Ουκρανία: Η επιχείρηση καθαρά χέρια του Ζελένσκι

 Ενάμιση χρόνο μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία,  ο πρόεδρος Ζελένσκι αλλάζει την ηγεσία του κρίσιμου υπουργείου Άμυνας. Καταρχήν η απόφαση θεωρείται ιστορική ως προς την επιλογή του προσώπου. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Ουκρανίας, ένας εκπρόσωπος των Τατάρων της Κριμαίας θα είναι επικεφαλής του συγκεκριμένου υπουργείου. Πρόκειται για μια θέση – κλειδί σε περίοδο πολέμου. Ο πρόεδρος Ζελένσκι δημοσιοποίησε τον διορισμό του Ρουστέμ Ουμέροφ την Κυριακή, ενώ το Κοινοβούλιο αναμένεται να εγκρίνει την τοποθέτησή του αυτή την εβδομάδα. Το υπουργείο χρειάζεται “νέες προσεγγίσεις και νέες μορφές συνεργασίας, τόσο με τον στρατό όσο και με την κοινωνία στο σύνολό της”, αιτιολόγησε την απόφασή του ο Ζελένσκι στον καθιερωμένο βιντεοσκοπημένο μήνυμά του.

Ζητούμενο η μεγαλύτερη διαφάνεια

Ενδιαφέρουσα είναι και η συγκυρία, ένα δεύτερο κύμα καταγγελιών για διαφθορά κατά του υπουργείου, που προκάλεσε πιέσεις στον αποπεμφθέντα πλέον Ολέξι Ρεσνίκοφ. Οι πιο γνωστές κατηγορίες που του αποδόθηκαν είναι δωροδοκία στα περιφερειακά γραφεία στρατολόγησης για την αποφυγή κατάταξης Ουκρανών στο στρατό και καταγγελίες για προμήθεια στρατιωτικών στολών σε υπερβολικά υψηλές τιμές. Το πρώτο κύμα καταγράφηκε αρχές του χρόνου και αφορούσε μεταξύ άλλων σε τρόφιμα που αγοράστηκαν σε πολύ υψηλές τιμές. Γι αυτούς και για πολλούς άλλους λόγους ο 41χρονος Ρουστέμ Ουμέροφ φαίνεται να είναι ο τέλειος υποψήφιος για τη θέση αυτή. Ήταν επικεφαλής της κρατικής εταιρείας καταπιστευμάτων για περίπου ένα χρόνο και υπεύθυνος για τις ιδιωτικοποιήσεις και, συνεπώς, για τη συγκέντρωση κεφαλαίων στο κρατικό ταμείο, το οποίο έχει πληγεί σοβαρά από τον πόλεμο. Σε αυτό το πλαίσιο η υπηρεσία του Ουμέροφ πούλησε μια θυγατρική εταιρεία του κατασκευαστή όπλων Ukroboronprom, υπεύθυνη για την επεξεργασία και εξουδετέρωση των υπολειμμάτων παραγωγής, έναντι 211 εκατομμυρίων ευρώ. Στο ουκρανικό Κοινοβούλιο ο Ουμέροφ ήταν βουλευτής και επικεφαλής επιτροπής που ελέγχει τη διαχείριση της δυτικής στρατιωτικής βοήθειας.

Μεταξύ άλλων ήταν υπεύθυνος για τη διασφάλιση μεγαλύτερης διαφάνειας. Ο Ουμέροφ συμμετείχε επίσης σε δύο ιδιαίτερα σημαντικές διπλωματικές πρωτοβουλίες: Ήταν μέλος στην καλά επιλεγμένη ομάδα της ουκρανικής αντιπροσωπείας στον πρώτο γύρο διαπραγματεύσεων μεταξύ Μόσχας και Κιέβου στη Λευκορωσία, αμέσως μετά την εισβολή. Τότε δεν προέκυψε κάτι. Διαφορετική όμως ήταν η κατάσταση με τις διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία για τα σιτηρά στην Τουρκία το καλοκαίρι του 2022, στις οποίες επίσης συμμετείχε. Η συμφωνία με την Τουρκία και τον ΟΗΕ εξασφάλιζε την εξαγωγή ουκρανικών τροφίμων από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. Μετά από σχεδόν ένα χρόνο, η Ρωσία αποσύρθηκε από τη συμφωνία.  Αυτές τις ημέρες γίνονται και πάλι προσπάθειες για μια νέα συμφωνία.  Αλλά είναι και η προσωπική ιστορία του Ουμέροφ που τον κάνει ξεχωριστό ως μελλοντικό υπουργό Άμυνας. Και πάνω από όλα η σχέση του με την Κριμαία, που προσαρτήθηκε από τη Ρωσία.

