FT: Ποιοι κερδίζουν πραγματικά στον πόλεμο; Η νέα ελίτ του Putin

Οι πρόσφατες διαβεβαιώσεις του Ρώσου προέδρου Vladimir Putin ότι «δεν θα υπάρξει αποϊδιωτικοποίηση» είναι εξίσου απατηλές με τις επανειλημμένες υποσχέσεις του ότι δεν θα εισβάλει στην Ουκρανία. Οι αρχές έχουν κινηθεί για να πάρουν τον έλεγχο 17 μεγάλων επιχειρήσεων μόνο φέτος, σύμφωνα με τον Ilya Shumanov, πρώην επικεφαλής του κέντρου διεθνούς διαφάνειας της Ρωσίας, γράφουν οι Financial Times.

Αυτό δεν είναι μια προσπάθεια ορισμένων θρασέων στη Ρωσία να βγάλουν χρήματα. Είναι μέρος της προσπάθειας του Putin να αναδιανείμει τον πλούτο από ανθρώπους που δεν θεωρούνται επαρκώς πιστοί στο Κρεμλίνο και να δημιουργήσει μια νέα κατηγορία ελίτ, η οποία θα οφείλει την περιουσία της στον πρόεδρο και τον στενό κύκλο του. Τα μέλη αυτής της νέας ελίτ, κυρίως οι siloviki (άτομα που προέρχονται από τις υπηρεσίες ασφαλείας) και οι επιχειρηματικοί τους εταίροι, θα είναι οι πραγματικοί νικητές του πολέμου της Ουκρανίας — και το θεμέλιο της σταθερότητας του καθεστώτος, σύμφωνα με τους Financial Times. Ο Putin μεγαλώνει και αυτή η ομάδα θα επιτρέψει στο σύστημά του να επανεφεύρει τον εαυτό του ακόμα και αφού φύγει από την πολιτική σκηνή.

Προς το τέλος της πρώτης προεδρικής θητείας του Putin το 2004, σφυρηλατήθηκε μια φόρμουλα για ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ του Κρεμλίνου και των ολιγαρχών που είχαν χτίσει την περιουσία τους κάτω από σκοτεινές συνθήκες μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Το κράτος επέτρεψε στους ολιγάρχες να διατηρήσουν περιουσιακά στοιχεία που είχαν συσσωρεύσει τη δεκαετία του 1990 και να συνεχίσουν να ευημερούν, με αντάλλαγμα να μην αναμειχθούν στην πολιτική. Οι ολιγάρχες αποδέχθηκαν σε μεγάλο βαθμό αυτή τη συμφωνία, ενώ η φυλάκιση του πετρελαϊκού μεγιστάνα Mikhail Khodorkovsky το 2003 έδειξε τι θα πάθαιναν όσοι διαφωνούσαν. Στη συνέχεια, η συμφωνία λειτούργησε σχετικά καλά και για τις δύο πλευρές: ο Putin είχε τον πλήρη έλεγχο της ρωσικής πολιτικής σκηνής και οι ολιγάρχες όχι μόνο κράτησαν τα περιουσιακά τους στοιχεία, αλλά αύξησαν και την περιουσία τους χάρη στις υψηλές τιμές των εμπορευμάτων.

Το Κρεμλίνο μπόρεσε σταδιακά να επιβάλλει πρόσθετες οικονομικές απαιτήσεις στους ολιγάρχες – που ονομάζονταν «κοινωνική ευθύνη» – για να αποδείξουν την πίστη τους, αλλά η επιχειρηματική ελίτ δεν ήταν δυσαρεστημένη. Οι επιχειρηματίες είχαν μάθει πώς να βγάζουν χρήματα από προσοδοφόρα κρατικά συμβόλαια και είχαν τη διαβεβαίωση ότι, εάν τους έπληττε μια καταστροφή όπως η παγκόσμια πιστωτική κρίση του 2008, οι κρατικές τράπεζες θα τους βοηθούσαν. Άλλωστε και το Κρεμλίνο χρειαζόταν τους ολιγάρχες.

Με τα προσεκτικά καλλιεργημένα δίκτυά τους στη δύση, αποτελούσαν απαραίτητο εργαλείο για την Επιχειρηματική Ρωσία, η οποία εξακολουθούσε να θέλει να βγάλει χρήματα ως μέρος της παγκόσμιας οικονομίας.

