Ikigai: Πώς να βρούμε το σκοπό της ζωής μας

Εδώ και αρκετά χρόνια όλο και περισσότερος κόσμος φαίνεται να αναζητά τον σκοπό της ζωής του, αυτό που οι Ιάπωνες θα αποκαλούσαν ikigai, κάτι που δίνει σε ένα άτομο έναν σκοπό, έναν λόγο για να ζει. Για να έχει νόημα η ύπαρξή μας οφείλουμε να έχουμε λόγο να σηκωθούμε από το κρεβάτι μας, κάτι που μας οδηγεί, κάτι που μας δίνει κατεύθυνση, ειδικά σε περιόδους αβεβαιότητας.

Αυτή η λαχτάρα είναι που σπρώχνει κάποιον να αποστασιοποιηθεί από τη σιγουριά του και να ξεκινήσει το ταξίδι του αναζητώντας τον σκοπό του. Κάθε άνθρωπος, αργά ή γρήγορα, αντιμετωπίζει τις συνέπειες του να μην είναι ο εαυτός του (για να ευχαριστήσει τους άλλους), είτε αποδέχεται ότι είναι ο εαυτός του με αποτέλεσμα κάποιοι άνθρωποι να απομακρυνθούν, καθώς δεν εγκρίνουν τις αποφάσεις της ζωής του. Επιπλέον, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που επιθυμούν να ζήσουν μια τελείως διαφορετική ζωή από αυτή που έχουν, αλλά συνεχίζουν στη σταθερότητα του οικείου, από φόβο μήπως αποτύχουν ή αποδοκιμαστούν από το περιβάλλον τους. Ωστόσο, τι συμβαίνει όταν είμαστε δυσαρεστημένοι με την πραγματικότητά μας, αλλά δεν έχουμε εναλλακτική; Ο Bertolt Brecht απεικόνισε αυτό το είδος υπαρξιακής κρίσης πολύ γραφικά στο ποίημά του «Αλλαγή τροχού»: «Kάθομαι στου δρόμου την άκρη. / Ο οδηγός αλλάζει τον τροχό. / Δεν μ’ αρέσει ο τόπος, απ’ όπου ήρθα. / Δεν μ’ αρέσει ο τόπος, που πρόκειται να πάω. / Γιατί τότε βλέπω την αλλαγή του τροχού με ανυπομονησία»; Ίσως γιατί, ενώ ο ταξιδιώτης κινείται, υπάρχει τουλάχιστον η ψευδαίσθηση ότι πάει κάπου. Πώς μπορούμε να ανακαλύψουμε τον σκοπό μας όταν αισθανόμαστε κολλημένοι στο ίδιο σημείο και δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα ποια μπορεί να είναι η αποστολή μας στον κόσμο; Στο ταξίδι αυτό υπάρχουν κάποιοι τρόποι που μπορούν να βοηθήσουν στην αναζήτησή μας.

Αυτογνωσία

Το να γνωρίζει κανείς καλά τον εαυτό του οδηγεί σε ρεαλιστικές λήψεις αποφάσεων που σχετίζονται με βασικές πτυχές της ζωής του. Μέσω της αυτογνωσίας αποκτούμε την ικανότητα να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τα συναισθήματά μας και να έχουμε περισσότερη ενσυναίσθηση και συμπόνια, τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τους άλλους. Ο Albert Einstein κάποτε συλλογίστηκε το εξής: «Πόσοι άνθρωποι είναι παγιδευμένοι στις καθημερινές τους συνήθειες: εν μέρει μουδιασμένοι, εν μέρει φοβισμένοι, εν μέρει αδιάφοροι; Για να έχουμε μια καλύτερη ζωή, πρέπει να συνεχίσουμε να επιλέγουμε πώς θα ζήσουμε». Αν, λοιπόν, δεν ξέρω ποιος είμαι, δύσκολα θα μπορέσω να επιλέξω πώς θα ζήσω, να βρω τον σκοπό μου, ο οποίος είναι στενά συνδεδεμένος με το ταλέντο ή το χάρισμά μου. Κάθε άνθρωπος έχει τουλάχιστον ένα μοναδικό χάρισμα, είτε το αναγνωρίζει είτε όχι, το οποίο σχετίζεται με τον σκοπό της ζωής του. Αν λόγου χάρη ένα άτομο συνειδητοποιεί ότι έχει το χάρισμα του καλού ακροατή, αυτό μπορεί να βοηθήσει να δει τον εαυτό του ως μελλοντικό θεραπευτή ή σύμβουλο. Επομένως, είναι σημαντικό να εξετάζουμε τι μπορούμε να προσφέρουμε στον κόσμο, το οποίο με τη σειρά του διαμορφώνει τον σκοπό μας.

