Ελληνοτουρκικά: Τα ΜΟΕ και η επαναπροσέγγιση Αθήνας – Άγκυρας

Για να διατηρηθεί το κλίμα και να αποφευχθούν προβλήματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αδιέξοδα και εντάσεις, η συνάντηση των ελληνικών και τουρκικών αντιπροσωπειών στην Άγκυρα τη Δευτέρα περιορίστηκε στο “φρεσκάρισμα” των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) που έχουν ήδη συμφωνηθεί από το 2011.

Στη συζήτηση για τα ΜΟΕ, οι δυο πλευρές απέφυγαν να ανοίξουν τώρα θέματα στα οποία υπάρχει σαφής απόσταση και είναι θέματα που μπορούσαν να διαταράξουν το κλίμα, ενόψει του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας (ΑΣΣ). Στόχος της Αθήνας είναι η διατήρηση του ήπιου κλίματος στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις και είναι σημαντικό ότι μετά από ένα μεγάλο διάστημα αποκαθίστανται και οι επαφές σε στρατιωτικό επίπεδο σε μια περίοδο που η Ελλάδα θα ήθελε να παραταθεί όσο το δυνατόν αυτή η αναστολή επιθετικών δραστηριοτήτων στο Αιγαίο που ξεκίνησε τον περασμένο Φεβρουάριο.

Οι δύο αντιπροσωπείες, με επικεφαλής τον διπλωμάτη Θ. Λαλάκο και τον υφυπουργό Εξωτερικών Ακσαπάρ, ουσιαστικά απέσυραν τον κατάλογο των ΜΟΕ, ο οποίος είχε ήδη συμφωνηθεί για περισσότερα από δέκα χρόνια (ο κατάλογος οριστικοποιήθηκε το 2011) και συμφώνησαν να καταρτίσουν έναν οριστικό κατάλογο. Μετά την έγκριση του Υπουργού Άμυνας, θα ανακοινωθεί στον Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας στις  7 Δεκεμβρίου και θα τεθεί σε ισχύ.

Ο κατάλογος για το 2011 περιλαμβάνει χαμηλής πολιτικής ΜΟΕ που στοχεύει κυρίως στη βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων των δύο χωρών, αλλά το πιο σημαντικό, μπορεί κανείς να σκεφτεί τη δημιουργία μιας “κόκκινης γραμμής” μεταξύ των δύο αεροπορικών αρχηγείων Λάρισας και Εσκί Σεχίρ.

Η “κόκκινη γραμμή” έχει καθιερωθεί από το 2007 και έχει ως στόχο να λειτουργήσει ως αποτρεπτικός παράγοντας για τη μετατροπή τυχαίων περιστατικών σε στρατιωτικά περιστατικά. Μεταξύ των άλλων ΜΟΕ που θα ξεκινήσουν είναι αθλητικές εκδηλώσεις και διαγωνισμοί ομάδων των ενόπλων δυνάμεων των δύο χωρών, η ανταλλαγή επισκέψεων αξιωματικών, η ανταλλαγή επισκέψεων διοικητών στρατευμάτων στην παραμεθόρια περιοχή κ.λπ.

Η συζήτηση για τα  ΜΟΕ ήταν πάντα αρνητικά φορτισμένη. Στη διάθεση των δύο χωρών υπάρχουν δύο σημαντικά κείμενα του 1988, το μνημόνιο Παπούλια-Γιλμάζ και οι κατευθυντήριες γραμμές για την αποφυγή ατυχημάτων ή συμβάντων στον διεθνή εναέριο χώρο και στα διεθνή ύδατα.

Η προσπάθεια της Τουρκίας παγίως ήταν μέσα από τη συζήτηση για τα ΜΟΕ να επιβάλει τη συζήτηση και θεμάτων που αφορούν τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας, ενώ και οι προσπάθειες αλλοδαπών διαμεσολαβητών εστιάζονταν στην υιοθέτηση ΜΟΕ τα οποία είχαν στόχο τον περιορισμό του κινδύνου στρατιωτικού επεισοδίου στο Αιγαίο, με την ουσιαστική νομιμοποίηση όμως των τουρκικών αμφισβητήσεων και όχι τη διακοπή των παράνομων δραστηριοτήτων της Τουρκίας στο Αιγαίο Πέλαγος.

Το μεγάλο πρόβλημα ήταν πάντα το πρόβλημα του εντοπισμού και της αναχαίτισης τουρκικών αεροσκαφών που παραβίαζαν τον ελληνικό εναέριο χώρο ή παραβίαζαν τους κανόνες εναέριας κυκλοφορίας εντός του FIR Αθηνών. Η πρόταση αφορά το σύστημα ηλεκτρονικής ταυτοποίησης των τουρκικών αεροσκαφών ως φιλικών, ώστε να μην αναχαιτίζονται, και ουσιαστικά στέρησε από την Ελλάδα το δικαίωμα άμυνας εντός του εναέριου χώρου της και πάνω από το έδαφός της.

Επίσης, η πρόταση αφοπλισμού των αεροσκαφών που πετούσαν επάνω από το Αιγαίο Πέλαγος κατά τη διάρκεια των ασκήσεων οδήγησε σε ουσιαστική εγκατάλειψη της βασικής εκπαίδευσης του πληρώματος σε πραγματικές συνθήκες με ό,τι αυτό θα σήμαινε για τις ικανότητες μάχης της Ελληνικής Αεροπορίας. 

Η λογική της Τουρκίας και των μεσολαβητών ήταν να διασφαλίσει ότι η Τουρκία θα μπορούσε στην πραγματικότητα να συνεχίσει να αμφισβητεί την εθνική κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας χωρίς να διακινδυνεύει θερμά επεισόδια.

Είναι σημαντικό ότι μετά τον Φεβρουάριο και το κλίμα συμφιλίωσης μεταξύ των δύο χωρών, οι παράνομες δραστηριότητες στο Αιγαίο έχουν μηδενιστεί και ότι υπήρξε σημαντική παράταση του μορατόριουμ, το οποίο είναι χρήσιμο και για τις δύο χώρες. Και αυτό αποδεικνύει ότι η μη ένταση και η αποφυγή των εντάσεων στο Αιγαίο δεν εξαρτάται μόνο από την υιοθέτηση όλο και περισσότερων ΜΟΕ, αλλά και από την πολιτική επιλογή του Τούρκου ηγέτη και την εγκατάλειψη των διεκδικήσεών του έναντι της Ελλάδας.