Οι επαφές του με την Τουρκία

Ο Ουμέροφ είναι Τατάρος της Κριμαίαςκαι γεννήθηκε το1982 στην τότε Σοβιετική Δημοκρατία του Ουζμπεκιστάν της Κεντρικής Ασίας. Τμήμα της οικογένειάς του κατάγεται από την Κριμαία, από όπου το 1944 απελάθηκε από τον Στάλιν σε απομακρυσμένες περιοχές, όπως εκατοντάδες χιλιάδες Τατάροι της Κριμαίας. Στην Ουκρανία επέστρεψε η οικογένειά του μόνο τη δεκαετία του 1990. Όπως ο ίδιος δήλωσε σε συνέντευξη στην ουκρανική εφημερίδα Liwyj bereh είναι “υπαρξιακά αντίθετος στις αποικιοκρατικές και ληστρικές πολιτικές της Ρωσίας”.  Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε “σε καθεστώς απέλασης”, όπως λέει. Σπούδασε Οικονομικά και έκανε γρήγορα καριέρα ως επιχειρηματίας. Μεταξύ άλλων, ήταν στέλεχος τουρκικής εταιρείας κινητής τηλεφωνίας στην Ουκρανία, ασχολήθηκε όλο και περισσότερο με την πολιτική και ήταν σύμβουλος του γνωστού ηγέτη των Τατάρων της Κριμαίας Μουσταφά Ντζεμίλεφ. Το 2019, ο Ουμέροφ εξελέγη στο ουκρανικό Κοινοβούλιο ως βουλευτής του κόμματος “Holos” (Φωνή). Αλλά είναι κυρίως οι διασυνδέσεις του Ουμέροφ στην Τουρκία και τον ισλαμικό κόσμο που τον καθιστούν ιδιαίτερα πολύτιμο για τον πρόεδρο Ζελένσκι.

Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayuraktar που αγοράστηκαν στην Τουρκία βοήθησαν την Ουκρανία να αποκρούσει την πρώτη ρωσική επίθεση. Αλλά όχι μόνο αυτό. Στην περίπτωση που οι σχέσεις της Ουκρανίας με την Άγκυρα χειροτερέψουν και ρωσικά πολεμικά πλοία διασχίσουν ξανά τον Βόσπορο, αυτό θα σήμαινε “σοβαρό κίνδυνο για τα ουκρανικά ύδατα”, δήλωσε ο Ουμέροφ στην ίδια συνέντευξη στο Liwyj bereh. Ο υποψήφιος υπουργός Άμυνας έχει προφανώς και καλές επαφές στις ΗΠΑ. Το Ίδρυμά ASTEM, στο οποίο είναι συνιδρυτής, εκπόνησε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για επίδοξους Ουκρανούς πολιτικούς στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ.

Ο Ουμέροφ θα χρειαστεί αυτές τις επαφές για να διατηρήσει, αλλά και να επεκτείνει τη διεθνή βοήθεια προς την Ουκρανία, ιδίως στη Μέση Ανατολή. Εκεί οι χώρες εξακολουθούν να μην υποστηρίζουν τις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Ένας υπουργός Άμυνας στην Ουκρανία είναι επίσης διπλωμάτης εν καιρώ πολέμου. Ο Ζελένσκι προφανώς υπολογίζει στην πρόσφατη εμπειρία του Ουμέροφ και σε αυτόν τον τομέα.

Στο στόχαστρο και ολιγάρχες

Λίγες ώρες πριν την αποπομπή Ρεσνίκοφ ο πρόεδρος Ζελένσκι άφησε να εννοηθεί ότι είναι αποφασισμένος να χτυπήσει τη διαφθορά και σε άλλο επίπεδο. Ουκρανικό δικαστήριο διέταξε αργά το Σάββατο την κράτηση του Ουκρανού μεγιστάνα Ιχόρ Κολομόισκι  για δύο μήνες ως ύποπτος για απάτη και νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Οι δικηγόροι του δήλωσαν ότι θα ασκήσουν έφεση κατά της απόφασης, όπως μετέδωσε το Radio Free Europe. Η δικαστική απόφαση κράτησης του ολιγάρχη και πρώην υποστηρικτή του Ζελένκσι κατά την προεκλογική εκστρατεία του 2019 έκανε τον γύρο του κόσμου. Από το 2006 έως το 2013 κατατάχθηκε ανάμεσα στις πρώτες θέσεις των πλουσιότερων Ουκρανών. Η περιουσία του εκτιμάται σε 1 δις δολάρια το 2016, τώρα βρίσκεται στην 7η θέση. Θεωρούνταν υποστηρικτής της πρωθυπουργού της Ουκρανίας Γιούλια Τιμοσένκο. Ωστόσο, σταμάτησε να υποστηρίζει την εκστρατεία της στις προεδρικές εκλογές του 2010. Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Βίκτορ Γιανουκόβιτς, δέχθηκε πιέσεις από τις ουκρανικές αρχές και έζησε κυρίως στην Ελβετία και τη Γαλλία μέχρι το 2014. Το 2019, ο Κολομόισκι συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο των 100 Ουκρανών με τη μεγαλύτερη επιρροή από το ουκρανικό περιοδικό Focus και κατετάγη τρίτος μετά τον Ζελένσκι. Η προεκλογική στήριξη που του παρείχε έκανε την αμερικανική δεξαμενή σκέψης Atlantic Council να αναφέρει ότι “πολλοί θεωρούσαν τον Ζελένσκι ως υποψήφιο του Κολομόισκι”.

Το Atlantic Council μάλιστα κάλεσε το Κίεβο να αντισταθεί στις προσπάθειες ορισμένων ολιγαρχών να αποκτήσουν ασυλία κατά τη μάχη κατά τη διαφθοράς που υποσχέθηκε η κυβέρνηση Ζελένσκι. Τον Ιούλιο ο Ζελένσκι φέρεται να προχώρησε στην αφαίρεση της ουκρανικής ιθαγένειας από τον Κολομόισκι λόγω του ισραηλινού και κυπριακού διαβατηρίου που είχε ο ολιγάρχης. Σύμφωνα με την ουκρανική νομοθεσία η διπλή υπηκοότητα απαγορεύεται. Έτσι ο Ζελένσκι ξεκίνησε την πάταξης της δωροδοκίας και των παράνομων οικονομικών συναλλαγών μεταξύ αξιωματούχων και επιχειρηματιών με καλές διασυνδέσεις, προχωρώντας στην εξίσωση της διαφθοράς εν καιρώ πολέμου με προδοσία.