Η Ελλάδα στις βαλκανικές συμπληγάδες

Το απωθημένο προορίζεται πάντα να επιστρέφει – τόσο στην ψυχανάλυση όσο και στη γεωπολιτική. Και τα παραμελημένα εδώ και καιρό Δυτικά Βαλκάνια γίνονται το τελευταίο διάστημα πεδίο μιας δυνάμει ανησυχητικής ρευστότητας.

Η Ε.Ε., αλλά και η Αθήνα, θα υποχρεωθούν να αντιμετωπίσουν νέα δεδομένα, μετά τη στασιμότητα του προηγούμενου διαστήματος.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αναταραχή στις βουλευτικές και προεδρικές εκλογές της περασμένης Τετάρτης στη Βόρεια Μακεδονία, όπου το κυβερνών Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SDSM) ηττήθηκε για πρώτη φορά από το 2017 και το εθνικιστικό VMRO-DPMNE επέστρεψε στην εξουσία.

Δεν επρόκειτο για μια απλή αλλαγή κυβέρνησης, αλλά για ένα “πολιτικό τσουνάμι”, όπως το χαρακτήρισε ο υποψήφιος του εθνικιστικού ηγέτη για την πρωθυπουργία, Κρίστιαν Μιτσκόσκι, δεδομένης της έκτασης της διαμάχης.

Τα αποτελέσματα των εκλογών ήταν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Οι Σοσιαλδημοκράτες ήρθαν στην εξουσία χωρίς τον αρχικό τους ηγέτη, τον Ζόραν Ζάεφ, ο οποίος παραιτήθηκε στα τέλη του 2023 μετά τα αποτελέσματα των αυτοδιοικητικών εκλογών. Επιπλέον, αποδείχθηκαν ανίκανοι να υλοποιήσουν την κύρια δέσμευσή τους – την καταπολέμηση της διαφθοράς.

Παράλληλα, οι συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού μετά την πανδημία ήταν πολύ δύσκολες, καθώς δεν επωφελήθηκαν από την ευρωπαϊκή βοήθεια.

Αλλά το μείζον πρόβλημα της χώρας έγκειται στο γεγονός ότι μετά την είσοδό της στο ΝΑΤΟ το 2020 το ενδιαφέρον του διεθνούς παράγοντα μειώθηκε κατακόρυφα, ενώ η υπόσχεση της σύνδεσης με την Ε.Ε., ως ανταμοιβή για τη συνυπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών, προσέκρουσε αφενός στη γενικότερη διευρυνσιακή “κόπωση” των “27” και τα αντιφατικά σχέδια Γαλλίας και Γερμανίας για τα Δυτικά Βαλκάνια, αφετέρου όμως (και ήταν αυτό το καθοριστικό) στο βέτο της Βουλγαρίας, η οποία αμφισβητεί τη διακριτή εθνική ταυτότητα των γειτόνων της και απαιτεί την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της βουλγαρικής μειονότητας με (νέα, ύστερα από αυτή που επέβαλε η Συμφωνία των Πρεσπών) συνταγματική αναθεώρηση. 

Χωρίς επαρκή ανταλλάγματα, το αίσθημα της εθνικής ταπείνωσης (με τη βοήθεια μέσων ενημέρωσης με ρωσικές διασυνδέσεις) κατέκλυσε μεγάλο μέρος του πληθυσμού, δημιουργώντας θυμό.

Δεδομένου ότι οι νέοι πολιτικοί ηγέτες της Δημοκρατίας, Μιτσκόσκι και Σιλιάνοφσκα, δήλωσαν ότι στο εξής θα αναφέρονται στη χώρα τους απλώς ως “Μακεδονία”, η Αθήνα είναι πιθανό να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα “διπλής ονομασίας” παρόμοιο (αν και αντίστροφα) με το πρόβλημα που προσπάθησε να λύσει μέσω της Συμφωνίας των Πρεσπών. Επιπλέον, αν και η ίδια η συμφωνία δεν μπορεί να καταργηθεί νομικά, η διάταξη για τον προσδιορισμό erga omnes θα διαλυθεί στην πράξη και η κατάσταση θα επιδεινωθεί αναπόφευκτα χωρίς τουλάχιστον η ελληνική πλευρά να επικυρώσει τα τρία προηγούμενα μνημόνια κατανόησης που έχουν προστατεύσει αποτελεσματικά το πλαίσιο των διμερών σχέσεων Αυτό δεν είναι πιθανό να συμβεί.

Ωστόσο, προβληματικά παραδείγματα αναδύονται από άλλα μέρη των Δυτικών Βαλκανίων.

Στην Αλβανία, ο σταθερός πρωθυπουργός Έντι Ράμα φαίνεται να παίρνει παράδειγμα από το βιβλίο του φίλου του Ταγίπ Ερντογάν και να αναλαμβάνει τον ρόλο του πολιτικού ηγέτη για τους συμπατριώτες του που έχουν μεταναστεύσει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Στο Κοσσυφοπέδιο, η διαδικασία ένταξης στο Συμβούλιο της Ευρώπης φαίνεται να έχει παγώσει. Παρά τη θετική εισήγηση της Ντόρας Μπακογιάννη στη Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, το θέμα δεν θα είναι στην ημερήσια διάταξη της Επιτροπής Υπουργών που θα συνεδριάσει στις 16-17 Μαΐου, όπως είχε αρχικά ανακοινωθεί. Το αδιέξοδο σχετίζεται και πάλι με την απροθυμία του Αλβανοκοσοβάρου πρωθυπουργού Αρμπεν Κούρτι να προωθήσει τη δημιουργία της Ένωσης των Σερβικών Δήμων, που αποτελεί την κεντρική ελπίδα της σερβικής μειονότητας και προϋπόθεση για την εξομάλυνση των σχέσεων με το Βελιγράδι. Τα σχέδια για τη δημιουργία μιας Ένωσης Σερβικών Δήμων στο Κοσσυφοπέδιο βασίζονται σε μια συμφωνία του 2013 μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας, αλλά η Ένωση έχει μπλοκαριστεί από το Συνταγματικό Δικαστήριο του Κοσσυφοπεδίου με την αιτιολογία ότι θα έχει διοικητικές αρμοδιότητες (κυρίως στην εκπαίδευση) κατά παράβαση του Συντάγματος.

Ακόμη, στη Σερβία, ο πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς διχάζεται μεταξύ της ευαισθησίας του ζητήματος του Κοσσυφοπεδίου και των δικών του ρεαλιστικών αντανακλαστικών για τη διατήρηση ανοικτών διαύλων με τη Δύση. Ομοίως, διχάζεται μεταξύ της πίεσης της ΕΕ να περιορίσει το εμπόριο με την παραδοσιακή σύμμαχο Ρωσία και της ανανεωμένης δυναμικής των σχέσεων της Σερβίας με τον “Ευρασιατικό άξονα”, όπως έδειξε την περασμένη εβδομάδα η θριαμβευτική υποδοχή του Κινέζου ηγέτη Σι Τζινπίνγκ.