Η εισβολή του Putin στην Ουκρανία έχει επανασχεδιάσει πλήρως τη συμφωνία με τους ολιγάρχες. Η αγωγή του Αυγούστου από ένα ρωσικό δικαστήριο για την εθνικοποίηση μιας εταιρείας που ανήκει στον Andrey Melnichenko, έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους της Ρωσίας, είναι η πιο ενδεικτική περίπτωση. Ο Melnichenko βρίσκεται υπό το καθεστώς κυρώσεων της ΕΕ και δεν καταδικάζει κατηγορηματικά τον πόλεμο. Ωστόσο, ακόμη και αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως απιστία στο σημερινό περιβάλλον, και οι ισχυρισμοί του εξόριστου Ρώσου τραπεζίτη Oleg Tinkov ότι ο Melnichenko «μισεί τον Putin» (γεγονός που αρνήθηκε ο Melnichenko) μπορεί να έχουν προκαλέσει αντίποινα.

Ο Melnichenko δεν είναι ο μόνος. Τον περασμένο μήνα, ένα δικαστήριο στη Ρωσία εθνικοποίησε τη Metafrax Chemical, μια μεγάλη εταιρεία παραγωγής μεθανόλης. Οι εισαγγελείς ισχυρίστηκαν ότι η συμφωνία ιδιωτικοποίησης του 1992 είχε «υπονομεύσει την οικονομική κυριαρχία και την αμυντική ικανότητα της Ρωσίας» – λέξεις που χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο στη Ρωσία για επιθέσεις στους αντιπάλους. Για κάποιους, ο πόλεμος με την Ουκρανία είναι ένα βολικό πρόσχημα για την ακύρωση των προπολεμικών συμφωνιών και την αναζήτηση προσοδοφόρων περιουσιακών στοιχείων. Ήδη από τον Ιανουάριο, ο Putin είχε αναγνωρίσει την επαναβεβαίωση του κρατικού ελέγχου στις στρατηγικές επιχειρήσεις ως προτεραιότητα για το γραφείο του γενικού εισαγγελέα.

Προηγουμένως, οι Ρώσοι ολιγάρχες πίστευαν ότι το να βρίσκονται υπό τις δυτικές κυρώσεις προσέφερε μια μορφή προστασίας από τους εκβιασμούς στο εσωτερικό της χώρας. Η υπόθεση Melnichenko δείχνει ότι αυτό δεν ισχύει πλέον. Στην πραγματικότητα, οι διεθνείς κυρώσεις καθιστούν τους ολιγάρχες όλο και πιο άχρηστους για το Κρεμλίνο ως εργαλεία για το εξωτερικό. Ωστόσο, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία που να υποδηλώνουν ότι κάποιος από αυτούς θα στραφεί σύντομα εναντίον του Putin. Η ικανότητά τους να επηρεάζουν τον αγώνα εξουσίας έχει μειωθεί.

Δυτικές επιχειρήσεις όπως η Carlsberg και η Danone ήταν οι πρώτοι που ένιωσαν τον πόνο του νέου νομικού περιβάλλοντος της Ρωσίας. Πιθανοί επενδυτές ρωσικών περιουσιακών στοιχείων που αντιμετωπίζουν προβλήματα, οι οποίοι προέρχονται από την Ασία και τον Κόλπο, τους οποίους το Κρεμλίνο προσπαθεί να «πολιορκήσει», θα πρέπει επίσης να λάβουν υπόψη τα παραπάνω. Όσο για τους ίδιους τους Ρώσους, το κουτί αναδιανομής της Πανδώρας που άνοιξε ο πόλεμος του Putin δεν θα χτυπήσει απλώς τους ολιγάρχες, αλλά τελικά θα επιστρέψει για να «εγκλωβίσει» τους νέους δικαιούχους. Τα θεμέλια των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στη Ρωσία, τα οποία ήταν εύθραυστα πολύ πριν τον πόλεμο, κλονίζονται ακόμα περισσότερο με τις αμφιλεγόμενες νέες δικαστικές αποφάσεις, καταλήγει το άρθρο των Financial Times.