Γιατί όσο μεγαλώνουμε δεν ακούμε καινούργια μουσική και γυρνάμε σε αυτήν της «νιότης» μας

Σύμφωνα με εκτίμηση της Διεθνούς Ομοσπονδίας της Φωνογραφικής Βιομηχανίας (IFPI), ενός οργανισμού που εκπροσωπεί τη διεθνή μουσική βιομηχανία, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αφιερώνουν κατά μέσο όρο 20,1 ώρες την εβδομάδα για να ακούσουν μουσική, από 18,4 ώρες το 2021.

Σήμερα, έχουμε περισσότερους τρόπους πρόσβασης στη μουσική από ποτέ άλλοτε στην ιστορία και έναν ολόκληρο κόσμο άγνωστων μουσικών ειδών για να εξερευνήσουμε.

Η συγκίνηση της ανακάλυψης νέων τραγουδιών και νέων ήχων μπορεί να αφορά τους ακροατές όλων των ηλικιών. Μόνο που τις περισσότερες φορές, αυτό δεν ισχύει.

Η προθυμία μας να εξερευνήσουμε νέα ή άγνωστη μουσική «ξεφτίζει» όσο μεγαλώνει η ηλικία. Πολλαπλές μελέτες επιβεβαιώνουν τους στίχους του Αμερικανού τραγουδοποιού και μουσικού Bob Seger:

Η σημερινή μουσική δεν έχει την ίδια ψυχή Μου αρέσει το παλιό ροκ εν ρολ

Εξερευνώντας καινούργια μουσική

Οι ακαδημαϊκοί χρησιμοποιούν τον όρο «ανοιχτή ακρόαση» για να περιγράψουν την προθυμία μας να εξερευνήσουμε νέα μουσική. Κατά τη διάρκεια της ζωής μας αυτή η προθυμία παρουσιάζει αυξομειώσεις.

Μέχρι την ηλικία των 11 ετών περίπου, τα παιδιά είναι γενικά ανοιχτά για να ασχοληθούν με άγνωστα είδη μουσικής. Στην πρώιμη εφηβεία παρατηρείται μια υποχώρηση της ανοιχτής ακρόασης, όμως συνοδεύεται από μια έντονη αύξηση του ενδιαφέροντος για τη μουσική γενικότερα. Η ανοικτή ακρόαση αυξάνεται ελαφρώς κατά τη διάρκεια της νεαρής ενηλικίωσης και στη συνέχεια ατονεί καθώς μεγαλώνουμε.

Μια μεγάλη μελέτη του 2013 με περισσότερους από 250.000 συμμετέχοντες επιβεβαίωσε αυτές τις μεταβαλλόμενες συμπεριφορές. Έδειξε επίσης ότι η σημασία που αποδίδουμε στη μουσική μετά την εφηβεία μειώνεται, όπως υποχωρεί και ο χρόνος ακρόασης της μουσικής επίσης από το υψηλό του 20% του χρόνου μας κατά την εφηβεία, στο 13% στην ενήλικη ζωή.

Αλλαγή προτεραιοτήτων

Οι ερευνητές έχουν διαφορετικές, αλλά γενικά θεωρίες που συμπληρώνουν η μία την άλλη για να εξηγήσουν αυτές τις τάσεις. Ορισμένοι ερμηνεύουν την παρατηρούμενη μείωση της ενασχόλησης με τη μουσική από την άποψη της ψυχοκοινωνικής ωρίμανσης.

Οι έφηβοι ταυτίζονται με τα μουσικά είδη και πολλοί ασχολούνται με τη μουσική διευρύνοντας την κοινωνική τους υπόσταση. Από την άλλη, οι ενήλικες έχουν διαμορφώσει την προσωπικότητά τους και έχουν δημιουργήσει παρέες και κοινωνικούς κύκλους. Ως εκ τούτου, τα κίνητρα για ενασχόληση με τη νέα μουσική είναι περιορισμένα.

Οι ίδιοι ερευνητές επισημαίνουν τις αλλαγές στην ακουστική δεκτικότητα που σχετίζονται με την ηλικία -συγκεκριμένα μειώνεται η ανοχή σε δυνατούς και υψηλής συχνότητας ήχους- ως μια αιτία για ορισμένους ανθρώπους των οποίων το ενδιαφέρον για τη νέα μουσική ατονεί.

Μια εξήγηση για τον ρυθμό μείωσης της μουσικής ακρόασης με βάση την ηλικία, υποθέτει απλώς ότι οι επιβαρυμένοι με ευθύνες ενήλικες μπορεί να έχουν λιγότερο ελεύθερο χρόνο για να διευρύνουν τα μουσικά τους ενδιαφέροντα από ό,τι οι νεότεροι και να πηγαίνουν στα «σίγουρα», στα ακούσματα δηλαδή που τους είναι γνώριμα και νιώθουν εξοικείωση.

Ορισμένοι μελετητές αμφισβητούν το κατά πόσον συνδέονται ο λιγότερος χρόνος ακρόασης της νέας μουσικής και η μουσική δυσανεξία.

