Λιβύη: Εν μέσω φυσικής και πολιτικής θεομηνίας

Την παγιωμένημετεμφυλιακή πραγματικότητα μίας χώρας χωρισμένης στα δύο, που σπαράσσεται από πολιτικές διαμάχες, διαφθορά και εξωτερικές παρεμβάσεις μετά την εξέγερση του 2011 κατά του καθεστώς Καντάφι, εκθέτει με τον πλέον οδυνηρό τρόπο η βιβλικών διαστάσεων φυσική καταστροφή που χτύπησε τη Λιβύη.

Καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να ελέγξει την οργή με την οποία η κλιματική κρίση ξεσπά, όμως στη Λιβύη δεν υφίσταται μία κυβέρνηση που, με όσες αδυναμίες και αν μετρά, να είναι εκείνη που αναλαμβάνει κεντρικά να διαχειριστεί μία πρωτοφανούς κλίμακας τραγωδία τόσο σε επίπεδο συντονισμού των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης, όσο και όσον αφορά τη διεθνή συνδρομή που έχει απεγνωσμένα ανάγκη μία χώρα που μπορεί να φθάσει να θρηνήσει περισσότερους από 10.000 νεκρούς.

Προς το παρόν, η Λιβύη δεν έχει βυθιστεί στη βία, αλλά έχει “δει” ολόκληρη την περιοχή να σβήνεται κυριολεκτικά από τον χάρτη από τις πλημμύρες από τις καταρρακτώδεις βροχές της καταιγίδας Daniel, η οποία “μεταμορφώθηκε” σε μεσογειακό κυκλώνα αφού πέρασε από την Ελλάδα, που προκάλεσε παρόμοιες καταστροφές. Σύμφωνα με μετριοπαθείς εκτιμήσεις του Ερυθρού Σταυρού, οι νεκροί έχουν ήδη ξεπεράσει τους 3.000, δεκάδες χιλιάδες είναι άστεγοι και 10.000 άνθρωποι αγνοούνται.

Και εν μέσω μίας τέτοιας αδιανόητης καταστροφής, οι δύο αντίπαλες κυβερνήσειςπου εδρεύουν στην Τρίπολη στα δυτικά και στο Τομπρούκ στα ανατολικά της χώρας, «πρέπει» με κάποιο τρόπο να συνεννοηθούν για να φθάσει βοήθεια σε όλους όσοι βυθίζονται στα νερά και την απελπισία. Δεν είναι καθόλου σαφές πώς ακριβώς οι διάφορες αρχές συντονίζουν τις προσπάθειες, ενόσω διασώστες και ιατρικές ομάδες καταφθάνουν στην περιοχή σε αναζήτηση επιζώντων. 

Ωστόσο, είναι σαφές και έχει ήδη αναφερθεί ότι το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι μια υποτονική αντίδραση. Εάν η Λιβύη δεν βρισκόταν ήδη σε πολιτική παράλυση εδώ και χρόνια και το κράτος δεν λειτουργούσε με τον βέλτιστο τρόπο, τα δύο φράγματα της Ντέρνα ίσως να μην είχαν καταρρεύσει.

Από την άλλη πλευρά, η κατάσταση που βιώνει μια χώρα ήδη σημαδεμένη από τον εμφύλιο πόλεμο, και η οποία μπορεί να ακολουθήσει, θα μπορούσε ίσως να ανοίξει το δρόμο για την έναρξη ενός νέου κύκλου βίας. Η προειδοποίηση “υπήρχε”: μια έκθεση που δημοσιεύθηκε σε ακαδημαϊκό περιοδικό το 2022 προειδοποιούσε ότι αν η Λιβύη “υπέστη” μια πλημμύρα παρόμοια με την πλημμύρα του 1959, “είναι πιθανό ότι το ένα από τα δύο φράγματα θα κατέρρεε, αφήνοντας τους κατοίκους της κοιλάδας και της πόλης Ντέρνα ευάλωτους”.

Και τα δύο κατέρρευσαν σήμερα. Ο έγκυρος λιβυκός ειδησεογραφικός ιστότοπος Al-Wasat ανέφερε ότι η αποτυχία ανοικοδόμησης και σωστής συντήρησης των υποδομών στη Ντέρνα μετά από χρόνια συγκρούσεων ήταν ένας από τους παράγοντες που συνέβαλαν σε τόσους πολλούς θανάτους. Ο Mohamed Ahmed, οικονομικός εμπειρογνώμονας, αναφέρει: “Η αποτυχία των λιβυκών αρχών να τηρήσουν πιστά τα μέτρα ασφαλείας [για τη συντήρηση των φραγμάτων] οδήγησε σε αυτή την καταστροφή”.

Η πόλη Ντέρνα, η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο της καταστροφής και απέχει περίπου 250 χιλιόμετρα από τη Βεγγάζη, τελεί υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης στα ανατολικά και είναι ο τόπος όπου εδραίωσε την παρουσία του το Ισλαμικό Κράτος μετά την πτώση του καθεστώτος Καντάφι για να εκδιωχθεί μερικά χρόνια από τον Εθνικό Στρατό της Λιβύης (LNA) που υπακούει στις εντολές του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, συμμάχου του προέδρου του εδρεύοντος στο Τομπρούκ Κοινοβουλίου Άκιλα Σάλεχ. 

Ο ισχυρός πολέμαρχος είχε επιχειρήσει το 2019 να καταλάβει την Τρίπολη, όπου και εδρεύει η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση εθνικής ενότητας σε μία προέλαση που ανεκόπη. Τότε ήταν και όταν η Τουρκία πάτησε γερά «πόδι» στη Λιβύη, όπου η προσωρινή κυβέρνηση υπό τον Απντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά έχει καταλήξει… μόνιμη (αλλά μη νομιμοποιημένη να οριοθετεί θαλάσσιες ζώνες και να εγκρίνει έρευνες για υδρογονάνθρακες). H Τουρκία ήταν από τις πρώτες χώρες που προσέφεραν συνδρομή στη Λιβύη, όπως και η Αίγυπτος, η οποία και είχε συνταχθεί με το αντίπαλο στρατόπεδο του Χαλίφα Χαφτάρ μαζί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Η πολιτική αναταραχή στη Λιβύη και η παρουσία δύο αντίπαλων καθεστώτων έχουν καθυστερήσει και δυσχεράνει τις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης. Το “συρματόπλεγμα” που χωρίζει το δυτικό και το ανατολικό τμήμα της χώρας, οι διαφορετικές δομές και υπηρεσίες έχουν προκαλέσει “βραχυκυκλώματα”, εμποδίζοντας ουσιαστικά τις αρχές να ανταποκριθούν ευέλικτα σε φυσικές καταστροφές, πόσο μάλλον σε μια καταστροφή αυτού του μεγέθους.