Σύνοδος Κορυφής BRICS: Στο επίκεντρο η Ρωσία, η διεύρυνση και η σχέση με τη Δύση

Ηγέτες από πέντε αναπτυσσόμενες χώρες που αντιπροσωπεύουν σχεδόν το μισό πληθυσμό του πλανήτη συγκεντρώνονται στο Γιοχάνεσμπουργκ την Τρίτη για τη 15η Σύνοδο Κορυφής των BRICS, με τη διεύρυνση της ομάδας, τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις σχέσεις με τη Δύση να βρίσκονται ψηλά στην ατζέντα, σύμφωνα με το CNBC.

Με οικοδεσπότη τον πρόεδρο της Νότιας Αφρικής Σίριλ Ραμαφόζα, τον σημερινό πρόεδρο των BRICS, στη συνάντηση θα συμμετάσχουν ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, ο Βραζιλιάνος πρόεδρος Λούλα ντα Σίλβα, ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι και ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν θα συμμετάσχει διαδικτυακά, καθώς επί του παρόντος εκκρεμεί εναντίον του ένταλμα σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα πολέμου. Ως χώρα που έχει υπογράψει το ΔΠΔ, η Νότια Αφρική θα έπρεπε να τιμήσει το ένταλμα αν ο Πούτιν εμφανιζόταν στη χώρα.

Ο Ραμαφόζα προσκάλεσε 67 ηγέτες από όλη την Αφρική, τη Λατινική Αμερική, τη Μέση Ανατολή, την Ασία και την Καραϊβική να συμμετάσχουν στη σύνοδο κορυφής, αλλά κανένας δυτικός ηγέτης δεν έλαβε πρόσκληση. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, ο πρόεδρος της Επιτροπής της Αφρικανικής Ένωσης και ο πρόεδρος της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας προσκλήθηκαν επίσης μαζί με πάνω από δώδεκα άλλους αξιωματούχους και πλήθος επιχειρηματιών.

Διεύρυνση

Στο επίκεντρο της συνόδου κορυφής θα βρεθεί η πιθανή διεύρυνση των BRICS, καθώς περισσότερες από 40 χώρες έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για την ένταξή τους, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών οικονομικών κόμβων και αναδυόμενων γεωπολιτικών δυνάμεων όπως η Νιγηρία, η Σαουδική Αραβία και το Ιράν.

Συνολικά 23 χώρες έχουν υποβάλει επίσημα αίτημα για να γίνουν νέα μέλη των BRICS, συμπεριλαμβανομένων της Σαουδικής Αραβίας, του Ιράν, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Αργεντινής, της Ινδονησίας, της Αιγύπτου και της Αιθιοπίας, ενώ σημαντικοί αφρικανικοί παίκτες, όπως η Νιγηρία και η Γκάνα, έχουν εκφράσει ανεπίσημα το ενδιαφέρον τους, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν υποβάλει επίσημο αίτημα.

Ο Gustavo de Carvalho, ερευνητής στο Νοτιοαφρικανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων, δήλωσε ότι οι τελικές αποφάσεις σχετικά με τα νέα μέλη είναι απίθανο να προκύψουν από τη διήμερη σύνοδο κορυφής αυτής της εβδομάδας, αλλά ο στόχος θα είναι να καθοριστούν μια σαφής διαδικασία, κριτήρια και χρονοδιάγραμμα για τα αιτήματα και την ένταξη.

Μιλώντας στο CNBC τηλεφωνικά από το Γιοχάνεσμπουργκ, ο de Carvalho σημείωσε ότι υπάρχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με τη διεύρυνση μεταξύ των υφιστάμενων μελών του μπλοκ.

“Η Ινδία είναι ιστορικά η χώρα που ανησυχεί κυρίως για την ιδέα της διεύρυνσης, και ιδιαίτερα με τους φόβους ότι αυτή θα χρησιμοποιούνταν ως αύξηση της κινεζικής επιρροής στο πλαίσιο των BRICS, ενώ η Ρωσία βρίσκεται σε ένα χώρο όπου είναι πολύ απομονωμένη στη διεθνή κοινότητα, οπότε βλέπει με μεγαλύτερη υποστήριξη την ιδέα της διεύρυνσης”, εξήγησε ο de Carvalho.

Ο ίδιος πρόσθεσε ότι ενώ η Βραζιλία για κάποιο χρονικό διάστημα φαινόταν ουδέτερη απέναντι στην ιδέα της διεύρυνσης, η κυβέρνηση Λούλα εξέφρασε κάποια ανησυχία σχετικά με την πιθανή διεύρυνση της ομάδας σε σημείο που να χάνει την αποτελεσματικότητά της ως προς την παροχή ενιαίας φωνής.

