Πώς ο Πούτιν υποβάθμισε την αξία και τον διεθνή ρόλο της Gazprom

Ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν υπερέβαλε προσπαθώντας να χρησιμοποιήσει τον ενεργειακό κολοσσό Gazprom για να “γονατίσει” την Ευρώπη και τώρα οι προσπάθειές του να ενισχύσει τον κρατικά ελεγχόμενο γίγαντα του φυσικού αερίου βρίσκονται στο έλεος της Κίνας.

Μετά από χρόνια εστίασης των εξαγωγών της Gazprom σε αγωγούς προς την Ευρώπη και υποεπενδύσεων σε δυναμικότητα υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), ο Πούτιν έχει περιορισμένες επιλογές για την εταιρεία και αυτό θα φανεί όταν συναντηθεί με τον ομόλογό του Σι Τζινπίνγκ στο Πεκίνο την επόμενη εβδομάδα, σημειώνει σε ανάλυσή του το πρακτορείο Bloomberg.

Το Κρεμλίνο είναι πρόθυμο για νέες συμφωνίες εξαγωγών για να στηρίξει τη διεθνή παρουσία της Gazprom, η οποία υπέφερε αφού ο Πούτιν απέτυχε να φοβίσει τους συμμάχους της Ουκρανίας στην Ευρώπη με απειλές για πάγωμα των νοικοκυριών. Η Κίνα είναι η μεγαλύτερη διαθέσιμη ξένη αγορά, αλλά δεν μπορεί να αντικαταστήσει πλήρως την Ευρώπη.

Ακόμη και στο καλύτερο σενάριο του Κρεμλίνου – με τα τρέχοντα και προγραμματισμένα έργα να φτάνουν όλα εγκαίρως στην πλήρη παραγωγική τους ικανότητα – η ασιατική υπερδύναμη θα αντιπροσωπεύει μόνο τα δύο τρίτα περίπου των ποσοτήτων που κάποτε κατέληγαν στην Ευρώπη. Αλλά οι τιμές θα είναι χαμηλότερες και οι παραδόσεις θα χρειαστούν χρόνια και τεράστιες επενδύσεις για να ξεκινήσουν.

“Ο Πούτιν φαίνεται ότι υπολόγισε λάθος όταν έκοψε τις ροές στην Ευρώπη”, δήλωσε η Μαρία Σνεγκόβαγια, συνεργάτης του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών που εδρεύει στην Ουάσιγκτον. “Μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής αγοράς έχει χαθεί για τη Ρωσία, και η γεωπολιτική σημασία της Gazprom φαίνεται να μειώνεται”.

Με τις παραδόσεις προς την Ευρώπη να βρίσκονται σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με πριν από την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, η Ρωσία πιέζεται να αντικαταστήσει την κάποτε μεγαλύτερη αγορά της, πριν οι επιπτώσεις πλήξουν την οικονομία, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ενεργειακών Μελετών της Οξφόρδης. Αλλά η Κίνα δεν έχει άμεσα τέτοιες ανάγκες.

“Δεν βλέπω πολλές πιθανότητες για τη Ρωσία να σφραγίσει μια νέα συμφωνία φυσικού αερίου με την Κίνα φέτος, παρά την προθυμία της ρωσικής πλευράς”, δήλωσε ο Κέβιν Του, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας ερευνών Agora Energy Transition China. Το Πεκίνο έχει ήδη αυξήσει τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας μετά το ξέσπασμα του πολέμου, αλλά το πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την υπερβολική εξάρτηση είναι σαφώς ένα μεγάλο μάθημα για τον μεγαλύτερο εισαγωγέα ορυκτών καυσίμων στον κόσμο, πρόσθεσε ο Του.

Υπάρχουν βέβαια και άλλες γεωπολιτικές σκέψεις για το Πεκίνο. Ενώ η ανάγκη εξισορρόπησης των προμηθευτών παραμένει υψίστης σημασίας, ένας νέος αγωγός είναι επίσης ένας χρήσιμος τρόπος μείωσης της ανάγκης για τις θαλάσσιες αποστολές LNG.

Οποιαδήποτε συμφωνία, ωστόσο, δεν θα είναι αρκετή για να επαναφέρει τη Gazprom στο παλιό της κύρος. Η χρηματιστηριακή της αξία – κάποτε η τρίτη υψηλότερη στον κόσμο – είναι τώρα μικρότερη από το μισό της νορβηγικής Equinor ASA και οι ειδικοί βλέπουν λίγες πιθανότητες ανάκαμψης.