Εξερεύνηση

Το νόημα της ζωής δεν θα χτυπήσει ως δια μαγείας την πόρτα μας. Σύμφωνα με τους υπαρξιστές οφείλουμε να το δημιουργήσουμε. Βλέποντας τη ζωή με μία πιο διερευνητική ματιά, ανακαλύπτουμε πράγματα που δεν πιστεύαμε ότι υπήρχαν πριν. Έτσι μπορούμε να συνεισφέρουμε με μοναδικούς και φρέσκους τρόπους. Και για να το κάνουμε αυτό συνιστάται να βγούμε στον κόσμο και να αυξήσουμε το εύρος των εμπειριών μας. Να μιλήσουμε με διαφορετικούς ανθρώπους -μερικοί από τους οποίους μπορεί να έχουν ήδη βρει τον σκοπό τους-, να λάβουμε μέρος σε δραστηριότητες που μας βγάζουν από τη ρουτίνα μας, να παρακολουθήσουμε διαλέξεις και να διαβάσουμε βιβλία που μας ενδιαφέρουν, και ίσως να επιλέξουμε να δούμε διαφορετικές ταινίες από αυτές που συνήθως βλέπουμε. Με λίγα λόγια, να βγούμε απ’ το καβούκι μας.

Δοκιμή και σφάλμα

Ένα από τα παθήματα ή τα κατάλοιπα της γενιάς του ’70, είναι ότι τα λάθη δεν επιτρέπονται, καθώς έρχονται σε αντίθεση με το ορθό, με αυτό που πρέπει. Το σφάλμα αντιμετωπίζεται ως κάτι αρνητικό, κάτι που μας κάνει να αισθανόμαστε άσχημα, κάτι που ίσως κουβαλάει ντροπή ή είναι χρωματισμένο με άβολες αποχρώσεις. Ωστόσο, αν δεν κάνει κανείς λάθη, πώς θα μάθει; Το λάθος, αν το δούμε ως μάθημα ή ως εξερεύνηση ενός διαφορετικού τρόπου επίλυσης ενός προβλήματος, μπορεί να είναι πραγματικά σπουδαίο και ταυτόχρονα απελευθερωτικό. Είναι απλώς μια αιτία που φέρνει ένα αποτέλεσμα. Συμβαίνει κάτι, το οποίο προκαλεί με τη σειρά του κάτι άλλο. Έτσι άλλωστε προχωρά η πειραματική επιστήμη (αναζήτηση σχέσεων αιτίου-αποτελέσματος στη φύση): δοκιμάζουμε διαφορετικούς τρόπους μέχρι ένας από αυτούς να οδηγήσει στο «εὕρηκα». Όπως συνέβη με τον Έντισον, ο οποίος έκανε 1.000 ανεπιτυχείς προσπάθειες μέχρι να τελειοποιήσει τον λαμπτήρα.

