Πώς οι επισκέψεις σε μουσεία μειώνουν το στρες

Τα μουσεία δεν είναι απλώς ένας κόμβος γνώσης και πολιτισμού. Μερικές φορές τα οφέλη είναι πολλαπλά και μπορεί να σχετιστούν με την ενίσχυση της ψυχικής υγείας, την ευεξία και την ευτυχία. Πολλές έρευνες και μελέτες έχουν δείξει ότι η επαφή με τις τέχνες και η επίσκεψη στα μουσεία μπορεί να οδηγήσουν στη μείωση του άγχους, της κατάθλιψης και να βελτιώσουν την αισιοδοξία, την ελπίδα και γενικά την ευεξία. Μήπως ήρθε η ώρα να αρχίσετε τις επισκέψεις στα μουσεία;

Η ψυχική ευεξία, όπως αναφέρει σε άρθρο η δημοσιογράφος Rebecca Carlsson στο διαδικτυακό κόμβο MuseumNext, έχει γίνει ένα από τα πιο πιεστικά ζητήματα της εποχής μας, με μια διαρκώς αυξανόμενη επίγνωση του πόσο σημαντικό είναι να προσέχουμε τόσο το μυαλό όσο και το σώμα. Καταστάσεις όπως το άγχος και η κατάθλιψη επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Στην πραγματικότητα, περισσότεροι από 264 εκατομμύρια άνθρωποι πιστεύεται ότι πάσχουν από κατάθλιψη παγκοσμίως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Οπότε επιστήμονες και ερευνητές κάνουν μελέτες και ψάχνουν τρόπους για να καταπολεμήσουν την κατάθλιψη και να βρουν την ευτυχία. Μια λύση είναι τα μουσεία.

Στη Βόρεια Ουαλία, μια συνεργασία τεσσάρων μουσείων και γκαλερί ανέπτυξαν το έργο «Arteffact» για την παροχή συνεδρίων βασισμένες στην τέχνη για άτομα με ιστορικό προβλημάτων ψυχικής υγείας. Αυτό ήταν μέρος μιας ευρύτερης ερευνητικής μελέτης που έθεσε το ερώτημα: «Μπορεί η δημιουργική ενασχόληση στα μουσεία να βελτιώσει την ψυχική υγεία και την ευημερία των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν ψυχική δυσφορία»;

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Charalampis Skalkos (@ch.skalkos)

Οκτώ ομάδες των πέντε έως δέκα συμμετεχόντων βίωσαν μια σειρά εργαστηρίων με βάση τις τέχνες διάρκειας έως και δέκα εβδομάδων σε τέσσερα μουσεία στη Βόρεια Ουαλία: Anglesey, Gwynedd, Conwy και Denbighshire. Αυτά τα βιωματικά εργαστήρια σχεδιάστηκαν για να υποστηρίξουν τις ανάγκες των ατόμων που κινδυνεύουν ή αναρρώνουν από ψυχική δυσφορία. Τα ευρήματα της μελέτης κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η δημιουργική δραστηριότητα στα μουσεία έχει σημαντική ευεργετική επίδραση στην ψυχική ευημερία των ατόμων που πάσχουν από ψυχική δυσφορία και ότι το ίδιο το μουσειακό περιβάλλον συνέβαλε σε αυτό το αποτέλεσμα.

Το project Arteffact είναι ένα παράδειγμα για το πώς μουσεία μπορούν να βοηθήσουν τα ευάλωτα άτομα, αλλά φυσικά τα βιωματικά εργαστήρια βασισμένα στην τέχνη που έχουν σχεδιαστεί για να ανακουφίσουν το ψυχικό στρες δεν αποτελούν μακροπρόθεσμο κανόνα για τα περισσότερα πολιτιστικά ιδρύματα. Ωστόσο, αυτό που παρέχουν όλα τα μουσεία είναι ένας χώρος μάθησης, ο οποίος από μόνος του μπορεί να έχει οφέλη για την ψυχική υγεία.

Το NHS (National Health Service) της Αγγλίας αναφέρει ότι η εκμάθηση νέων δεξιοτήτων και πληροφοριών μπορεί να βελτιώσει την ψυχική ευεξία με την πάροδο του χρόνου και οι μελέτες το υποστηρίζουν. Μια μελέτη του 2011 που δημοσιεύτηκε από το Ίδρυμα Ψυχικής Υγείας αναγνώρισε τη σημασία της δια βίου μάθησης για την ευημερία, ενώ μια μελέτη του 2018 στην Αυστραλία διερεύνησε τα οφέλη της μάθησης ως ενήλικας όσον αφορά τη διατήρηση της ευεξίας, την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και τη δημιουργία αίσθησης σκοπού.

