COP28: Η κρίσιμη Σύνοδος για το κλίμα και η συζήτηση γύρω από την πράσινη ενέργεια

Κατά το 2023, οι αναφορές στην κλιματική κρίση για άλλη μια φορά προειδοποιούσαν πιο αυστηρά παρά ποτέ ότι ο κόσμος πρέπει να δράσει πολύ σύντομα και αποτελεσματικά. Μάλιστα, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, στη σύνοδο κορυφής για το κλίμα, τον Σεπτέμβριο, τόνιζε ότι η ανθρωπότητα «άνοιξε τις πύλες της κόλασης».

Τώρα, τα φώτα στρέφονται στη Σύνοδο Κορυφής της COP28 που ξεκινά στις 28 Νοεμβρίου στο Dubai με τη συμμετοχή 70.000 ανθρώπων από σχεδόν 200 χώρες που θα διαπραγματευτούν για την τύχη του πλανήτη σε ένα σκηνικό που εκτός από εταιρικά συμφέροντα περιλαμβάνει και ανταγωνιστικές εθνικές ατζέντες. Άραγε θα καταφέρει η COP 28 να επιλύσει κάποια από τα κρίσιμα θέματα που απασχολούν τον πλανήτη σχετικά με το κλίμα;

Στην πραγματικότητα, οι ετήσιες σύνοδοι κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα (COP) δεν έλαβαν ποτέ ιδιαίτερα θετικές κριτικές, καθώς από το 1995 που ξεκίνησαν, συγκεντρώνουν κυρίως εταιρικούς λομπίστες ενώ οι αποφάσεις τους σπάνια καταλήγουν να είναι δεσμευτικές. Ωστόσο, έχουν κάποιον αντίκτυπο στον πραγματικό κόσμο. Στέλνουν μηνύματα στις αγορές σχετικά με τις μελλοντικές πολιτικές των κυβερνήσεων και αντανακλούν τις τάσεις του πραγματικού κόσμου στον οποίο συμμετέχουν όλες οι χώρες, από τις πιο πλούσιες μέχρι τις πιο φτωχές.

Η διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή στο Ντουμπάι ή COP 28 έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή για τη διεθνή δράση για το κλίμα. Τα ρεκόρ θερμοκρασίας καταρρίπτονται επανειλημμένα και οι κλιματικές επιπτώσεις γίνονται αισθητές από πρωτοφανείς πυρκαγιές, πλημμύρες, καταιγίδες και ξηρασίες παγκοσμίως. Επιπλέον, η έκθεση σύνθεσης του παγκόσμιου απολογισμού του ΟΗΕ δείχνει ότι πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα για να επιτευχθούν οι στόχοι της Συμφωνίας του Παρισιού που αποτελεί το ορόσημο. Συνεπώς, η Σύνοδος στο Dubai προσφέρει, σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές, μια κρίσιμη ευκαιρία για να βάλουμε τον κόσμο σε μια πιο βιώσιμη πορεία.

Οι συναντήσεις που δεν άφησαν κλίμα αισιοδοξίας

Πόσο αισιόδοξοι όμως μπορούν να είναι οι κάτοικοι του πλανήτη που ανησυχούν για την κλιματική κρίση; Ήδη στη διάρκεια του 2023, οι διεθνείς συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν διαμόρφωσαν κλίμα αβεβαιότητας. Για παράδειγμα, η πρώτη Αφρικανική Σύνοδος Κορυφής για το Κλίμα που διοργανώθηκε στο Ναϊρόμπι της Κένυας δεν άφησε την αισιοδοξία να κυριαρχήσει καθώς το δυναμικό για την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Αφρική είναι 50 φορές μεγαλύτερο από την πρόβλεψη για τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για το 2040 ενώ η ήπειρος διαθέτει περισσότερο από το 40% των παγκόσμιων αποθεμάτων βασικών ορυκτών για την ενεργειακή μετάβαση. Παρόλα αυτά, προς το παρόν μόνο το 3% των παγκόσμιων επενδύσεων ενεργειακής μετάβασης φτάνει στην Αφρική. «Το πώς θα αναπτυχθεί η Αφρική τις επόμενες δύο δεκαετίες θα καθορίσει τη μοίρα του πλανήτη», είχε δηλώσει ο Mohamed Adow, διευθυντής του think tank για την ενέργεια και το κλίμα, Power Shift Africa. Ίσως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, αρκετές ΜΚΟ ζητούν σήμερα διαγραφή χρέους για χώρες όπως η Ουγκάντα ή Μοζαμβίκη που εξαρτώνται από το πετρέλαιο.

Αλλά και η G20 που ακολούθησε στο Δελχί αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη συνάντηση πριν από την COP28 η οποία μπορούσε να εκμεταλλευτεί την πρώτη αξιολόγηση της δράσης για το κλίμα, που δημοσιεύτηκε μια ημέρα πριν από την έναρξη της συνόδου κορυφής, και έτσι να δοθεί η πολυαναμενόμενη ώθηση για μεγάλη δράση για το κλίμα. Όμως, τα ρήγματα μεταξύ των χωρών απλώς διευρύνθηκαν, σηματοδοτώντας μια ανησυχητική οπισθοδρόμηση. Η πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής που όλοι βιώνουν όλο και πιο έντονα στην καθημερινότητά τους και οι αποφάσεις, ή μάλλον οι μη αποφάσεις, που λαμβάνονται στο πλαίσιο μεγάλων διεθνών οργανισμών, βρέθηκαν αντιμέτωπες για άλλη μια φορά.

Έτσι, τώρα, οι ελπίδες στρέφονται στην COP28 στην οποία το ζήτημα της σταδιακής κατάργησης των ορυκτών καυσίμων αναμένεται να βρεθεί για άλλη μια φορά στο επίκεντρο της συζήτησης. Επιπλέον η προηγούμενη σύνοδος (COP27), ολοκληρώθηκε αφήνοντας ως επίτευγμα τη χρηματοδότηση των καταστροφών και των ζημιών, δηλαδή τη μη αναστρέψιμη ζημιά που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή έχοντας εγκρίνει τη δημιουργία ενός ταμείου για τον σκοπό αυτό. Η απόφαση αυτή μετά από δεκαετείς πιέσεις, αποτέλεσε μια σημαντική νίκη για τις ευάλωτες στο κλίμα αναπτυσσόμενες χώρες.

Ποια είναι τα θέματα που θα συζητηθούν στην COP 28

Ο πρώτος παγκόσμιος απολογισμός μετά τη Συμφωνία του Παρισιού

Η COP28 είναι σημαντική για πολλούς λόγους, κυρίως επειδή σηματοδοτεί την ολοκλήρωση της πρώτoυ παγκόσμιου απολογισμού (Global Stocktake) μέσω του οποίου αξιολογείται η πρόοδος κάθε χώρας στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού. H ελπίδα μπορεί να βρεθεί στο γεγονός ότι οι κυβερνήσεις στη σύνοδο του COP28 θα μπορέσουν να καταλήξουν σε έναν οδικό χάρτη προκειμένου να επιταχύνουν τη δράση για το κλίμα. Ο μηχανισμός αυτός (GST) συμφωνήθηκε για να αξιολογήσει τη συλλογική πρόοδο του πλανήτη ως προς την επίτευξη των στόχων και του σκοπού της Συμφωνίας του Παρισιού και την παροχή καθοδήγησης στις κυβερνήσεις σχετικά με τον τρόπο ενίσχυσης της δράσης, της υποστήριξης και της διεθνούς συνεργασίας για την κλιματική αλλαγή. Περιλαμβάνει τρεις διαφορετικές φάσεις και πραγματοποιείται κάθε πέντε χρόνια. Η εφαρμογή του ξεκίνησε στη Σύνοδο COP26 το 2021 και αναμένεται να ολοκληρωθεί στην COP28.

Η πρώτη φάση επικεντρώθηκε στη συλλογή και σύνθεση πληροφοριών για την κλιματική αλλαγή και τη δράση για το κλίμα από κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς, ερευνητικά ιδρύματα, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς. Η δεύτερη φάση έκανε απολογισμό της προόδου που σημειώθηκε στην εφαρμογή της Συμφωνίας του Παρισιού και εντόπισε ευκαιρίες για ενίσχυση της δράσης, υποστήριξης και διεθνούς συνεργασίας για την κλιματική αλλαγή. Η έκθεση σύνθεσης που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 2023 δείχνει ότι η Συμφωνία του Παρισιού έχει κινητοποιήσει τη δράση για το κλίμα παγκοσμίως. Ωστόσο, καθιστά σαφές ότι πρέπει να γίνουν πολλά περισσότερα και σκιαγραφεί τον τρόπο με τον οποίο θα τεθεί σε καλό δρόμο η εφαρμογή.

Το σημαντικό στοιχείο εντοπίζεται στην COP 28 όπου αναμένεται ότι θα ολοκληρωθεί η έκθεση με το τρίτο σκέλος της. Πρόκειται για την «πολιτική φάση» κατά την οποία οι κυβερνήσεις συζητούν και εξετάζουν τα ευρήματα της τεχνικής φάσης του GST και τι σημαίνουν αυτά για την ενίσχυση της δράσης για το κλίμα. Για να γίνει αυτό, μια σειρά από εκδηλώσεις υψηλού επιπέδου θα συγκληθούν στην COP28, οι οποίες θα πρέπει να δημιουργήσουν βασικά πολιτικά μηνύματα. Οι κυβερνήσεις θα διαπραγματευτούν επίσης μια απόφαση ή/και δήλωση. Δεδομένου του επείγοντος χαρακτήρα της κλιματικής κρίσης, είναι σημαντικό το αποτέλεσμα του μηχανισμού να περιλαμβάνει δεσμεύσεις και συστάσεις για την προώθηση μιας φιλόδοξης δράσης για το κλίμα.

Πολλοί θεωρούν τη φετινή Σύνοδο ως την πιο σημαντική από την COP 21, όπου οι κυβερνήσεις υιοθέτησαν τη Συμφωνία του Παρισιού. Ο παγκόσμιος απολογισμός έχει ήδη αποκαλύψει ότι οι χώρες δεν βρίσκονται σε καλό δρόμο για την επίτευξη του στόχου μετριασμού της Συμφωνίας του Παρισιού για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5°C. Αντίθετα, ο κόσμος πρέπει να κινηθεί πολύ πιο γρήγορα για να μειώσει τις εκπομπές.

Ενέργεια και ορυκτά καύσιμα

Είναι γεγονός ότι στην COP 28, όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στον ενεργειακό τομέα. Εν μέσω του εντυπωσιακού 91% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που προέρχονται από ορυκτά καύσιμα το 2022, ο κόσμος παρακολουθεί ένα φιλόδοξο πακέτο ενεργειακής μετάβασης στη φετινή Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή στο Ντουμπάι.

Η COP 28 αποτελεί σημαντική ευκαιρία για τις κυβερνήσεις να συνάψουν μια αξιόπιστη και φιλόδοξη συμφωνία για να εντείνουν δραματικά τη δράση για το κλίμα για να επιταχύνουν την ενεργειακή μετάβαση.

Τον τελευταίο χρόνο, οι συζητήσεις για τη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και την κλιμάκωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχουν κερδίσει έδαφος. Η σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων συζητείται ως μέρος μιας ευρύτερης δέσμης για την ενέργεια που περιλαμβάνει επίσης στόχους για την κλιμάκωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Η επίτευξη συμφωνίας COP για έναν στόχο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έκανε ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός στη Σύνοδο Κορυφής των Ηγετών της G20 τον Σεπτέμβριο του 2023, όπου τα μέλη της G20 συμφώνησαν να «συνεχίσουν και να ενθαρρύνουν τις προσπάθειες για τον τριπλασιασμό της ικανότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας παγκοσμίως».

Για ένα φιλόδοξο και ισχυρό ενεργειακό πακέτο στο COP 28, οι κυβερνήσεις πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους στη Σύνοδο σε πέντε βασικά σημεία. Το πρώτο βασικό σημείο αφορά στη συμφωνία για σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων. Ένα δεύτερο σημείο αφορά σε συμφωνία για τον τριπλασιασμό των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη διπλή ενεργειακή απόδοση που θα πρέπει να συνδυαστεί με την εφαρμογή δεσμεύσεων για τον τερματισμό της χρηματοδότησης των ορυκτών καυσίμων και την κλιμάκωση της χρηματοδότησης για καθαρή ενέργεια.

Επίσης, οι πρώτοι συνασπισμοί θα πρέπει να επιδείξουν πρόοδο κι αυτό αποτελεί ένα τέταρτο σημείο καθώς οι τρεις βασικές ομάδες χωρών έχουν την ευκαιρία να επιδείξουν πρόοδο στο COP 28 (Powering Past Coal Alliance, Beyond Oil and Gas Alliance και Clean Energy Transition Partnership-CETP) έχοντας δεσμευτεί να προωθήσουν τη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα ή, στην περίπτωση του CETP, να μετατοπίσουν τα δημόσια οικονομικά από τα ορυκτά καύσιμα στην καθαρή ενέργεια. Τελευταίο αλλά κρίσιμο σημείο για την επίτευξη νέων ενεργειακών συμφωνιών αποτελεί η ανάγκαιότητα οποιεσδήποτε νέες δεσμεύσεις από εταιρείες ενέργειας να είναι αξιόπιστες και ισχυρές.

Τροφή, γεωργία και βιοποικιλότητα

Τα συστήματα τροφίμων και η γεωργία βρίσκονται επίσης στο επίκεντρο της διπλωματικής προσοχής της Συνόδου.

Ήδη από την COP28 η ατζέντα για τα συστήματα τροφίμων και τη γεωργία είχε βρεθεί στο προσκήνιο των συζητήσεων και οι συμμετέχουσες χώρες κλήθηκαν να ευθυγραμμίσουν τα εθνικά συστήματα τροφίμων και τις γεωργικές πολιτικές με τις εθνικά καθορισμένες συνεισφορές (NDC) και τα εθνικά σχέδια προσαρμογής (NAPs) και να συμπεριλάβουν στόχους για απαλλαγή των συστημάτων τροφίμων σε αυτά και στις εθνικές τους στρατηγικές και σχέδια δράσης για τη βιοποικιλότητα (NBSAP).

Η προεδρία της COP28 καλεί τους ενδιαφερόμενους του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα να δεσμευτούν για χρηματοδότηση και τεχνολογία για το σύστημα τροφίμων και τον αγροτικό μετασχηματισμό καθώς τα συστήματα τροφίμων συμβάλλουν στο ένα τρίτο όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που παράγονται από τον άνθρωπο.

Οι τεχνολογικές λύσεις θα είναι επίσης στο επίκεντρο, με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τις ΗΠΑ να συνεργάζονται για την προώθηση της Αποστολής Καινοτομίας στη Γεωργία για το Κλίμα (AIM4C).

Η έκθεση σύνθεσης GST υπογραμμίζει την ανάγκη αντιμετώπισης σημαντικών ζητημάτων που συνδέονται όπως είναι τα μέτρα από την πλευρά της ζήτησης, η αλλαγή χρήσης γης και η αποψίλωση των δασών. Οι ενέργειες για την αλλαγή των συστημάτων τροφίμων πρέπει να συμπληρώνουν αντί να ανταγωνίζονται τις προσπάθειες για την επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης, καθώς απαιτούνται μετασχηματισμοί και στους δύο τομείς για την επίτευξη των κλιματικών στόχων.

Η χρηματοδότηση για το κλίμα COP βέβαια θα αποτελέσει βασικό ζήτημα. Η δημιουργία και λειτουργία του ταμείου ζημιών (που ιδρύθηκε στο COP27) αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι αναπτυσσόμενες χώρες χρειάζονται οικονομικούς πόρους, καθώς και μεταφορά τεχνολογίας και ανάπτυξη ικανοτήτων, για να τις βοηθήσουν να μειώσουν τις εκπομπές, να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή και να αντιμετωπίσουν τις απώλειες και τις ζημιές. Ως εκ τούτου, η παροχή και η κινητοποίηση της χρηματοδότησης για το κλίμα αποτελεί βασική προτεραιότητα για πολλές χώρες στις διαπραγματεύσεις.

Τελικά, πολλοί αναλυτές επιμένουν ότι οι συζητήσεις και οι δεσμεύσεις που σχετίζονται με την κλιμάκωση και την παροχή χρηματοδότησης για το κλίμα ενδέχεται να επηρεάσουν μια σειρά από άλλους τομείς διαπραγμάτευσης και να έχουν τη δυνατότητα είτε να ξεκλειδώσουν είτε να καθυστερήσουν την πρόοδο όπως έδειξαν οι διαπραγματεύσεις για το κλίμα στη Βόννη τον Ιούνιο του 2023.

“We all have a choice”, όπως θα έλεγε και η Greta Thunburg.