Άλλοι υποστηρίζουν ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιείται η ηλικία ως παράγοντας για τη στασιμότητα του μουσικού γούστου, χωρίς πρώτα να εξεταστούν οι διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους επεξεργαζόμαστε και χρησιμοποιούμε τη μουσική κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Οι έφηβοι τείνουν να έχουν μεγάλη επίγνωση του τι ακούνε. Οι ενήλικες που χρησιμοποιούν τη μουσική ως κίνητρο ή συνοδεία για δραστηριότητες όπως η άσκηση ή οι δουλειές της καθημερινότητας, μπορεί να είναι λιγότερο συνειδητοποιημένοι σε τι βαθμό πραγματικά ακούνε νέα μουσική.

Το soundtrack της ζωής μας

Η νευροεπιστήμη παρέχει μερικές πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το πώς και γιατί αναπτύσσονται τα μουσικά μας γούστα. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι τα βρέφη εμφανίζουν μια εξοικείωση με τη μουσική που άκουγαν όταν βρίσκονταν στη μήτρα.

Επίσης, το μουσικό γούστο βασίζεται στην εξοικείωση. Στο βιβλίο του This is Your Brain on Music, ο νευροεπιστήμονας Daniel Levitin γράφει:

«Όταν μας αρέσει μια μουσική σύνθεση, μας θυμίζει μια άλλη μουσική που έχουμε ακούσει και ενεργοποιεί “ίχνη” της μνήμης από συναισθηματικές στιγμές της ζωής μας».

Αυτό που θεωρούμε «γούστο» είναι απλώς μια έκκριση ντοπαμίνης που προκύπτει από τα μοτίβα που αναγνωρίζει ο εγκέφαλός μας και τα οποία δημιουργούν την προσδοκία της απόλαυσης με βάση τις απολαύσεις του παρελθόντος. Όταν σταματάμε να ακούμε ενεργά καινούργια ή άγνωστη μουσική, η σύνδεση μεταξύ του μουσικού μοτίβου και της ευχαρίστησης διακόπτεται.

Μπορεί να χρειαστούν μία ή δύο δεκαετίες για να φτάσουμε εκεί, αλλά το αποτέλεσμα είναι, τελικά, η «μουσική των νέων» να αποξενώνει και να μην προσφέρει καμία ευχαρίστηση.

Είμαστε, λοιπόν, καταδικασμένοι στη μουσική απαξίωση καθώς μεγαλώνουμε; Κάθε άλλο. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι το μουσικό γούστο δεν χρειάζεται να μπει σε καλούπια, αλλά μπορεί να συνεχίσει να εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της ζωής μας.

Διευρύνοντας τους ορίζοντές μας

Η ιστοσελίδα theconversation.com παραθέτει μερικές συμβουλές για κάποιον που θέλει να διευρύνει τους μουσικούς του ορίζοντες και να προχωρήσει πέρα από τα «παλιά αγαπημένα» τραγούδια της νεανικής του ηλικίας:

1. Πειραματιστείτε με διαφορετικούς τρόπους ακρόασης, όπως σε συναυλίες, να ακούτε προσηλωμένοι, περιστασιακά (ως συνοδεία σε άλλες δραστηριότητες) και σε κοινωνικές εκδηλώσεις.
2. Να κάνετε την μουσική ακρόαση συνήθεια.
3. Να είστε περίεργοι με το τι ακούτε. Μπορεί να καταλήξετε να ακούτε κάτι γνωρίζοντας την ιστορία που κρύβεται πίσω από τη μουσική.
4. Να είστε υπομονετικοί και επίμονοι. Μην υποθέτετε ότι επειδή δεν σας αρέσει αμέσως ένα άγνωστο τραγούδι δεν αξίζει να το ακούσετε. Όσο περισσότερο ακούτε, τόσο καλύτερα θα μπορεί ο εγκέφαλός σας να ενεργοποιήσει την απόκριση της ευχαρίστησης.
5. Βρείτε έναν φίλο να σας κάνει προτάσεις. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να ανακαλύψετε τραγούδια, καλλιτέχνες και μουσικά είδη από αυτά θα σας προτείνει κάποιος και να σας αρέσει και να σας ευχαριστήσει.
6. Συνεχίστε να ακούτε τη μουσική που αγαπάτε, αλλά να είστε πρόθυμοι να αναθεωρήσετε πεποιθήσεις που διατηρούσατε επί μακρόν, ιδίως αν περιγράφετε το μουσικό σας γούστο αρνητικά (όπως «μισώ την τζαζ»). Είναι πιθανό αυτοί οι αφορισμοί να σας στερήσουν τη μουσική απόλαυση.
7. Μην μπείτε στη λογική ότι πρέπει να ακολουθείτε τις νέες μουσικές τάσεις. Έχουμε 1.000 χρόνια μουσικής για να εξερευνήσουμε.

Αν, αφού κάνετε την προσπάθειά σας, εξακολουθείτε να θεωρείτε ότι η καινούργια μουσική δεν ταιριάζει στα γούστα σας, μπορείτε να παρηγορηθείτε από τον τραγουδοποιό Ben Folds, ο οποίος στα απομνημονεύματά του γράφει:

«Η καλή ποπ μουσική όταν είναι επίκαιρη, πρέπει να αποπροσανατολίζει τους μεγαλύτερους ενήλικες. Θα πρέπει να αδειάζει το δωμάτιο από τους βαρετούς ενήλικες και να δίνει χώρο στα παιδιά».