Αυτό είναι κάτι που λαμβάνουν υπόψιν πολλά μουσεία, συμπεριλαμβανομένου του Μουσείου Τέχνης Mori στην Ιαπωνία. Το μουσείο περιγράφει τη μάθηση στο μουσείο ως τη διαδικασία ένωσης για «απόκτηση μιας βαθύτερης, ευρύτερης γνώσης της σύγχρονης τέχνης από όλο τον κόσμο». Ενώ όλοι έχουμε «διαφορετικά ενδιαφέροντα, τεχνογνωσία και εμπειρίες» το μουσείο περιγράφει τη μάθηση στο μουσείο ως μια ευκαιρία να «τα μοιραστούμε αυτά ενώ καταλαβαίνουμε τόσο ο ένας τον άλλον όσο και τον εαυτό μας σε ένα βαθύτερο επίπεδο».

Μελέτες δείχνουν ότι τα μουσεία έχουν ζωτικό ρόλο στην ευτυχία και την υγεία Ένα από τα πιο εντυπωσιακά οφέλη των μουσείων στην ψυχική ευημερία των επισκεπτών τους εντοπίζεται σε μια ανασκόπηση με επικεφαλής τους Helen Chatterjee και Guy Noble που δημοσιεύτηκε από το University College London Hospital.

Αυτή η ανασκόπηση συγκέντρωσε και διερεύνησε τα ευρήματα από εκατοντάδες μουσειακά έργα, εκθέσεις, δημοσιεύσεις και άλλα στοιχεία, συγκεντρώνοντάς τα όλα μαζί στο συνεργατικό τους βιβλίο «Museums, Health and Wellbeing» («Μουσεία, Υγεία και Ευημερία»). Ο στόχος της έρευνας ήταν να ανακαλύψει αν τα μουσεία μπορούν πραγματικά να μας κάνουν πιο ευτυχισμένους και πιο υγιείς.

Η Helen Chatterjee περιγράφει τα αποτελέσματα ως «σοκαριστικά και εντυπωσιακά». Συγκεντρώνοντας τόσο επιστημονικά όσο και ανέκδοτα στοιχεία, οι Chatterjee και Noble κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα μουσεία ωφελούν την υγεία και την ευημερία με διάφορους τρόπους, παρέχοντας:

Θετικές κοινωνικές εμπειρίες και μειωμένη κοινωνική απομόνωση Ευκαιρίες μάθησης και ανάπτυξης νέων δεξιοτήτων Χαλαρωτικές εμπειρίες που μειώνουν τα επίπεδα άγχους Θετικά συναισθήματα όπως ελπίδα, απόλαυση και αισιοδοξία Αυτοεκτίμηση και αίσθηση του εαυτού και της κοινότητας Θετικές αποσπάσεις της προσοχής από κλινικά περιβάλλοντα Αυξημένες ευκαιρίες για εύρεση σκοπού Νέες εμπειρίες που μπορεί να είναι εμπνευσμένες ή ουσιαστικές Επικοινωνία μεταξύ οικογενειών, φροντιστών και επαγγελματιών υγείας

Ακόμη, μια έκθεση του 2016 από τo National Alliance for Museums, Health and Wellbeing (Εθνική Συμμαχία για Μουσεία, Υγεία και Ευημερία) εξέτασε τον ρόλο των μουσείων στην παροχή υποστήριξης για την ψυχική υγεία και τη σταθερότητα των ανθρώπων. Τα ευρήματα από την έκθεση ήταν εξαιρετικά ελπιδοφόρα, υποδεικνύοντας ότι τα μουσεία και άλλα πολιτιστικά ιδρύματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ψυχικής ευεξίας.

Μιλώντας για τα ευρήματα της έκθεσης, ο διευθυντής μουσείων και Ανατολικής Αγγλίας John Orna-Ornstein από το Arts Council England σχολίασε: «Είναι σαφές από αυτήν την έκθεση ότι ο τομέας των μουσείων συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων και στην ενίσχυση της σωματικής υγείας και της ψυχικής ευεξίας. Αυτή είναι μια συναρπαστική νέα εποχή για τον κλάδο, ο οποίος ηγείται του τρόπου με τον οποίο ο πολιτισμός μπορεί να συμβάλει ενεργά στην πρόληψη της κακής υγείας, στην ποιότητα ζωής, στην υγιή γήρανση και στην ανθρώπινη άνθηση».

