Ο Ερντογάν μπροστά στη συνεδρίαση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας

Ακριβώς έξι χρόνια μετά την τελευταία του επίσκεψη στην Ελλάδα, ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα ηγηθεί τουρκικής κυβερνητικής αντιπροσωπείας στη συνεδρίαση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας στην Αθήνα σε δύο εβδομάδες, αλλά η διμερής και διεθνής κατάσταση είναι πολύ διαφορετική από εκείνη της 7ης Δεκεμβρίου 2017.

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις βρίσκονται σε ένα άνευ προηγουμένου θετικό σημείο σε σχέση με τα δραματικά γεγονότα του 2020, αλλά ταυτόχρονα αναπτύσσεται μια διευρυμένη “θετική ατζέντα”, προωθούνται προς εφαρμογή τα περιβόητα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, προετοιμάζεται μια συμφωνία για την παράνομη μετανάστευση και διεξάγονται διερευνητικές και “συμβουλευτικές” συνομιλίες για τα χωρικά ύδατα, την υφαλοκρηπίδα και τις ΑΟΖ στο Αιγαίο υπό νέα βάση.

Είναι αλήθεια ότι μετά τις κινήσεις φιλίας της Ελλάδας ως απάντηση στον καταστροφικό σεισμό στη νοτιοανατολική Τουρκία τον περασμένο Φεβρουάριο, οι τουρκικές προκλήσεις και παραβιάσεις στο Αιγαίο έχουν σχεδόν μηδενιστεί. Ίσως η αλλαγή στάσης του προέδρου Ερντογάν να ήταν μια επιλογή τακτικής που υπαγορεύτηκε από την ανάγκη να δημιουργηθεί ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την Τουρκία στο αμερικανικό Κογκρέσο και στις διεθνείς χρηματαγορές. Αλλά είτε πρόκειται για κίνηση τακτικής είτε για στρατηγική επιλογή, η Άγκυρα προσπαθεί να προσεγγίσει την Αθήνα.

Ωστόσο, τα όρια επίλυσης των βασικών διαφορών στις ελληνοτουρκικές σχέσεις φάνηκαν την Παρασκευή με την παρέμβαση του αρχηγού του τουρκικού Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, ναυάρχου Ε. Τατλίογλου, ο οποίος έφερε στο προσκήνιο το βασικό αφήγημα του τουρκικού πολιτικού και στρατιωτικού κατεστημένου, αμφισβητώντας την κυριαρχία δεκάδων ελληνικών νησιών στο Αιγαίο. Η παρέμβαση αυτή αποτέλεσε ένα σημαντικό βήμα στη διαδικασία της παρέμβασης του τουρκικού Ναυαρχείου. Η σημαντική αυτή παρέμβαση του Τούρκου ναυάρχου θα πρέπει να ερμηνευθεί και ως προειδοποίηση του στρατού προς την πολιτική ηγεσία της Άγκυρας για τις “κόκκινες γραμμές” όσον αφορά τη δυνατότητα διαπραγματεύσεων και διευθέτησης με την Ελλάδα.

Ωστόσο, τα δραματικά γεγονότα στο Ισραήλ και τη Γάζα από τις 7 Οκτωβρίου έχουν ρίξει σημαντική σκιά στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση. Η απροκάλυπτη πολιτική υποστήριξη του Ερντογάν προς τη Χαμάς δημιούργησε ορατές ρωγμές στην ηθική διάσταση και δυσκόλεψε τον πολιτικό διάλογο μεταξύ της Άγκυρας και των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ. Ο πόλεμος στη Γάζα έδωσε την ευκαιρία στους Τούρκους ηγέτες να υπενθυμίσουν στους εαυτούς τους τις γνωστές ιδεολογικές υπερβολές στο πλαίσιο του νεοοθωμανισμού και του αναθεωρητισμού. Μέχρι στιγμής, η αντίδραση της κυβέρνησης Ερντογάν έχει παραμείνει σε συμβολικό επίπεδο, αλλά η απειλή που εξέφρασε ο υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν να αναζητήσει “άλλες” απαντήσεις στο Ισραήλ αφήνει σαφώς ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας σοβαρής κρίσης στην Ανατολική Μεσόγειο με άμεση ή έμμεση εμπλοκή του ΝΑΤΟ.

Η διαδικασία συμφιλίωσης μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας συνιστά σαφώς μια θετική εξέλιξη, καθώς δεν παράγει δυσμενή και αρνητικά αποτελέσματα, ενώ υποστηρίζει τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδας σε πολλά επίπεδα. Ωστόσο, η κρίση στη Μέση Ανατολή, σε συνδυασμό με τις ευμετάβλητες και απρόβλεπτες αντιδράσεις της τουρκικής ηγεσίας, δείχνει ότι η υφιστάμενη βελτίωση  των διμερών σχέσεων δεν είναι βέβαιη, ούτε θα διατηρηθεί επ’ αόριστον. Είναι σαφές ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις επηρεάζονται και από εξωτερικούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων βεβαίως και η άλυτη πληγή του Κυπριακού. Στις 7 Δεκεμβρίου θα υποδεχθούμε τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Αθήνα σε μια πολύ διαφορετική ατμόσφαιρα απ’ ό,τι όταν τον αποχαιρετήσαμε τον Δεκέμβριο του 2017. Ωστόσο, θα πρέπει επίσης να γνωρίζουμε καλά ότι ο Τούρκος ηγέτης βρίσκεται σε μια κατάσταση εκκρεμότητας μετά τις 7 Οκτωβρίου, χωρίς κανείς να γνωρίζει πού θα καταλήξει.