Τι κοινό έχουν η Ουκρανία και το Αφγανιστάν εκτός από την εμπειρία της ρωσικής εισβολής; Τη διαφθορά, η οποία έχει πάρει ενδημικά χαρακτηριστικά και θα μπορούσε να κρίνει ακόμη και την έκβαση του πολέμου.
Η αποδιάρθρωση του ουκρανικού κράτους, οικονομικά εξαρτημένου με τις λειτουργίες του να έχουν εκπέσει, δημιουργούν τις προϋποθέσεις ενός αποτυχημένου κράτους (failed state). Ο επωφελούμενος από αυτή την κατάσταση σε συνθήκες πολέμου είναι προφανής. Η διαφθορά αποτελεί έναν σύμμαχο στο πλευρό της Μόσχας, ο οποίος μάλιστα δεν χρειάζεται να τροφοδοτείται με όπλα και είναι αυτοχρηματοδοτούμενος.
Ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, τον περασμένο Αύγουστο απέπεμψε όλους τους διοικητές των περιφερειακών Γραφείων Στρατολογίας των Ενόπλων Δυνάμεων. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι στρατολόγοι εξέδιδαν πλαστά έγγραφα για να απαλλάξουν επίτακτους ως ακατάλληλους για στρατιωτική θητεία. Το τίμημα; 10.000 δολάρια ο καθένας.
Λίγες ημέρες αργότερα, ακολούθησε η σύλληψη Ουκρανού εμπόρου όπλων, επειδή υπερτιμολογούσε στις προμήθειες του ουκρανικού στρατού. Είχε προηγηθεί τον Μάιο η «καρατόμηση» του προέδρου του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ουκρανίας, κατηγορούμενου για δωροδοκίες εκατομμυρίων δολαρίων. Και πριν από αυτό, ο Ζελένσκι απομάκρυνε έξι αναπληρωτές υπουργούς και πέντε περιφερειακούς διοικητές με κατηγορίες διαφθοράς.
Η λίστα δεν έχει τέλος: Στις αρχές του Σεπτεμβρίου, ουκρανικό δικαστήριο διέταξε να τεθεί υπό κράτηση για δύο μήνες ο ισχυρός επιχειρηματίας Ίχορ Κολομόισκι, κατηγορούμενος για απάτη και νομιμοποίηση εσόδων από παράνομη δραστηριότητα, δίνοντάς του ωστόσο τη δυνατότητα να καταβάλει εγγύηση ύψους 13 εκατ. ευρώ.
Η Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ στον οδηγό που συνέταξε για την καταπολέμηση της διαφθοράς (Dekleptification Guide) αναφέρει ότι το κόστος για τα μεγάλης κλίμακας κρατικά κατασκευαστικά έργα στην Ουκρανία είναι «φουσκωμένο» κατά 30%, συμπεριλαμβανομένης της μίζας 10% για κυβερνητικούς αξιωματούχους και τους φίλους τους.
Η Διεθνής Διαφάνεια κατατάσσει την Ουκρανία ως το δεύτερο πιο διεφθαρμένο κράτος στην Ευρώπη, μετά τη Ρωσία. Την τοποθετεί στην 122η θέση, μόλις λίγες θέσεις μπροστά από τη Ρωσία, που είναι στην 136η θέση, σε σύνολο 180 χωρών που εποπτεύει.
Η έκταση της διαφθοράς στην Ουκρανία προκαλεί σοβαρό προβληματισμό στην Ουάσινγκτον, η οποία -παρ’ όλο που δεν αντιμετωπίζει ως επείγον το φαινόμενο- ανησυχεί για την κακοδιαχείριση των κονδυλίων αρωγής ή των όπλων, όπως έγινε και στο Αφγανιστάν. Τα μέλη του Κογκρέσου επισημαίνουν τόσο τη διαφθορά όσο και τη μεγάλη κλίμακα της στρατιωτικής, οικονομικής και ανθρωπιστικής βοήθειας των ΗΠΑ, η οποία ανέρχεται μέχρι σήμερα σε περίπου 113 δισεκατομμύρια δολάρια.
Κα η κυβέρνηση Μπάιντεν ζητά συνεχώς από το Κογκρέσο να εγκρίνει νέους πόρους. Αφότου αποφεύχθηκε στο παρά ένα το ομοσπονδιακό «shutdown», ο Αμερικανός πρόεδρος κάλεσε τους Ρεπουμπλικανούς του Κογκρέσου να υποστηρίξουν την έγκριση νέας στρατιωτικής και ανθρωπιστικής βοήθειας προς την Ουκρανία ύψους 24 δισ. δολαρίων, δεδομένου ότι δεν συπεριλήφθηκε τελικά στον προϋπολογισμό όπως αξίωνε ο Τζο Μπάιντεν, και θα εξεταστεί ενός των ημερών από τα μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων μεμονωμένα.
