Ο εθνικισμός επιστρέφει στα Βαλκάνια

Τα Βαλκάνια παραμένουν η πιο ανήσυχη περιοχή της Ευρώπης και υπάρχουν αρκετοί καλοί (ή μάλλον κακοί) λόγοι για αυτό. Τίποτα δεν μοιάζει να έχει λυθεί οριστικά, ειδικά οι διαφορές μεταξύ των γειτόνων.

Οι λύσεις που προτείνονται για τα μεγάλα προβλήματα φαίνεται να είναι προσωρινές και αυτό προκαλεί ενθουσιασμό σε ορισμένους. Όσο πιο ισχυρός είναι ο μεγαλοϊδεατισμός μιας χώρας, τόσο μεγαλύτερες είναι οι επιθυμίες της. Υπάρχουν όμως και αδικίες ή αυτά που ορισμένες χώρες θεωρούν ως αδικίες. Σχεδόν όλες οι βαλκανικές χώρες αισθάνονται αδικημένες, όχι πάντα δικαιολογημένα, αλλά αυτό δεν αλλάζει τίποτα.

Ο εθνικισμός στα Βαλκάνια χρησιμοποιείται συχνά ως εργαλείο, είτε για να εξυπηρετηθούν σχέδια των τοπικών πολιτικών ελίτ, είτε για να επιβληθούν αποφάσεις που παίρνονται αλλού. Αυτό είναι και αποτέλεσμα της τουρκοκρατίας που διαμόρφωσε τα Βαλκάνια και άφησε ανοιχτές πληγές, στις οποίες προστέθηκαν εκείνες που δημιουργήθηκαν μετά την πτώση του σοσιαλισμού και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.

Τα Βαλκάνια παραμένουν η “πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης”, όπως τα αποκαλούν εδώ και πολλά χρόνια, καθώς η περιοχή εξακολουθεί να έχει πυρίτιδα και αρκετούς ανεύθυνους που κυκλοφορούν με το φιτίλι στα χέρια.

Ο μεγαλοϊδεατισμός, ο μικρομεγαλισμός, η αίσθηση της αδικίας και η προκλητικότητα ενισχύουν ένα κλίμα ανασφάλειας. Στην Ελλάδα, κανένα από τα κόμματα εξουσίας δεν υποστηρίζει τον εθνικισμό και τον μεγαλοϊδεατισμό. Υπάρχουν μικρές μειοψηφίες που σκέφτονται έτσι, αλλά δεν έχουν εξουσία. Σε άλλες χώρες των Βαλκανίων, όπως η Αλβανία και το Κοσσυφοπέδιο, ο εθνικισμός είναι ισχυρός και οι ηγέτες τους τον ενθαρρύνουν. Αυτό δεν είναι αθώο, αλλά παιχνίδι με τη φωτιά.

Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με άλλες χώρες των Βαλκανίων. Στην Αλβανία και στο Κοσσυφοπέδιο, για παράδειγμα, ο εθνικισμός είναι πολύ ισχυρός και ταυτόχρονα κατηγορούν ως εθνικιστές όλους τους άλλους. Οι ηγέτες τους συχνά ενθαρρύνουν άμεσα ή έμμεσα τον μεγαλοϊδεατισμό, ρίχνοντας λάδι στην (εθνικιστική) φωτιά που συνεχίζει να καίει. Τόσο ο Εντι Ράμα, όσο και ο Άλμπιν Κούρτι, με διάφορες αφορμές, έχουν αναρτήσει στους λογαριασμούς τους στα σόσιαλ μίντια εικόνες ή πίνακες με χάρτες της (μεγάλης) Αλβανίας στους οποίους περιλαμβάνεται μεγάλο μέρος της Ηπείρου και η Κέρκυρα. Κανένας Έλληνας πρωθυπουργός δεν έχει κάνει κάτι παρόμοιο προβάλλοντας χάρτες που παρουσιάζουν ως ελληνικά, εδάφη τα οποία σήμερα ανήκουν σε άλλες χώρες. Όλα αυτά δεν είναι αθώα, είναι παιχνίδια με τη φωτιά στην πυριτιδαποθήκη.

Το τελευταίο κρούσμα στη Βόρεια Μακεδονία είναι η εκλογή των εθνικιστών μετά την κατάρρευση της μετριοπαθούς κυβέρνησης που ήταν στην εξουσία. Η νέα πρόεδρος, Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα, ορκίστηκε στο όνομα της Μακεδονίας αντί για τη Βόρεια Μακεδονία, παραβιάζοντας έτσι τη Συμφωνία των Πρεσπών. Ωστόσο, δήλωσε ότι θα τηρήσει τη συνταγματική ονομασία της χώρας, αλλά έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το όνομα Μακεδονία ως ένδειξη ατομικού δικαιώματος. Αυτή η ενέργεια δεν αποτελεί καταπάτηση της συμφωνίας των Πρεσπών. Οι νέοι ηγέτες έχουν εθνικιστική ατζέντα και αισθάνονται υποχρεωμένοι να ικανοποιήσουν τους ψηφοφόρους τους. Ωστόσο, είναι αμφίβολο αν θα προχωρήσουν σε πραγματική αμφισβήτηση της συμφωνίας των Πρεσπών.

Στην Ελλάδα, ορισμένες περιθωριακές πολιτικές δυνάμεις εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση για να επιτεθούν και να παραποιήσουν τα γεγονότα. Τα ζητήματα των Βαλκανίων είναι ευαίσθητα και επιδέχονται πολλή προπαγάνδα, και ορισμένοι πέφτουν στην παγίδα αυτή, ειδικά όταν δεν έχουν την πολιτική συγκρότηση και τις γνώσεις για να διαχειριστούν αυτά τα ζητήματα που αφορούν την ταυτότητα και την ιστορία των λαών των Βαλκανίων.