“Φωτιές” άναψε στους ευρωπαϊκούς τραπεζικούς κύκλους η πρόθεση της Ιταλίδας πρωθυπουργού, Τζόρτζια Μελόνι, να φορολογήσει τα υπερκέρδη των τραπεζών και ταυτόχρονα να παρέμβει στη δευτερογενή αγορά κόκκινων δανείων επιβάλλοντας μέτρα υπέρ των υπερχρεωμένων οφειλετών − νοικοκυριών και επιχειρήσεων.
Αρχικά η αιφνιδιαστική ανακοίνωση της ιταλικής κυβέρνησης στις αρχές Αυγούστου να επιβάλει έκτακτο φόρο 40% στα “ουρανοκατέβατα” κέρδη που συσσωρεύουν οι τράπεζες από την ιλιγγιώδη αύξηση των επιτοκίων της ΕΚΤ το τελευταίο 12μηνο προκάλεσε τριγμούς στο Χρηματιστήριο της Ρώμης, προξενώντας προσωρινά ζημίες έως και 10 δισ. ευρώ στα ιταλικά πιστωτικά ιδρύματα εξαιτίας της “βουτιάς” στις μετοχές τους. “Το τραπεζικό σύστημα έσπευσε να αυξήσει τα επιτόκια των στεγαστικών δανείων, αλλά άφησε αμετάβλητα τα επιτόκια για τους αποταμιευτές και δημιουργήθηκε μια στρέβλωση”, είχε δηλώσει η Ιταλίδα πρωθυπουργός σε ιταλικές εφημερίδες υπερασπιζόμενη την απόφασή της.
Εκτός των συνόρων της Ιταλίας, οι τριγμοί από το φορολογικό μέτρο που εξήγγειλε η Μελόνι −και για το οποίο ανέλαβε την πλήρη πολιτική ευθύνη λίγες μέρες μετά το χρηματιστηριακό “κραχ”− μετατράπηκαν σε έντονες ανησυχίες. Τόσο στη Φρανκφούρτη όσο και στους τραπεζικούς κύκλους των υπόλοιπων ευρωπαϊκών κρατών επικράτησε μίνι πανικός − ιδίως στα κράτη που πλήττονται περισσότερο από την ακρίβεια απληστίας και η επιτοκιακή διαφορά μεταξύ καταθέσεων και δανείων αποφέρει κέρδη-ρεκόρ στις τράπεζες, όπως είναι η Ελλάδα.
Λίγες εβδομάδες αργότερα, ωστόσο, το υπουργείο Οικονομικών της Ιταλίας ανακοίνωσε ότι θα περιορίσει τη φορολόγηση επί των καθαρών εσόδων από τόκους στο 0,1% των σταθμισμένων περιουσιακών στοιχείων των πιστωτικών ιδρυμάτων, σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να πέσουν οι τόνοι στις αγορές. Η “διόρθωση” εκ μέρους της ιταλικής κυβέρνησης περιόρισε την εκτιμώμενη επίπτωση στην κερδοφορία των τραπεζών περίπου στο 1/5 των αρχικών φόρων που είχαν υπολογίσει επενδυτικές τράπεζες όπως η Citi. Και αυτό διότι, παρά τους αρχικούς υπολογισμούς για είσπραξη φόρων 3 δισ. ευρώ από την ιταλική κυβέρνηση, αναλυτές εκτιμούσαν ότι αυτή θα αγγίξει τα 5 δισ. ευρώ.
Μετά την υπαναχώρηση, όμως, της Ρώμης και την επιβολή ανώτατου ορίου, ο αντίκτυπος στα κέρδη του 2023 −εφόσον εφαρμοστεί τελικώς η φορολογία− υπολογίζεται ότι θα είναι πολύ πιο περιορισμένος για τα πιστωτικά ιδρύματα της χώρας. “Εάν εφαρμοζόταν το πρώτο σενάριο, θα είχαμε από 20% έως 25% αντίκτυπο στα κέρδη του 2023 για τις τράπεζες μικρής και μεσαίας κεφαλαιοποίησης και μεταξύ 8% και 15% για τις μεγάλες τράπεζες”, σύμφωνα με τον επικεφαλής μετοχών της Banor Capital. Σύμφωνα με τον ίδιο, η επίπτωση για τις μικρές και μεσαίες τράπεζες δεν θα υπερβεί το 10%-12% της κερδοφορίας τους, ενώ ακόμα μικρότερη θα είναι για τους μεγάλους τραπεζικούς ομίλους (της τάξης του 3%-5%).