Σε τηλεοπτικό εθνικό διάγγελμα την Κυριακή, ο Ραμαφόζα υποστήριξε ρητά τη διεύρυνση για πρώτη φορά, ιδίως για τις αφρικανικές χώρες που αποτελούν εδώ και καιρό μέρος των συζητήσεων του “BRICS+” μεταξύ των αναδυόμενων οικονομιών.

Υπό το πρίσμα των οικονομικών κυρώσεων της Δύσης κατά της Ρωσίας εξαιτίας της εισβολής της στην Ουκρανία, ιδίως της δέσμευσης των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, ο de Carvalho δήλωσε ότι οι άλλες χώρες των BRICS και οι σύμμαχοι επιθυμούν να μειώσουν την έκθεσή τους σε κινδύνους στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και να βρουν τρόπους για να στηρίξουν συλλογικά τα αντίστοιχα νομίσματα και τις θέσεις ρευστότητας.

“Ο κόσμος χωρίστηκε σε τρία στρατόπεδα”

Ρώσοι και Κινέζοι αξιωματούχοι είχαν έναν όλο και πιο αντιδυτικό τόνο στους χαρακτηρισμούς τους για το τι αντιπροσωπεύει το μπλοκ των BRICS κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, καθώς προσπαθούν να οικοδομήσουν υποστήριξη για έναν ευρύ συνασπισμό που θα αμφισβητήσει την κυριαρχία των ΗΠΑ στο παγκόσμιο πολιτικό και οικονομικό σύστημα.

Αν και ορισμένοι αναλυτές έχουν αναφέρει ότι οι BRICS μπορεί να πάρουν μια σημαντική αντιδυτική στροφή, η Νότια Αφρική, η Ινδία και η Βραζιλία έχουν δηλώσει την πρόθεση να διατηρήσουν στενότερους δεσμούς με τους παραδοσιακούς δυτικούς εταίρους, γεγονός που, σύμφωνα με τον de Carvalho, αναδεικνύει την ανεξαρτησία των χωρών που απαρτίζουν τους BRICS να δίνουν προτεραιότητα στα δικά τους συμφέροντα όσον αφορά τη διπλωματία και το διεθνές εμπόριο.

Ορισμένες αναφορές σημειώνουν ότι Κινέζοι αξιωματούχοι επιδιώκουν ανοιχτά να τοποθετήσουν το BRICS ως άμεσο γεωπολιτικό αντίπαλο της G7. Ωστόσο, στο τηλεοπτικό του διάγγελμα την Κυριακή, ο Ραμαφόζα επέμεινε ότι η Νότια Αφρική “δεν θα παρασυρθεί σε έναν ανταγωνισμό μεταξύ παγκόσμιων δυνάμεων” και επιδίωξε να διατηρήσει την ανεξαρτησία της χώρας του σε έναν κόσμο που “πολώνεται όλο και περισσότερο σε ανταγωνιστικά στρατόπεδα”.

Η ομάδα BRICS λειτουργεί με βάση τη συναίνεση και τείνει να συνεργάζεται σε ορισμένες πτυχές των διαφόρων οικονομιών της, όπου τα συμφέροντα ευθυγραμμίζονται, αντί να επιδιώκει να σχηματίσει μια μονομερή “συμμαχία”, σημείωσε ο de Carvalho. Σε αυτό το πνεύμα, είπε ότι η ομιλία του Ραμαφόζα ήταν ιδιαίτερα σημαντική για τη διαφοροποίηση της επιθυμίας της χώρας του για μια θετική σχέση με τη Δύση αντί για μία συλλογική αντιδυτική στροφή.

Οι διμερείς συμφωνίες και η συνεργασία είναι συνηθισμένες μεταξύ των μελών των BRICS, αλλά ο de Carvalho αμφισβήτησε την ιδέα ότι υπάρχει ομόφωνη επιθυμία να ανταγωνιστούν την G7.

Ο ίδιος υποστήριξε ότι ο στόχος είναι αντίθετα να εκπροσωπηθεί η φωνή πέντε χωρών που αντιπροσωπεύουν αθροιστικά περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, με βάση την πεποίθηση ότι “η διεθνής πολιτική δεν θα πρέπει να ελέγχεται εξ ολοκλήρου από μια ομάδα των επτά σημαντικότερων βιομηχανικών οικονομιών”, της οποίας η Ινδία και η Κίνα θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι μέλη.

“Δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για την αλλαγή της παγκόσμιας τάξης, νομίζω ότι πρόκειται πολύ περισσότερο για την αντίληψη του γεγονότος ότι η παγκόσμια τάξη έχει ήδη αλλάξει, αλλά η φωνή μας δεν είναι ακόμη αρκετά κοντά σε αυτό που πιστεύουμε, ώστε να επηρεάζουμε τις παγκόσμιες αποφάσεις”, δήλωσε ο de Carvalho. “Επομένως, δεν πρόκειται μόνο για αυτές τις χώρες του παγκόσμιου Νότου που γκρινιάζουν για τον ρόλο της Δύσης, αυτό νομίζω ότι έχει να κάνει πολύ περισσότερο με τη δική τους αντίληψη των δυνατοτήτων και της επιρροής που αισθάνονται ότι ήδη έχουν”, πρόσθεσε.

Ωστόσο, ο Steven Gruzd, επικεφαλής του προγράμματος για την αφρικανική διακυβέρνηση και διπλωματία στο SAIIA, δήλωσε στο CNBC  ότι οι BRICS “είναι ήδη ένας αντίπαλος της G7” στο βαθμό που το μπλοκ έχει καθιερωθεί ως μία από τις εξέχουσες φωνές των αναδυόμενων οικονομιών.

“Η G7 περιλαμβάνει τις πλούσιες δυτικές οικονομίες, ενώ οι BRICS περιλαμβάνουν τις δύο πολυπληθέστερες χώρες και τις κορυφαίες χώρες σε τρεις ηπείρους. Και τα δύο μπλοκ αναζητούν επιρροή και υποστήριξη στην παγκόσμια σκηνή. Το αν η αντιπαλότητα θα γίνει γεωπολιτική μένει να το δούμε”, δήλωσε ο Gruzd. “Είδαμε τον κόσμο να διχάζεται σε τρία στρατόπεδα λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία – φιλοδυτικά, φιλορωσικά και φιλοκινεζικά και ουδέτερα. Κατά την άποψή μου, αυτές οι διαφορές θα συνεχιστούν και θα διευρυνθούν, ιδίως καθώς οι ουδέτεροι αντιμετωπίζουν τεράστια πίεση να ενταχθούν στα άλλα στρατόπεδα”.

“Τι είναι και τι δεν είναι το BRICS”

Αν και ένα μεγάλο μέρος των αφηγήσεων γύρω από το BRICS εστιάζει στην αυξανόμενη κινεζική και ρωσική επιρροή στις αναδυόμενες οικονομίες, ο de Carvalho υποστήριξε ότι υπάρχει η λανθασμένη υπόθεση ότι η Κίνα έχει “απεριόριστη επιρροή” στις άλλες κοινωνίες των BRICS, κάτι που “σίγουρα δεν ισχύει”.

“Νομίζω ότι είναι πολύ σαφές ότι ο ανταγωνισμός και η ένταση με την Ινδία παίζει σημαντικό ρόλο στη δυναμική των BRICS και ιδίως όταν πρόκειται για κάποιους από τους ινδικούς φόβους για την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας εντός της ομάδας κ.ο.κ.”, δήλωσε.

Η απόδειξη της ελευθερίας των χωρών BRICS να χαράξουν τη δική τους πορεία σε παγκόσμια ζητήματα αναδείχθηκε στις αντιδράσεις στον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο οποίος, σύμφωνα με τον de Carvalho, παρείχε μια ευκαιρία ιδίως για τις άλλες χώρες των BRICS να “χρησιμεύσουν ενδεχομένως ως γέφυρα διαλόγου”.

Η Νότια Αφρική και η Κίνα πραγματοποίησαν ξεχωριστά συνομιλίες με τη Μόσχα και το Κίεβο σε μια προσπάθεια να φέρουν και τις δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, ενώ η Ινδία και η Βραζιλία καταδίκασαν την επίθεση, αλλά πίεσαν επίσης για μια διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων αντί να ευθυγραμμιστούν με τη Δύση στο πλευρό της Ουκρανίας. Ξεχωριστά, η Ινδία έχει συνεργαστεί με τις ΗΠΑ για να αντιταχθεί σε αυτό που θεωρούν ως κινεζική επιθετικότητα στον Ινδο-Ειρηνικό.

“Είναι συχνά χρήσιμο να αναλογιστούμε τι δεν είναι οι BRICS: Οι BRICS δεν είναι μια συμμαχία. Καμία από τις χώρες των BRICS δεν το βλέπει ως συμμαχία, όπως το ΝΑΤΟ ή οποιοδήποτε άλλο είδος παγκόσμιας συμμαχίας”, τόνισε ο de Carvalho.