Στην πρώτη γραμμή των αντιδράσεων κόντρα στη συμπερίληψη της βοήθειας προς την Ουκρανία στο κείμενο του προϋπολογισμού βρέθηκαν Ρεπουμπλικαοί υποστηρικτές του Ντόναλντ Τραμπ, ενώ μετριοπαθέστες φωνές, όπως του προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων Κέβιν Μακάρθι, είχαν ταχθεί υπέρ.
«Η πρόσφατη απομάκρυνση του υπουργού Άμυνας της Ουκρανίας μας υπενθυμίζει μια σημαντική, αν και άβολη, πραγματικότητα. Η Ουκρανία έχει πρόβλημα διαφθοράς» αναφέρει ο συνταγματάρχης Πάτρικ Σάλιβαν, διευθυντής του Ινστιτούτου Σύγχρονου Πολέμου της Στρατιωτικής Ακαδημίας του West Point, της πλέον φημισμένης αμερικανικής στρατιωτικής σχολής. «Θα ήταν επίσης λάθος να συγχέουμε την επάξια ιδιότητα των Ουκρανών ως ευγενών πολεμιστών για έναν δίκαιο και ευγενή σκοπό στο σύνολό της. Το δίκιο [από τη μια] και η διαφθορά [από την άλλη] μπορούν να συνυπάρχουν. Αυτά είναι λάθη που έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο Αφγανιστάν, μια εμπειρία που δείχνει τον υπαρξιακό κίνδυνο να τα επαναλάβουν στην Ουκρανία».
Η άμεση βοήθεια είναι ουσιαστικά αυτό που παρέχεται στην Ουκρανία, με παρόμοιες παθογένειες με το Αφγανιστάν, που μπορεί να επιτρέψουν την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της διαφθοράς, επισημαίνει ο Σάλιβαν, υπενθυμίζοντας τις αλόγιστες δαπάνες επί κυβερνήσεως Ομπάμα.
Η Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ στο σύνολό του σπεύδουν να συνδράμουν με όπλα και υλικοτεχνική βοήθεια την Ουκρανία, χωρίς να έχουν εξασφαλίσει την εποπτεία και την παρακολούθηση της τελικής χρήσης. Η αναγκαία αυτή πρακτική για μέγιστη αποτελεσματικότητα σε συνθήκες πολέμου λειτουργεί όμως αρνητικά όσον αφορά στη συνέχιση της στήριξης της πολεμικής προσπάθειας από την πλευρά των λαών που προσφέρουν βοήθεια, οι οποίοι βλέπουν τα χρήματά τους να εξαφανίζονται στις μαύρες τρύπες της κακοδιαχείρισης και της κλοπής.
«Σε αυτή την περίπτωση, της Ουκρανίας, ξοδεύουμε πολλά χρήματα σε όπλα. Και αυτό δεν είναι κάτι κακό. Πρέπει να γίνει. Αλλά ο κίνδυνος είναι ότι αν στέλνεις πάρα πολλά χρήματα, πολύ γρήγορα και δεν έχεις αρκετή εποπτεία, θα έχεις σπατάλες και άλλα προβλήματα», δηλώνει στο Εθνικό Δημόσιο Ραδιόφωνο των ΗΠΑ (NPR) ο γενικός επιθεωρητής των ΗΠΑ για το Αφγανιστάν, Τζον Σόπκο. Ο ίδιος τονίζει ότι το πρόβλημα είναι γνωστό: Η διαφθορά είναι «κάτι που ήταν ενδημικό στο Αφγανιστάν και είναι ενδημικό στην Ουκρανία». Στο Αφγανιστάν είχαμε πολέμαρχους και ολιγάρχες, αυτή τη στιγμή έχουμε ολιγάρχες στην Ουκρανία, παρατηρεί.
Με δεδομένο το κλίμα αυτό, πληθαίνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες οι εκκλήσεις για τον διορισμό ειδικού γενικού επιθεωρητή που θα παρακολουθεί τη βοήθεια προς την Ουκρανία, όπως συνέβη το 2009, όταν το Κογκρέσο δημιούργησε αντίστοιχη θέση για την αρωγή στο Αφγανιστάν (SIGAR) προκειμένου να ελεγχθεί ο τρόπος με τον οποίο δαπανήθηκαν τα κονδύλια ανάκαμψης που δόθηκαν στην αφγανική κυβέρνηση.
«Ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της διαφθοράς μέσω του δοκιμασμένου μοντέλου του ειδικού γενικού επιθεωρητή. Είναι απίθανο να υπάρξει άλλη ευκαιρία» επιμένει και ο Σάλιβαν, ευθυγραμμιζόμενος με τις ανάλογες εκκλήσεις από μέλη του Κογκρέσου. Προς το παρόν, πάντως, την πορεία της όλης αμερικανικής βοήθειας προς την Ουκρανία επιβλέπει ο γενικός επιθεωρητής του Πενταγώνου, Ρόμπερτ Στορτς.