Η διαδικασία του δοκιμάζω-σφάλλω ισχύει επίσης όταν πρόκειται να βρει κανείς το πάθος του. «Αυτό που δεν σου αρέσει σε μένα, βελτίωσέ το σε σένα», είπε ο avant-garde σκηνοθέτης Alejandro Jodorowsky. Όσο αποκλείουμε επιλογές που δεν μας ταιριάζουν, πλησιάζουμε στο ikigai μας. Αυτές οι ενδείξεις μπορούν να οδηγήσουν στην εύρεση μιας επαγγελματικής δραστηριότητας, ενός σκοπού στη ζωή που μας ευχαριστεί, η οποία δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι η «αποστολή μας στον κόσμο». Ωστόσο είναι ένα σημαντικό ξεκίνημα. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, υπάρχει μία ακόμη προϋπόθεση: αυτό που κάνουμε να έχει θετικό αντίκτυπο στους γύρω μας, άρα στην ανθρωπότητα. Πόσοι άνθρωποι, μέχρι το τέλος της πανδημίας, άφησαν τις δουλειές που έκαναν και ασχολήθηκαν με κάτι άλλο επειδή δεν αισθάνονταν ότι εξελίσσονται, ούτε ένιωθαν ότι βελτιώνουν τον κόσμο με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο;

Η μαγεία κρύβεται στην καθημερινότητα

Αυτό μας οδηγεί σε έναν τέταρτο τρόπο για να βρούμε τον σκοπό της ζωής μας: να συμπεριλάβουμε στην αναζήτησή μας αυτό που χρειάζεται ο κόσμος. Όταν ο κόσμος γύρω μου είναι καλός, τότε κι εγώ νιώθω καλά στον κόσμο μου. Αν αντιληφθώ, για παράδειγμα, ότι υπάρχει έλλειψη ευγένειας γύρω μου, λόγω της επικρατούσας επιθετικότητας και πόλωσης, μπορώ να στραφώ στα εσωτερικά μου χαρίσματα και να δω πώς μπορώ να τα εστιάσω σε αυτόν τον σκοπό. Με απλά λόγια, μπορούμε να θέσουμε στον εαυτό μας αυτό το ερώτημα: πώς και πού μπορούμε να είμαστε πιο χρήσιμοι στον κόσμο; Ίσως οδεύουμε προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση, αλλά η ζωή μας δείχνει έναν άλλο δρόμο όπου οι προσπάθειές μας θα έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο. Ο σκοπός μας μπορεί να βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι, σε ένα σημείο όπου αυτό που περιμένουμε εμείς από τη ζωή διασταυρώνεται με αυτό που περιμένει η ζωή από εμάς. Πόσες σημαντικές συμπτώσεις μας προσπερνούν όταν δεν δίνουμε τη δέουσα προσοχή;

Τι, πώς και γιατί

Ένα παράδειγμα για την αναζήτηση του σκοπού της ζωής, που μας δίνει να καταλάβουμε καλύτερα τα παραπάνω επίπεδα εξέλιξης, είναι η φιλοσοφία του Steve Jobs της εταιρείας Apple. -Το πρώτο επίπεδο είναι ΤΙ κάνουμε. Στην περίπτωση της Apple, η απάντηση είναι: «Κατασκευάζουμε υπολογιστές». -Το δεύτερο επίπεδο είναι ΠΩΣ το κάνουμε. Ο Jobs θα είχε απαντήσει: «Τα προϊόντα μας είναι όμορφα και εύκολα στη χρήση». -Το ανώτερο επίπεδο είναι ΓΙΑΤΙ. Ο λόγος της Apple ήταν: «Προκαλέστε το status quo και κάντε τα πράγματα διαφορετικά».

Η ανάλυση του τι, του πώς και του γιατί θα μας επιτρέψει να εμβαθύνουμε στα αληθινά κίνητρα που αποτελούν τη βάση αυτού που κάνουμε. Και αν δεν μπορεί να απαντηθεί το γιατί, τότε ίσως πρέπει να αναζητήσουμε μια πιο ουσιαστική αποστολή αλλού. Ο Friedrich Nietzsche είπε πως ό,τι δεν μας σκοτώνει μας κάνει πιο δυνατούς. Θα προσθέταμε ότι μας κάνει και σοφότερους. Ίσως η σοφία του να αναγνωρίσουμε ότι κάτι δεν μας ταιριάζει, δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή ενός νέου και συναρπαστικού δρόμου, δίνοντάς μας την επιλογή της κατάκτησης νέων εδαφών και ανοίγοντας τον εαυτό μας σε νέες, άγνωστες δυνατότητες.