Λειψυδρία: Ο νέος εφιάλτης στην Ευρώπη λόγω κλιματικής αλλαγής και υποεπένδυσης στα α δίκτυα

Αντιμέτωπες με την απειλή της λειψυδρίας βρίσκονται πολλές περιοχές της Ευρώπης. Το πρόβλημα είναι πολύ πιο σοβαρό στον ευρωπαϊκό νότο, με περιοχές στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία να υποφέρουν από την έλλειψη ή την κακή ποιότητα του νερού. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Xavier Leflaive, ο οποίος ηγείται της ομάδας υδάτων στη διεύθυνση περιβάλλοντος του ΟΟΣΑ, «δεν υπάρχει καμία χώρα στην Ευρώπη που να μπορεί να προσποιηθεί ότι είναι θωρακισμένη» έναντι της λειψυδρίας.

Όπως σημειώνουν οι Financial Times, οι ξηρασίες έχουν «αυξηθεί δραματικά» σε συχνότητα και ένταση στην ΕΕ, με τις περιοχές και τους ανθρώπους που πλήττονται να αυξάνονται σχεδόν κατά 20% μεταξύ 1976 και 2006, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό. Το Παγκόσμιο Ινστιτούτο Πόρων προέβλεψε το 2020 ότι η παγκόσμια ζήτηση γλυκού νερού θα ξεπεράσει τη διαθέσιμη προσφορά κατά 56% έως το 2030 – ένα μεγαλύτερο χάσμα από το 40% που προέβλεπε η εταιρεία συμβούλων McKinsey το 2009.

Οι εντάσεις έχουν φτάσει σε τέτοιο σημείο στη Γαλλία και την Ισπανία ώστε να έχουν ξεσπάσει ταραχές μεταξύ αγροτών, των μεγαλύτερων καταναλωτών νερού στην ήπειρο, και περιβαλλοντικών ομάδων. Τα επόμενα χρόνια, σύμφωνα με τους FT, ένα μείγμα κακής χάραξης πολιτικής, ιδιοτελών συμφερόντων και ταχείας κλιματικής αλλαγής φαίνεται ότι θα επιδεινώσει ακόμη περισσότερο την κατάσταση.

Συνηθισμένοι από καιρό σε δροσερούς χειμώνες και υψηλά, σταθερά επίπεδα βροχοπτώσεων, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της Ευρώπης τείνουν να δίνουν ελάχιστη σημασία στα αποθέματα νερού. «Τα περισσότερα καθεστώτα [διαχείρισης του νερού] στην Ευρώπη αποτελούν κληρονομιά από εποχές αφθονίας. Τώρα πρέπει να μεταρρυθμιστούν ώστε να αντικατοπτρίζουν τη λειψυδρία», δήλωσε ο Leflaive. «Πρόκειται για πολύ δύσκολες μεταρρυθμίσεις, αλλά για μένα είναι απαραίτητες», πρόσθεσε.

Ο αντίκτυπος της λειψυδρίας είναι οξύς για τους αγρότες. Αλλά το φαινόμενο θα πλήξει επίσης τα νοικοκυριά και πολλούς βιομηχανικούς κλάδους, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας, καθώς το νερό απαιτείται για την ψύξη των πυρηνικών εργοστασίων και για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας.

Το πρόβλημα δεν περιορίζεται επίσης μόνο στις πιο ξηρές περιοχές της Ευρώπης. Ένα κουβάρι τοπικών ρυθμίσεων για το νερό, διαρροών στους σωλήνες και ακραίων καιρικών συνθηκών μετατρέπει ακόμη και περιοχές της Ευρώπης με μεγάλα ύψη βροχόπτωσης, όπως η Πολωνία ή η Γερμανία, σε περιοχές «υδατικής πίεσης». Το Βέλγιο, μια χώρα που φημίζεται για τον βροχερό καιρό, αποτελεί τη χώρα που υφίσταται το μεγαλύτερο υδατικό στρες στην Ευρώπη, λόγω της πυκνότητας του πληθυσμού και των κακών υποδομών, σύμφωνα με τον δείκτη του WRI που δημοσιεύθηκε αυτό το μήνα.

Στο επίκεντρο της κλιματικής κρίσης

Η Ευρώπη, σημειώνουν οι FT, θερμαίνεται ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη ήπειρο. Το γεγονός αυτό επιδεινώνεται από άλλες εξελίξεις: Οι ροές των λιωμένων υδάτων των Άλπεων, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την υδροδότηση της ηπείρου, μειώνονται. Επιπλέον, τα εδάφη που μαστίζονται από την ξηρασία δεν συγκρατούν επαρκώς το νερό της βροχής, γεγονός που εξαντλεί τα αποθέματα των υπόγειων υδάτων.

Παρά τις ανησυχίες σχετικά με τη λειψυδρία, τονίζει το βρετανικό έντυπο, η ΕΕ παραμένει θεαματικά αδιάφορη αναφορικά με τις ποσότητες που χάνονται από την κακή ποιότητα του δικτύου ύδρευσης. Υπολογίζεται ότι κατά μέσο όρο το 25% του πόσιμου νερού χάνεται μέσω σωλήνων που παρουσιάζουν διαρροές, σύμφωνα με τον βιομηχανικό οργανισμό EurEau.