“Η Gazprom δεν έχει προοπτικές ή για τα επόμενα 5-10 χρόνια”, δήλωσε στο Bloomberg ο Αλεξάντερ Ριάζανοφ, πρώην αναπληρωτής πρόεδρος του ΔΣ της εταιρείας, προσθέτοντας ότι πούλησε τις μετοχές του φέτος με ζημία. “Είναι δύσκολο να συμφωνήσουμε με την Κίνα και η τιμή δεν θα είναι καλή”.

Τα δεινά της εταιρείας δείχνουν πως η Ρωσία είναι ευάλωτη τόσο στη διεθνή πίεση όσο και στις ορέξεις του Πούτιν. Η εταιρεία σημείωσε ζημίες στο δεύτερο τρίμηνο και η παραγωγή του μεγαλύτερου μεμονωμένου προμηθευτή στον κόσμο μειώθηκε κατά 25% το α’ εξάμηνο σε σχέση με πέρυσι, στο χαμηλότερο επίπεδο της 30χρονης ιστορίας της.

Παρά την πτώση των εξαγωγών φυσικού αερίου και των εσόδων, ο Πούτιν παραμένει ακλόνητος. “Η Gazprom έχει αυτοπεποίθηση, είναι ήρεμη και τα καταφέρνει”, δήλωσε στο συνέδριο Russian Energy Week στη Μόσχα την Τετάρτη. Η κινεζική ζήτηση θα αυξηθεί, είπε, επιπλήττοντας την Ευρώπη που δεν αγοράζει ρωσικό φυσικό αέριο. “Γιατί να δημιουργείτε προβλήματα στους εαυτούς σας με την ελπίδα ότι θα καταρρεύσουμε;” είπε ο Πούτιν.

Η Κίνα έκανε την Gazprom να περιμένει για περισσότερο από μια δεκαετία πριν συμφωνηθεί και κατασκευαστεί ο αγωγός Power of Siberia. Το 2022 επιτεύχθηκε μια πολύ μικρότερη συμφωνία για την προμήθεια φυσικού αερίου μέσω της λεγόμενης διαδρομής της Άπω Ανατολής, αλλά η επόμενη συμφωνία δείχνει δύσκολο να κλείσει.

Η αβεβαιότητα σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία και η απώλεια του μεγαλύτερου μέρους της ευρωπαϊκής αγοράς έχουν αποδυναμώσει τη διαπραγματευτική θέση της Ρωσίας, με αποτέλεσμα οι συνομιλίες για έναν τρίτο αγωγό να έχουν “παγώσει” εδώ και μήνες και φαίνεται απίθανο να υπάρξει συμφωνία όταν συναντηθούν ο Πούτιν και ο Σι Τζινπίνγκ.

Το κλίμα στο περιβάλλον της Gazprom είναι απαισιόδοξο. Ακόμη και αν το Πεκίνο δείξει καλή θέληση προς τον Πούτιν με μια συμφωνία για το φυσικό αέριο, δεν θα προσφέρει τους ίδιους οικονομικούς όρους με την Ευρώπη, δήλωσε πρώην στέλεχος της εταιρείας υπό τον όρο της ανωνυμίας.

Μία από τις πρώτες μεγάλες οικονομικές εκστρατείες του Πούτιν μετά την ανάληψη της εξουσίας το 2000 ήταν να επαναφέρει τον έλεγχο του τεράστιου ενεργειακού πλούτου της χώρας. Στη συνέχεια, μετέτρεψε την Gazprom σε εργαλείο εξωτερικής πολιτικής, χρησιμοποιώντας το φυσικό αέριο ως “όπλο” και ξεπερνώντας μια γραμμή που δεν τολμούσε η Σοβιετική Ένωση.

Ο Πούτιν πέρασε χρόνια καλλιεργώντας σχέσεις στην Ευρώπη – κυρίως προσελκύοντας τον πρώην καγκελάριο της Γερμανίας Γκέρχαρντ Σρέντερ, ο οποίος έκτοτε έγινε καλοπληρωμένος λομπίστας της Ρωσίας. Μέχρι τη στιγμή της περσινής επίθεσης στο Κίεβο, ο Ρώσος πρόεδρος πίστευε ότι είχε αρκετή επιρροή για να κάνει την Ευρώπη να υποχωρήσει από την υποστήριξη της Ουκρανίας, σύμφωνα με πρώην κορυφαία στελέχη της Gazprom.

