Όταν οι Ευρωπαίοι στρέφουν την προσοχή τους στις αγορές πάει να πει ότι υπάρχει πρόβλημα

Όταν οι Ευρωπαίοι στρέφουν την προσοχή τους στο τι έχουν να πουν οι αγορές, συνήθως συμβαίνει επειδή οσμίζονται προβλήματα. Πριν από μια δεκαετία, καθώς μαινόταν η κρίση της Ευρωζώνης, οι πολιτικοί έλεγχαν εμμονικά το «spread» μεταξύ του ετήσιου επιτοκίου των ομολόγων που εξέδιδε η Ιταλία ή η Ελλάδα κι εκείνων της Γερμανίας, για να μετρήσουν πόσο νευρικοί ήταν οι επενδυτές όσον αφορά τη δανειοδότηση των σπάταλων χωρών του Νότου σε σύγκριση με τις σώφρονες χώρες του Βορρά. Πιο πρόσφατα απέκτησαν εμμονή με τη βραχυπρόθεσμη τιμή του φυσικού αερίου, που συχνά εισάγεται με πλοία -ένα μέτρο άκρως απαραίτητο για την αντικατάσταση του ρωσικού μεθανίου, που δεν ρέει πλέον μέσω των αγωγών. Τέτοιες εμπειρίες έχουν αφήσει τους τύπους πολιτικής επιφυλακτικούς απέναντι στις αγορές, τις οποίες θεωρούν φυσικά ασταθείς, «αγγλοσαξονικές» και ελεγχόμενες. Κρίμα, γιατί υπάρχουν πολλά να μάθουμε από τα μηνύματα που στέλνουν οι επενδυτές σε οτιδήποτε, από το χρέος μέχρι τα νομίσματα και πολλά άλλα. Οι πολιτικοί θα πρέπει να ακούσουν.

Πρώτον, μια προειδοποίηση: οι παλιές καμπύλες, τα μηνύματα των οποίων κάποτε λάμβαναν υπόψη τους, δεν αξίζουν πλέον τόση εξέταση. Στις μέρες μας τα spreads μεταξύ των ομολόγων των χωρών του Νότου και της Γερμανίας απέχουν πολύ από τα παλαιότερα επίπεδα πανικού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως η Ισπανία και η Ελλάδα, αυτό συμβαίνει επειδή οι επενδυτές πιστεύουν ότι οι προοπτικές των οικονομιών αυτών έχουν βελτιωθεί. Στην περίπτωση της Ιταλίας, ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει αρκετή ανησυχία για το πώς θα μπορέσει να αποπληρώσει ένα συνεχώς διογκούμενο χρέος, δεδομένου ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα ξεπερνά το 5% φέτος, ενώ οι προοπτικές ανάπτυξης είναι μάλλον αναιμικές.

Σήμερα οι επενδυτές δανείζουν χρήματα στην Ιταλία με ετήσιο επιτόκιο περίπου δύο ποσοστιαίες μονάδες περισσότερες απ’ ό,τι στη Γερμανία, που δεν αντικατοπτρίζει την αισιοδοξία τους. Αντίθετα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει δηλώσει ότι, αν δεν το κάνουν οι άλλοι επενδυτές, η ίδια είναι έτοιμη να αγοράσει τα ιταλικά ομόλογα. Στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής δεν άρεσε αυτό που έλεγαν κάποτε οι αγορές για την Ιταλία και (ίσως λογικά) άμβλυναν εν μέρει το μήνυμα που στελνόταν. Παρ’ όλα αυτά, κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει το γεγονός ότι το χρέος της Ιταλίας είναι ένα διαφαινόμενο πρόβλημα. Το ονομαστικό επιτόκιο που πληρώνει για το νέο χρέος της, περίπου 5%, είναι αυξημένο από το 1% πριν από περίπου δύο χρόνια και είναι το υψηλότερο εδώ και μια δεκαετία. Καθώς τα δάνειά της αναχρηματοδοτούνται σταδιακά σε αυτό το επίπεδο, η Ιταλία θα πρέπει να πληρώσει μια περιουσία, επιδεινώνοντας τη θέση του χρέους της (αν και ο ακόμα υψηλός πληθωρισμός θα μπορούσε να βοηθήσει στη μείωση του πραγματικού κόστους). Άλλες χώρες έχουν παρόμοιους πονοκεφάλους. Οι ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί στη Γαλλία είναι αντικείμενο ατελείωτων συζητήσεων, αλλά σπάνια υλοποιούνται (το τελευταίο πλεόνασμα ήταν το 1974).

