικής ελίτ της Λευκωσίας και της Ελληνοκυπριακής Δημοκρατίας (και την έμμεση εμπλοκή των κυβερνήσεων της Αθήνας, της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ). Δύο σημαντικές ευκαιρίες για λύση ΔΔΟ – το 2004 (Σχέδιο Ανάν) και μια δεύτερη φορά στο Κραν Μοντάνα (2017) – σπαταλήθηκαν ελαφρά, χωρίς ιδιαίτερη σκέψη. Για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα, η Λευκωσία «κρύφτηκε» πίσω από τη σκληρή απορριπτική στάση του Ντενκτάς. Ωστόσο, όταν η Τουρκία του Ερντογάν ενορχήστρωσε τον παραγκωνισμό του και υποστήριξε την ομοσπονδιακή λύση (η οποία τότε ακολουθούσε την ευρωπαϊκή γραμμή), η Λευκωσία αποδείχθηκε ανίκανη να αναλάβει την πολιτική ευθύνη. Έτσι, σήμερα έχουμε φτάσει σε ένα σχεδόν πλήρες αδιέξοδο και τέλμα. Οι Τουρκοκύπριοι και η Τουρκία έχουν εγκαταλείψει την επιλογή της ομοσπονδίας υπέρ της λύσης των δύο κρατών, ουσιαστικά της διχοτόμησης (αν και η αλλαγή προσέγγισης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας μπορεί να προσφέρει κάποια διαφοροποίηση).

Σε κάθε περίπτωση, η Λευκωσία προσπαθεί τώρα να επανεκκινήσει τις συνομιλίες του ΟΗΕ για μια λύση ΔΔΟ, με τη συμμετοχή της ΕΕ. Ωστόσο, δεδομένης της σημερινής τουρκικής/τουρκοκυπριακής στάσης, οι προοπτικές φαίνονται μάλλον δυσοίωνες. Πόσο μάλλον που η Λευκωσία δεν έχει προβεί σε κινήσεις που να αλλάζουν το παιχνίδι (όπως η δέσμευση για πολιτική ισότητα). Και προκειμένου να αποφευχθεί ένα «αδιέξοδο» στο Κυπριακό, συμπεριλαμβανομένου του ελληνοτουρκικού ζητήματος, (α) θα πρέπει να αποτραπεί οποιαδήποτε διασύνδεση μεταξύ της διαδικασίας συμφιλίωσης του Κυπριακού και της ελληνοτουρκικής διαδικασίας συμφιλίωσης. Οι δύο διαδικασίες θα πρέπει να διατηρηθούν χωριστά, με την κατανόηση ότι η ελληνοτουρκική συμφιλίωση θα βοηθήσει, από τη φύση της, την κυπριακή συμφιλίωση, και (β) θα πρέπει να αποτραπεί η πρόσφατα αποφασισθείσα “επανασύνδεση” της ΕΕ και της Τουρκίας. Μόνο μια “θετική διασύνδεση” της Κύπρου και των ευρωτουρκικών σχέσεων θα μπορούσε να αποδώσει καρπούς.

Κοντολογίς, η βελτίωση των ελληνοτουρκικών και ευρωτουρκικών σχέσεων μπορεί και πρέπει με κατάλληλους χειρισμούς να λειτουργήσει ως ευκαιρία για την επίλυση του Κυπριακού.