Έρευνα: Γιατί είμαστε εθισμένοι στα επεξεργασμένα τρόφιμα

Η επικεφαλής της έρευνας, καθηγήτρια ψυχολογίας Άσλεϊ Γκίρχαρντ δημιούργησε την κλίμακα εθισμού στα επεξεργασμένα τρόφιμα. Ανάμεσα σ’ αυτά περιλαμβάνονται η υπερβολική κατανάλωση, η απώλεια ελέγχου της κατανάλωσης, η λαχτάρα, η συνέχεια της συνήθειας παρά τις αρνητικές συνέπειες και η «παραίτηση». Αν σε κάποιο πρόσωπο εντοπίζονται δύο απ’ αυτά, τότε αυτό το πρόσωπο καταχωρείται ως εθισμένο στα επεξεργασμένα τρόφιμα.

Η Γκίρχαρντ επικαλείται το παράδειγμα ενός ασθενούς με διαβήτη τύπου 2, ο οποίος ενώ γνώριζε τους κινδύνους από την κατανάλωση τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, όπως είναι ο ακρωτηριασμός, η τύφλωση, ακόμα και ο θάνατος, δεν μπορούσε να «αντισταθεί». Ο Άσλεϊ Γκίρχαρντ παρομοιάζει την περίπτωση και με άτομα με καρκίνο του πνεύμονα, τα οποία που δεν μπορούν να σταματήσουν το κάπνισμα.

Τι είναι τα επεξεργασμένα τρόφιμα

Πρόκειται για τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες ή και με πρόσθετα λίπη. Στην έρευνα ορίζονται ως «βιομηχανικά παραγόμενα τρόφιμα με συστατικά που δεν είναι διαθέσιμα στις οικιακές κουζίνες». Στην έρευνα τονίζεται ότι δεν προκαλούν εθισμό όλα τα επεξεργασμένα τρόφιμα.

Η ίδια έρευνα απαντά και στο γιατί αντίστοιχα το φαγητό δεν είναι τόσο εθιστικό όσο είναι οι επεξεργασμένες τροφές. Η απάντηση είναι απλή: ο σκοπός του καθημερινού φαγητού είναι να παρέχει τροφή στον οργανισμό, ενώ ο -πρωταρχικός- σκοπός των επεξεργασμένων τροφίμων είναι το οικονομικό κέρδος.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα μπισκότα. Τα σπιτικά μπισκότα περιέχουν βούτυρο και ζάχαρη (λίπος και υδατάνθρακες), αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα φάνε μεμιάς ένα ολόκληρο ταψί. Ωστόσο είναι «δύσκολο να αντισταθούν σε ένα πακέτο επεξεργασμένων cookies». Τα δεύτερα είναι «πιο προσιτά, βολικά, σε μεγαλύτερη ποσότητα και συνεπώς είναι πιθανό να προκαλέσουν εθισμό. Μην υποτιμάτε την ευκολία, εξηγεί η Άσλεϊ Γκίρχαρντ. «Αν έπρεπε να φτιάξω τη δική μου σοκολάτα ή πίτσα, πιθανότατα δεν θα την έτρωγα τόσο συχνά».

Σε άρθρο για το πώς ενεργοποιείται στον εγκέφαλο ο μηχανισμός του εθισμού στα επεξεργασμένα τρόφιμα, αναφέρεται ως κύρια αιτία η «εξωκυτταρική ντοπαμίνη στο ραβδωτό σώμα του εγκεφάλου». Εξηγείται ότι η κατανάλωση τέτοιων τροφών προκαλεί αύξηση της ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή στον εγκέφαλο, και κάνει το άτομο να νιώθει υπέροχα. Στη συνέχεια όμως αυτή «διαλύεται» και συνεπώς, το ίδιο άτομο νιώθει πολύ άσχημα. Θέλοντας λοιπόν, να επιστρέψει στην καλή αίσθηση, τρώει περισσότερα επεξεργασμένα τρόφιμα. Μια παρόμοια διαδικασία ισχύει για τους εθισμένους στο αλκοόλ και στο κάπνισμα.

Ένας στους επτά είναι εθισμένος στα επεξεργασμένα τρόφιμα

Σύμφωνα με τον Βαν Τούλεκεν «τα εθιστικά προϊόντα δεν είναι εθιστικά για όλους. Σχεδόν το 90% των ανθρώπων μπορεί να δοκιμάσει αλκοόλ και να μην αναπτύξει μια “προβληματική” σχέση. Το ίδιο ισχύει για όσους δοκιμάσουν το κάπνισμα ή ακόμα και την κοκαΐνη». Ομοίως, δεν θα εθιστούν όλοι όσοι τρώνε επεξεργασμένα τρόφιμα, αλλά, με βάση τις τρέχουσες μελέτες, ένας στους επτά θα εθιστεί. Και όταν οι άνθρωποι βιώνουν εθισμό σε τρόφιμα, είναι σχεδόν πάντα για επεξεργασμένα προϊόντα».

Οι παράγοντες εθισμού στα επεξεργασμένα τρόφιμα

Η ταχύτητα με την οποία τρώμε τέτοια τρόφιμα είναι ένας από τους παράγοντες που προκαλούν εθισμό. Οι ουσίες που επηρεάζουν γρήγορα τον εγκέφαλό μας είναι πιο πιθανό να είναι εθιστικές, γι’ αυτό -κατ’ αντιστοιχία- οι άνθρωποι «γαντζώνονται» στα τσιγάρα και όχι στα υποκατάστατα νικοτίνης. Με τον ίδιο τρόπο, οι ελάχιστα επεξεργασμένοι ξηροί καρποί έχουν σχετικά υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος, αλλά χρειάζεται χρόνος για να τους αφομοιώσει το ανθρώπινο σώμα, προκειμένου να μην ενεργοποιηθεί άμεσα η ντοπαμίνη. Τα επεξεργασμένα τρόφιμα από την πλευρά τους, έχουν «σχεδιαστεί» για να μεταφέρουν υδατάνθρακες και λίπος στο έντερο -και μετά στον εγκέφαλο- όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

Ακόμα ένας παράγοντας εθισμού θα μπορούσε να είναι τα πρόσθετα συστατικά στα εν λόγω τρόφιμα. Αυτά τα πρόσθετα είναι κυρίως σε επίπεδο γεύσης και συγκεκριμένα εντείνουν τις γλυκές και αλμυρές γεύσεις. Επίσης, τα πρόσθετα υφής βελτιώνουν την αίσθηση στο στόμα.