Οι πληροφορίες που προέρχονται από μια νέα μορφή χρέους που οι επενδυτές αγοράζουν και πωλούν στέλνουν ένα άλλο μήνυμα, που οι πολιτικοί της ΕΕ μπορεί να μη θέλουν να ακούσουν: ότι οι φιλοδοξίες τους να οικοδομήσουν μια όλο και στενότερη ένωση δεν είναι αξιόπιστες. Το μήνυμα αυτό προέρχεται από την τιμή των ομολόγων ύψους περίπου 400 δισ. ευρώ (423 δισ. δολάρια) που εξέδωσε η ΕΕ για να χρηματοδοτήσει ένα οικονομικό άνοιγμα ως απάντηση στην πανδημία του Covid-19. Αυτή η νέα χρηματοδοτική ρύθμιση -χρέος που συνάπτεται από κοινού και δεν αποδίδεται σε καμία χώρα της ΕΕ- χαιρετίστηκε ως τομή της ολοκλήρωσης, μια «χαμιλτονιανή στιγμή», που θα οδηγούσε σε περαιτέρω δανεισμό τέτοιου είδους (στην πραγματικότητα, η λέσχη είχε εκδώσει χρέος και στο παρελθόν, αλλά σε πολύ μικρότερη κλίμακα). Μια γρήγορη ματιά στα δεδομένα της αγοράς δείχνει ότι οι επενδυτές θεωρούν ότι αυτό το μεγάλο σχέδιο είναι μια φαντασίωση.

Τα ομόλογα είναι εγγυημένα και από τις 27 εθνικές κυβερνήσεις της ΕΕ, αν και με έναν ελαφρώς περίπλοκο τρόπο. Αυτό θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι δεν θα πρέπει να είναι πιο επικίνδυνα για τους επενδυτές από το ασφαλέστερο χρέος της λέσχης, αυτό της συνετής Γερμανίας. Ωστόσο, οι αποδόσεις που ζητούν οι αγοραστές είναι πολύ υψηλότερες, περίπου στο επίπεδο της Γαλλίας ή, κατά καιρούς, ακόμα και της Ισπανίας. Δύο διδάγματα απορρέουν από αυτό. Το ένα είναι ότι οι επενδυτές δείχνουν ότι είναι απίθανο να υπάρξουν περισσότερες τέτοιες κοινές εκδόσεις χρέους στο μέλλον, όπως πολλοί κάποτε πίστευαν ως αναπόφευκτο. Εάν η αντίδραση της εποχής της πανδημίας είναι πράγματι μια μοναδική περίπτωση, θα οδηγήσει σε συρρίκνωση της συνολικής αξίας των ανεξόφλητων ομολόγων ήδη από το 2026, γεγονός που μειώνει τη δυνατότητα των επενδυτών να αγοράζουν και να πωλούν τα ομόλογα με την πάροδο του χρόνου, που με τη σειρά του εξηγεί την υψηλότερη απόδοση που ζητούν τώρα, ως αντιστάθμισμα για τη μειωμένη ρευστότητα. Το δεύτερο δίδαγμα είναι ότι οι αγορές θεωρούν την ΕΕ ως κάτι που διαφέρει από έναν κορυφαίο κρατικό εκδότη, όπως η Γερμανία ή η Αμερική -τα ασφαλέστερα στοιχήματα όταν πρόκειται για δανεισμό χρημάτων. Οι κυβερνήσεις αυτών των χωρών έχουν την εξουσία να αυξάνουν τους φόρους όταν χρειάζονται κεφάλαια για να αποπληρώσουν τους πιστωτές. Η ΕΕ, αντίθετα, χρειάζεται να ζητήσει ευγενικά από τις εθνικές πρωτεύουσες να στείλουν μια επιταγή.