Το δίκοπο μαχαίρι της άφθονης ρευστότητας
Η πρωτοβουλία της Μελόνι, πάντως, δεν συνιστά πρωτοτυπία στην Ευρώπη. Θυμίζεται ότι ήδη εφαρμόζεται έκτακτη φορολόγηση επί των τραπεζικών υπερκερδών στην Ισπανία, την Ουγγαρία και −προσφάτως− τη Λιθουανία. Σε σχετικό δημοσίευμα των “Financial Times” διατυπώνεται, μάλιστα, η εκτίμηση ότι και άλλες κυβερνήσεις θα “μπουν στον χορό” της έκτακτης φορολόγησης των τραπεζικών κερδών υπό το βάρος της πίεσης των καταθετών/δανειοληπτών − ιδίως εάν η ΕΚΤ διατηρήσει τα επιτόκια στα σημερινά επίπεδα για το μεγαλύτερο μέρος του 2024, όπως εκτιμάται.
Η συσσώρευση υπερκερδών από τις τράπεζες, υποστηρίζουν οι “FT”, είναι η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, καθώς εδράζεται στην απροθυμία των τραπεζών να προσφέρουν υψηλότερες αποδόσεις στις καταθέσεις, παραπέμποντας στην πλεονάζουσα ρευστότητα που διαθέτει το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα. Η ρευστότητα αυτή, όμως, είναι αποτέλεσμα της πολιτικής της ΕΚΤ για υποστήριξη των οικονομιών κατά την πανδημική κρίση, προσφέροντας φθηνό δανεισμό τρισεκατομμυρίων ευρώ στα πιστωτικά ιδρύματα της Ε.Ε.
Η “παρενέργεια” αυτή παρατηρείται και στη χώρα μας, όπου, επιπρόσθετα, η υψηλή συγκέντρωση στον κλάδο −με τέσσερις συστημικές τράπεζες να ελέγχουν πάνω από το 95% της αγοράς− θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί εάν υπήρχε κίνητρο για τους πιστωτές να διεκδικήσουν μεγαλύτερο κομμάτι στην πίτα των καταθέσεων − κάτι, φυσικά, που ακυρώνεται λόγω της άφθονης ρευστότητας.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, τα σχέδια Μελόνι για επιβολή έκτακτης φορολογίας στις τράπεζες έχουν προκαλέσει πονοκέφαλο στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία προετοιμάζει, σύμφωνα με πηγές, μια σκληρή απάντηση στην ιταλική κυβέρνηση − σε μια προσπάθεια, επίσης, να ανακόψει τυχόν κύμα ανάλογων μέτρων σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη.
Αμφίβολη η εφαρμογή των μέτρων
Πέρα από τη χαρτογράφηση των κινδύνων για το ιταλικό −ενδεχομένως και το ευρωπαϊκό− χρηματοπιστωτικό σύστημα από τα σχέδια Μελόνι, τίθεται το κρίσιμο ερώτημα κατά πόσο είναι εφαρμοστέα τα προαναγγελθέντα μέτρα. Σύμφωνα με τον κ. Κοντόνιο, η πολιτική βούληση στην Ιταλία για την εφαρμογή τους είναι πολύ ισχυρή, ωστόσο, αναφέρουν άλλες πηγές, είναι αμφίβολο κατά πόσο η ιταλική κυβέρνηση θα επιλέξει μια κατά μέτωπο σύγκρουση με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που κάθε άλλο παρά με “καλό μάτι” βλέπουν τα παρεμβατικά σχέδια της Ρώμης.