Νους και αρμονία στο μουσείο Γουλανδρή Τα πολλαπλά οφέλη της επαφής των ανθρώπων με τις τέχνες και τα μουσεία, όπως ευζωία, ψυχική υγεία, καταπολέμηση άγχους και γενικότερα ευτυχία, εκμεταλλεύεται και το μουσείο Γουλανδρή. Από τον Νοέμβριο του 2023 ως και τον Ιανουάριο του 2024, το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή διοργανώνει ένα μουσικό ταξίδι εξερεύνησης και ευζωίας στη συλλογή του, σε συνεργασία με την seveneleven και το σύνολο εγχόρδων De Profundis Ensemble. Σχεδιασμένη με γνώμονα την ψυχική ευεξία, η νέα δράση «Νους και αρμονία» πραγματοποιείται δωρεάν μέσω της υποστήριξης του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) και εντάσσεται στο πρόγραμμα δωρεών SNF-Release Athens, στο πλαίσιο της Διεθνούς Πρωτοβουλίας για την Υγεία (ΔΠΥ) του ΙΣΝ.

Η μουσική συναντά το θέατρο, τη ζωγραφική και την γλυπτική στον τέταρτο όροφο της μόνιμης συλλογής του Ιδρύματος, όπου φιλοξενούνται έργα Ελλήνων καλλιτεχνών, για ένα πρωτότυπο ταξίδι περιήγησης στην τέχνη της δημιουργίας μέσα από ατομικές και ομαδικές δράσεις στοχασμού και εξωστρέφειας. Τη δράση συνοδεύει κάθε φορά ένα διαφορετικό κλασικό έγχορδο.

Οι συναντήσεις έχουν σχεδιαστεί με στόχο την αποφόρτιση, τη βελτίωση της διάθεσης, την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και την ψυχική ευεξία των συμμετεχόντων. Το πρόγραμμα «Νους και αρμονία» πραγματοποιείται σε κύκλους διαδοχικών συναντήσεων και όποιος το επιθυμεί μπορεί να συμμετέχει σε περισσότερες από μια συνάντηση (2, 9, 16, 23, 30 Δεκεμβρίου και 13 Ιανουαρίου).

Mindfulness στο μουσείο Μία ακόμη δράση που στοχεύει στην ευεξία, τη μείωση άγχους και γενικά στην ευτυχία διοργανώνει και πάλι το Ίδρυμα Β&Ε Γουλανδρή, σε συνεργασία με την ιστορικό τέχνης, εικαστική εκπαιδευτικό και εκπαιδεύτρια ενσυνειδητότητας κυρία Λύντια Πετροπούλου, με τίτλο «Mindfulness στο Μουσείο». Είναι ένα ειδικά διαμορφωμένο πρόγραμμα στο οποίο οι συμμετέχοντες εξερευνούν επιλεγμένα έργα τέχνης της συλλογής του ιδρύματος με την τεχνική της ενσυνειδητότητας.

Σύμφωνα με τον Jon Kabat-Zinn, ως mindfulness/ενσυνειδητότητα ορίζεται το «να “μάθω’”, να είμαι εξ’ ολοκλήρου συνειδητά στο παρόν χωρίς καμία κριτική». Η δράση «Mindfulness στο Μουσείο» απευθύνεται σε όλους και βοηθά τους συμμετέχοντες να γίνουν ενεργοί, συνειδητοί θεατές, ενθαρρύνοντάς τους να αντλήσουν πληροφορίες και γνώση από αυτά που βλέπουν και αισθάνονται αντί από αυτά που ήδη γνωρίζουν για την κατανόηση ενός έργου ή αντικειμένου τέχνης. Παράλληλα, επωφελούνται από τα οφέλη της ενσυνειδητότητας όπως η βελτίωση της προσοχής και της συγκέντρωσης, η τόνωση της μνήμης, η μείωση του άγχους, η διαχείριση του στρες και η καλλιέργεια συναισθημάτων.

Εστιάζοντας στην παρούσα στιγμή, το «διαλογιστικό ταξίδι» χρησιμεύει ως μέσο ενδυνάμωσης των συμμετεχόντων για να αφυπνίσουν βαθύτερες συνδέσεις και να βιώσουν το έργο ή το αντικείμενο τέχνης ολιστικά.