Η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Ιταλία βρίσκονται στην κορυφή της λίστας με τα χειρότερα δίκτυα, με βάση τα στοιχεία της EurEau. Στη Ρώμη, για παράδειγμα, το 42% του νερού χάνεται μέσω υποδομών που μοιάζουν με κόσκινο και σε ορισμένες γειτονιές χρονολογούνται από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Το σκληρό, ξηρό χώμα μπορεί να προκαλέσει θραύση και συστροφή των σωληνώσεων, γεγονός που επιδεινώνει τις διαρροές.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο περίπου το ένα πέμπτο του παρεχόμενου νερού χάνεται κάθε χρόνο. Η Thames Water και η Northumbrian Water δήλωσαν πέρυσι ότι ο καλοκαιρινός καύσωνας που έσπασε το ρεκόρ των 40 βαθμών Κελσίου και ο ψυχρός χειμώνας προκάλεσαν μεγάλη αύξηση των ζημιών του δικτύου. Αλλά οι επικριτές υποστηρίζουν ότι τα ζητήματα που σχετίζονται με το κλίμα έχουν επιδεινωθεί από τη χρόνια υποεπένδυση των εταιρειών κοινής ωφέλειας στις υποδομές.

Ειδικοί εξηγούν ότι για τις εταιρείες η επιδιόρθωση κάθε διαρροής δεν είναι προσοδοφόρα, από οικονομική πλευράς. Έτσι, καλύτερο σενάριο θεωρείται απλώς ο περιορισμός των απωλειών νερού στο 10%.

Εξάλλου, όπως υπογραμμίζουν οι FT, το ζήτημα της διαχείρισης του νερού περιπλέκεται από τον τεράστιο αριθμό ιδιωτικών ή δημοτικών επιχειρήσεων που διαχειρίζονται τα ύδατα, καθώς περισσότερες από 78.000 επιχειρήσεις διαφόρων μεγεθών σε ολόκληρη την ΕΕ δραστηριοποιούνται στον εν λόγω τομέα.

Πιο ακριβό το νερό

Ξανά βεβαίως, όπως συμβαίνει και με το ρεύμα, η «συνταγή» που προτείνεται για την εξοικονόμηση νερού πλήττει την τσέπη των καταναλωτών, κυρίως των πιο αδύναμων. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, όλες οι χώρες της ΕΕ, εκτός από τη Γερμανία, πρέπει να αυξήσουν τις ετήσιες δαπάνες για το νερό κατά περισσότερο από 25% για να συμμορφωθούν με τους κανόνες της ΕΕ για το πόσιμο νερό και τα λύματα, πράγμα που σημαίνει ότι οι λογαριασμοί είναι πιθανό να αυξηθούν.

Ο οργανισμός Water Europe συνέστησε να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στους τύπους νερού που χρησιμοποιούνται για διαφορετικούς σκοπούς: Το ανακυκλωμένο νερό μπορεί να οδηγείται στη βιομηχανία και τη γεωργία, ενώ το νερό της βροχής προς πόση.

Μεγάλες ποσότητες νερού απαιτούνται και σε διαδικασίες όπως η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η ηλεκτρόλυση υδρογόνου, η ψύξη των πυρηνικών σταθμών και η δέσμευση άνθρακα. Οι ποσότητες αυτές υπολογίζεται ότι θα μπορούσαν να ανέλθουν σε 58 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως έως το 2050 – περίπου το διπλάσιο της σημερινής κατανάλωσης πόσιμου νερού στην Ευρώπη. Υπολογίζεται ότι η εξόρυξη ορυκτών που είναι κρίσιμα για την παραγωγή ηλεκτρικών οχημάτων και ανεμογεννητριών θα μπορούσε να αυξήσει τον αριθμό αυτό κατά άλλα 4 έως 5 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως.

Σε αυτό έρχεται να προστεθεί ένα συνεχώς διευρυνόμενο δίκτυο κέντρων δεδομένων, τα οποία χρησιμοποιούν μεγάλες ποσότητες νερού για τα συστήματα ψύξης και ύγρανσης, παράλληλα με τη ζήτηση για την κατασκευή ημιαγωγών υψηλής τεχνολογίας, η οποία απαιτεί επεξεργασμένο «υπερκαθαρό» νερό για το πλύσιμο των τσιπ. Το κέντρο δεδομένων Saint-Ghislain της Google στο Βέλγιο κατανάλωσε 270,6 εκατ. γαλόνια το 2022 – αρκετά για να γεμίσουν 408 ολυμπιακές πισίνες.

Βιομηχανίες όπως η παραγωγή τροφίμων και η κλωστοϋφαντουργία απαιτούν επίσης μεγάλες ποσότητες νερού για διαδικασίες όπως η απολύμανση των λαχανικών ή η σταθεροποίηση βαφών.

Τι κάνει η ΕΕ;

Σε επίπεδο ΕΕ, όπως επισημαίνουν οι FT, μόλις τελευταία έχουν αρχίσει να γίνονται κάποιες κινήσεις εκπόνησης στρατηγικής για την προστασία των υδάτινων πόρων. Τον Ιούνιο τέθηκαν σε ισχύ κανόνες της ΕΕ για την επαναχρησιμοποίηση του νερού, ενώ οι Βρυξέλλες απαίτησαν από τα κράτη μέλη να εκπονήσουν σχέδια διαχείρισης της ξηρασίας. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν έχει θέσει ως στόχο την επαναχρησιμοποίηση του 10% των υγρών αποβλήτων έως το 2030 και το Ηνωμένο Βασίλειο εξετάζει την υποχρεωτική τοποθέτηση ετικετών αποδοτικότητας νερού στις νέες τουαλέτες και τα πλυντήρια ρούχων.

Ωστόσο, ειδικοί επισημαίνουν ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν ενεργούν αρκετά γρήγορα. Πρωτίστως, γιατί εξακολουθούν να λείπουν κρίσιμα δεδομένα αναφορικά με τη χρήση του νερού και τους κινδύνους λειψυδρίας.