Το σχέδιο τελικά απέτυχε. Η Ευρώπη απέφυγε τις ελλείψεις χάρη σε έναν ασυνήθιστα θερμό χειμώνα, υψηλότερες παραδόσεις από τη Νορβηγία και εισαγωγές LNG. Ακόμη και αν το φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο εξακολουθεί να είναι ελκυστικό – και η Ευρώπη συνεχίζει να εισάγει κάποιο ρωσικό LNG – το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης έχει πλέον απεξαρτηθεί.

“Η αποθήκευση φυσικού αερίου στην ΕΕ έχει φθάσει στο 90%, πολύ νωρίτερα από το χρονοδιάγραμμα. Αυτό θα μας βοηθήσει να είμαστε ασφαλείς αυτό το χειμώνα. Μαζί, θα απεξαρτοποιηθούμε από το ρωσικό φυσικό αέριο. Και συνεχίζουμε να εργαζόμαστε παράλληλα για πιο διαφοροποιημένο ενεργειακό εφοδιασμό για το μέλλον”, ανέφερε η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στις 18 Αυγούστου.

Εδώ και μήνες, η ρωσική κυβέρνηση έχει δηλώσει ότι οι συνομιλίες με την Κίνα σχετικά με τον σχεδιαζόμενο αγωγό Power of Siberia 2 βρίσκονται “στο τελικό στάδιο”, αλλά δεν έχουν παρουσιάσει συγκεκριμένη πρόοδο. Το έργο θα συνέβαλε στην αύξηση των συνολικών αποστολών φυσικού αερίου της Ρωσίας προς την Κίνα σε σχεδόν 100 δισ. κυβικά μέτρα – σε σύγκριση με περίπου 150 δισ. κυβικά μέτρα που έστελνε προς την Ευρώπη πριν από τον πόλεμο.

Παρά τις εκρήξεις που κατέστρεψαν τους αγωγούς Nord Stream πέρυσι, ο Πούτιν εξακολουθεί να θεωρεί την αναβίωση των παραδόσεων προς την Ευρώπη ως μία επιλογή. Στο φόρουμ του Valdai Club την περασμένη εβδομάδα, δήλωσε ότι η Ρωσία είναι έτοιμη να προμηθεύσει φυσικό αέριο μέσω του αγωγού Nord Stream 2.

Το Βερολίνο απέκλεισε το σενάριο αυτό. Το υπουργείο Οικονομίας της Γερμανίας ανέφερε ότι δεν υπάρχει καμία προσπάθεια να πιστοποιηθεί η λειτουργία του Nord Stream 2 και ότι οι εταιρείες της χώρας έχουν απεξαρτηθεί επιτυχώς από τις εισαγωγές ρωσικής ενέργειας.

Ο Πούτιν εξακολουθεί να θεωρεί τη Gazprom σημαντική, αλλά η κυβέρνησή του αναγνωρίζει ότι ήταν λάθος να ποντάρει στην Ευρώπη και να μην επενδύσει περισσότερο στην ικανότητα εξαγωγής LNG, σύμφωνα με πηγή του Κρεμλίνου.

Για να διατηρήσει κάποιο βαθμό επιρροής έναντι της Κίνας, η Gazprom επιδιώκει επίσης να ενισχύσει τους δεσμούς φυσικού αερίου με την Τουρκία και έχει προτείνει τη δημιουργία ενός κόμβου φυσικού αερίου στη χώρα. Κατά την τελευταία του συνάντηση με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις 4 Σεπτεμβρίου, ο Πούτιν δήλωσε ότι μια συμφωνία είναι κοντά, αλλά έκτοτε δεν έχουν προκύψει λεπτομέρειες.

Ανεξάρτητα από τις εξαγωγικές της φιλοδοξίες, η Gazprom είναι υπεύθυνη για την προμήθεια της εσωτερικής αγοράς της Ρωσίας με καύσιμα, ακόμη και αν αυτό δεν είναι κερδοφόρο. Η κυβέρνηση καθόρισε τη βιομηχανική τιμή φέτος σε περίπου 5.000 ρούβλια (51 δολάρια) ανά 1.000 κυβικά μέτρα, χαμηλότερα από το 1/8 των σημερινών τιμών της αγοράς.

“Η Gazprom έχει αποδυναμωθεί σημαντικά ως οικονομικό όπλο”, δήλωσε ο Μαξιμίλιαν Χες, συνεργάτης του Ινστιτούτου Ερευνών Εξωτερικής Πολιτικής.