Μια άλλη αγορά που είναι σχετικά νέα είναι αυτή των πιστώσεων άνθρακα, αλλά η ετυμηγορία εδώ είναι πολύ πιο ευχάριστη. Το 2005 η ΕΕ δημιούργησε ένα σύστημα εμπορίας εκπομπών, σύμφωνα με το οποίο οι μεγάλης κλίμακας ρυπαντές, όπως οι σταθμοί παραγωγής ενέργειας, πρέπει να πληρώνουν για το δικαίωμα να εκτοξεύουν άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Για χρόνια η τιμή αυτών των πιστώσεων ρύπανσης κυμαινόταν στα 10 ευρώ ανά τόνο ή και λιγότερο. Μια τόσο χαμηλή τιμή δεν έδινε κίνητρο στα βρόμικα εργοστάσια να επενδύσουν σε «πράσινες» τεχνολογίες και υποδήλωνε ότι η Ευρώπη δεν εννοούσε σοβαρά να καθαρίσει την ατμόσφαιρά της. Όχι πια. Οι πιστώσεις έχουν εκτοξευθεί από το 2018 περίπου, ξεπερνώντας για λίγο τα 100 ευρώ νωρίτερα φέτος, και είναι τώρα στα 81 ευρώ. Αυτό βοηθάει στο να γεμίσουν τα κρατικά ταμεία. Ακόμα καλύτερα, υποδηλώνει ότι οι επενδυτές πιστεύουν ότι οι περιβαλλοντικές φιλοδοξίες της Ευρώπης είναι αξιόπιστες. Τον τελευταίο καιρό οι ψηφοφόροι σε πολλές πλούσιες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας και των Κάτω Χωρών, έχουν επιτεθεί στις δαπανηρές «πράσινες» πολιτικές. Οι αγορές, λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις αμέτρητων συμμετεχόντων, δείχνουν ότι οι πιστώσεις άνθρακα έχουν πράγματι αξία -δηλαδή, η φιλόδοξη ατζέντα για την περικοπή των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα είναι εδώ για να μείνει.

Εν το πολλώ το ευ

Το δυσκολότερο μήνυμα της αγοράς είναι το πιο βασικό μέτρο του οικονομικού κύρους: η αξία του ευρώ έναντι του ισχυρού αμερικανικού δολαρίου. Δυστυχώς, αυτό το μήνυμα δεν είναι θετικό. Το ευρώ έχει υποχωρήσει κατά περίπου ένα τέταρτο έναντι του δολαρίου την τελευταία δεκαετία, αν και παραμένει υψηλότερα απ’ ό,τι κατά την κυκλοφορία, το 2002. Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν τις τιμές των νομισμάτων, συμπεριλαμβανομένων των επιτοκίων. (Τα αμερικανικά είναι υψηλότερα, γεγονός που ενισχύει το δολάριο). Ωστόσο, το επίπεδο ενός νομίσματος μακροπρόθεσμα είναι ένα αδρομερές μέτρο των προοπτικών μιας οικονομίας, του δυναμισμού της και των δυνατοτήτων της για καινοτομία. Για τους περισσότερους Ευρωπαίους το ενιαίο νόμισμα είναι το πιο απτό αποτέλεσμα της συμμετοχής στην ΕΕ. Ένα υποτιμημένο ευρώ δεν είναι μόνο κακό για όσους κάνουν διακοπές σε όλο τον κόσμο: είναι ένα μήνυμα που πρέπει να λάβουν υπόψη τους και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής.

© 2023 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε