Οι Ρώσοι στρατολογούν κατασκόπους στην Οδησσό με 50 δολάρια ανά πληροφορία

Η σύλληψη μιας γυναίκας μόλις 21 ετών στην Οδησσό, με κατηγορίες κατασκοπείας, είναι μέρος μιας άλλης, ανατριχιαστικής για τους Ουκρανούς πραγματικότητας: Η κοπέλα παρακολουθούσε στρατιωτικά αεροσκάφη που πετούσαν πάνω από την πόλη, τα σημείωνε στην εφαρμογή Google Maps του τηλεφώνου της και, όπως ομολόγησε στην ουκρανική SBU (Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας), έστελνε τις πληροφορίες στο Κρεμλίνο έναντι 50 δολαρίων τη φορά.

Οταν συνελήφθη, το είχε ήδη κάνει περισσότερες από 20 φορές, μεταξύ Ιουλίου και Αυγούστου 2023. Η συγκεκριμένη γυναίκα καταδικάστηκε σε οκταετή φυλάκιση, αλλά το πρόβλημα είναι πολύ ευρύτερο για τους Ουκρανούς. Η ίδια είναι μία από περισσότερα από 8.000 άτομα που έχουν κατηγορηθεί για συνεργασία με τους Ρώσους από τις ουκρανικές αρχές. Οι περισσότεροι από αυτούς επιχειρούσαν σε κατεχόμενες περιοχές ή κοντά στην πρώτη γραμμή, άλλοτε υπό εξαναγκασμό, άλλοτε λόγω οικογενειακών δεσμών και άλλοτε από πεποίθηση.

Η περίπτωση της γυναίκας από την Οδησσό διαφέρει από τις άλλες, επειδή επιχειρούσε 200 χιλιόμετρα από τον πλησιέστερο ρώσο στρατιώτη. Οι πράκτορες της FSB τη στρατολόγησαν εξ αποστάσεως και ερχόταν σε επαφή με τους χειριστές της μέσω ενός καναλιού στο Telegram που ονομάζεται Tipichnaya Odessa. Το κανάλι, το οποίο έχει περισσότερους από 200.000 συνδρομητές, φαίνεται σαν ακόμη ένας λογαριασμός που αναμεταδίδει τοπικές ειδήσεις και ανεβάζει φωτογραφίες του νεοκλασικού κέντρου της πόλης. Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά, ωστόσο, θα δει κάποιες αναρτήσεις με ανεπαίσθητη προπαγάνδα υπέρ του Κρεμλίνου. Τα πιο πρόσφατα μηνύματα υποστηρίζουν την άποψη ότι η Ουκρανία δεν πρέπει να ανταποδίδει τα εχθρικά πλήγματα και ότι οι ρωσικές αεροπορικές επιδρομές στοχεύουν μόνο αμυντικά συστήματα. 

«Οι Ρώσοι βλέπουν ποιος κάνει επανειλημμένα like στις αναρτήσεις τους», εξήγησε στους Times ένας ερευνητής της SBU, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Στη συνέχεια θα στείλουν σε αυτό το άτομο ένα μήνυμα καλώντας το σε μια ιδιωτική συνομιλία και εκεί θα του ζητήσουν να κάνει κάποια δουλειά για αυτούς. Αυτοί οι άνθρωποι είναι οι “χρήσιμοι ηλίθιοι” που οι Ρώσοι χρησιμοποιούν προς όφελός τους. Δεν είναι απαραιτήτως φιλορώσοι ιδεολογικά, αλλά ούτε και απαραιτήτως φιλοουκρανοί». Περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στην Ουκρανία, η Οδησσός συμπυκνώνει αυτή την εθνικιστική αμφιθυμία. Ενώ οι περισσότεροι από εκείνους που ήταν ανοιχτά υπέρ της Ρωσίας συνελήφθησαν μετά την εισβολή το 2022, εξακολουθεί να υπάρχει μια σιωπηλή μειοψηφία που ακολουθεί οποιαδήποτε προπαγάνδα του Κρεμλίνου. Οι Ουκρανοί τούς ονομάζουν «vata».

Η Ολένα Μπαλάμπα, πρώην συντάκτρια της τοπικής εφημερίδας Gazeta Po Odeski, εκτιμά ότι το ποσοστό των «vata» στην Οδησσό είναι 20%. «Αυτοί είναι άνθρωποι που έχουν μείνει 30 χρόνια πίσω, πριν από την ουκρανική ανεξαρτησία», είπε στους Times. Η Οδησσός είναι ένα ιστορικό χωνευτήρι που συγκέντρωνε εμπόρους από όλη την Ευρώπη. Παραδοσιακά θεωρείτο μια «ξεχωριστή» πόλη, μόνο χαλαρά συνδεδεμένη με το υπόλοιπο έθνος – είτε αυτό ήταν η αυτοκρατορική Ρωσία, η Σοβιετική Ενωση ή το νέο ουκρανικό κράτος. Λόγω της σημασίας της ως λιμάνι στη Μαύρης Θάλασσας, η πόλη ήταν από τις πρώτες που υποβλήθηκαν σε προσπάθειες «ρωσοποίησης» μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Πούτιν: το Κρεμλίνο χρηματοδότησε αδρά την ίδρυση φιλορωσικών τηλεοπτικών σταθμών, πολιτιστικών ιδρυμάτων και συλλόγων νεολαίας. Αν και τα περισσότερα από αυτά διαλύθηκαν ύστερα από συγκρούσεις μεταξύ φιλορώσων και φιλοευρωπαίων το 2014, η ρωσική επιρροή παραμένει πολύ ισχυρή στην πόλη και τα ρωσικά παραμένουν η πιο ευρέως ομιλούμενη γλώσσα στην Οδησσό. Ο δήμαρχος, Γκενάντι Τρουχάνοφ, ήταν κάποτε φιλορώσος, αλλά έχει «αναγεννηθεί» ως ουκρανός εθνικιστής. Το ίδιο και ο ρωσικής καταγωγής Μητροπολίτης Οδησσού. Το Κρεμλίνο προσπαθεί με την προπαγάνδα του να πείσει τους κατοίκους της Οδησσού ότι ιστορικά ανήκουν στη Ρωσία.

Ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, πρώην πρόεδρος της Ρωσίας και νυν αντιπρόεδρος του συμβουλίου ασφαλείας της χώρας, τους κάλεσε τον περασμένο μήνα να «επιστρέψουν στο σπίτι τους». Η πόλη είναι πολύ σημαντικός στρατιωτικός στόχος για τη Ρωσία, καθώς υπήρξε το σημείο εκκίνησης για πολλές από τις επιδρομές στον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας. Από τις αρχές του τρέχοντος έτους, έχει δεχτεί την πιο επίμονη αεροπορική επίθεση του πολέμου από τη Μόσχα, συμπεριλαμβανομένης της επίθεσης με βαλλιστικό πύραυλο τη Δευτέρα 25 Μαρτίου, που κατέστρεψε δύο κτίρια και τραυμάτισε τέσσερα άτομα. Η πόλη έχει υποστεί έντονη απορωσοποίηση, με τα ονόματα των δρόμων να έχουν αλλάξει και τα μνημεία να γκρεμίζονται. Πέρυσι ένα άγαλμα της Μεγάλης Αικατερίνης, ιδρύτριας της Οδησσού, αφαιρέθηκε από τη βάση του, εν μέσω δημόσια αντιπαράθεσης.

Η αυτοκράτειρα τώρα βρίσκεται στην αυλή του Μουσείου Καλών Τεχνών της Οδησσού, όπου θα παραμείνει μέχρι να στεγαστεί σε μια έκθεση αφιερωμένη στην ιστορία του ιμπεριαλισμού. Το μουσείο έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο στην προσπάθεια να διαλύσει την κληρονομιά της ρωσικής επιρροής, είπε στους Times η διευθύντριά του, Εκατερίνα Κουλάι. «Υπάρχουν βέβαια ακόμα εκείνοι εδώ που συμπαθούν τη Ρωσία», είπε. «Αλλά η κοινωνία έχει αλλάξει πολύ εδώ από την έναρξη του πολέμου και μπορούμε να πούμε ότι πλέον η Οδησσός είναι πολύ φιλο-ουκρανική πόλη».