Μπορεί το Ιράκ να μεσολαβήσει για την ειρήνη μεταξύ Συρίας και Τουρκίας;

Το Ιράκ αξιοποιεί την επιτυχία που σημείωσε στο παρελθόν με τις συνομιλίες μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν για να μεσολαβήσει για τη συμφιλίωση μεταξύ Συρίας και Τουρκίας. Αλλά παραμένουν σημαντικά εμπόδια, συμπεριλαμβανομένων των νεο-οθωμανικών προοπτικών του Ερντογάν και των επερχόμενων εκλογών στις ΗΠΑ.

Οι πρόσφατες εξελίξεις υποδηλώνουν μια πιθανή “απόψυξη” στις παγωμένες σχέσεις μεταξύ της Δαμασκού και της Άγκυρας…

Παρά τις δυσοίωνες προοπτικές, η Βαγδάτη ελπίζει να επαναλάβει την επιτυχία του παρελθόντος στη διαμεσολάβηση μεταξύ αντιπάλων. Τον Απρίλιο του 2021, το Ιράκ διευκόλυνε μια μυστική συνάντηση μεταξύ των περιφερειακών αντιπάλων Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, με πρωτοβουλία του Σαουδάραβα πρίγκιπα διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν (MbS).

Αυτός ο αρχικός διάλογος, με επικεφαλής τον Ιρακινό Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας Κασίμ αλ-Αράτζι, άνοιξε τελικά τον δρόμο για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ του Ριάντ και της Τεχεράνης, η οποία ανακοινώθηκε στο Πεκίνο τον Μάρτιο του 2023. Το The Cradle αποκάλυψε επίσης πέρυσι ότι το Ιράκ φιλοξένησε συνομιλίες μεταξύ εκπροσώπων του Ιράν και της Αιγύπτου, με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Μοχάμεντ Σία αλ Σουντανί.

Τώρα, ο Σουντανί εξέφρασε την ελπίδα να προωθηθεί η συμφιλίωση μεταξύ Συρίας και Τουρκίας. Σε συνέντευξή του στην τουρκική εφημερίδα Haberturk, αναφέρθηκε στις συνεχιζόμενες συζητήσεις με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον Σύρο πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ.

Παρά την αισιοδοξία του Σουντανί, ο σκεπτικισμός παραμένει. Πέντε ημέρες αργότερα, μίλησε με τον Άσαντ, αλλά οι επίσημες δηλώσεις από τη Βαγδάτη και τη Δαμασκό δεν αναφέρουν συροτουρκικό ξεπάγωμα. Ωστόσο, μια ιρακινή κυβερνητική πηγή που επικαλείται το πρακτορείο ειδήσεων Shafaq άφησε να εννοηθεί ότι καταβάλλονται προσπάθειες για την αποκατάσταση των σχέσεων, ενώ αναμένεται μια επικείμενη συνάντηση με τη μεσολάβηση του Ιράκ μεταξύ εκπροσώπων της Άγκυρας και της Δαμασκού.

Εδαφικές διαφορές και πολιτικές συνθήκες

Ο υποστράτηγος Αμπάς Ιμπραχίμ, πρώην γενικός διευθυντής της Γενικής Ασφάλειας του Λιβάνου, παραμένει αμφίβολος, αναφέροντας ως σημαντικό εμπόδιο την τουρκική κατοχή συριακών εδαφών. Ο ίδιος δηλώνει στο The Cradle ότι “αυτή η συμφιλίωση δεν θα πραγματοποιηθεί όσο υπάρχει τουρκική κατοχή του συριακού εδάφους”, σημειώνοντας ότι η Τουρκία θέτει πολιτικούς όρους για την αποχώρηση που είναι αδύνατο να αποδεχθεί η Συρία, επειδή παραβιάζει την κυριαρχία της”.

Ο Λιβανέζος συγγραφέας Μοχάμεντ Νουρεντίν, ειδικός στις τουρκικές υποθέσεις, επαναλαμβάνει αυτό το συναίσθημα, αποδίδοντας τη στάση του Ερντογάν σε μια “οθωμανική ιδεολογία” με στόχο την ανάκτηση της βόρειας Συρίας.

Αυτό μπορεί να αναχθεί στα σύνορα της “Milli Charter” του 1920, η οποία περιελάμβανε τη βόρεια Συρία εντός των συνόρων που ενέκρινε και σχεδίασε τότε το οθωμανικό κοινοβούλιο.

“Η παρουσία του Ερντογάν στην εξουσία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη μη επίτευξη συμφιλίωσης με τη Συρία”, λέει ο Νουρεντίν.

Οι δυσοίωνες προοπτικές των εμπειρογνωμόνων δεν είναι αδικαιολόγητες. Την 1η Ιουνίου, ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ απάντησε σε τουρκική εφημερίδα στις παρατηρήσεις του Σουντανί, επαναπροσδιορίζοντας τις προϋποθέσεις για μια τέτοια προσέγγιση, δηλώνοντας:

“Είμαστε έτοιμοι να υποστηρίξουμε την υιοθέτηση ενός συντάγματος χωρίς αποκλεισμούς, τη διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών, τη συνολική εξομάλυνση και τη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος. Αφού ολοκληρωθούν αυτά και διασφαλιστεί πλήρως η ασφάλεια των συνόρων μας, μπορούμε να εξετάσουμε το ενδεχόμενο αποχώρησης, αν χρειαστεί.”

Ο Νουρεντίν υποστηρίζει ότι οι αυστηροί όροι της Τουρκίας εμποδίζουν την πρόοδο, διότι “η Τουρκία δεν επιθυμεί τη συμφιλίωση με τη Συρία παρά μόνο με τους δικούς της όρους, αυτή η εκεχειρία παραπαίει”.

Ο “βράχος του Σίσυφου” που αντιμετωπίζει το Ιράκ στη συμφιλίωση της Δαμασκού με την Άγκυρα μπορεί να μην είναι ανυπέρβλητος. Με τον Ερντογάν να έχει εξασφαλίσει την εκλογική του νίκη, μπορεί να μην χρειάζεται πλέον να αξιοποιεί τη συριακή σύγκρουση για πολιτικό όφελος.

Επιπλέον, το σημερινό πολιτικό κλίμα στις ΗΠΑ θα μπορούσε να επηρεάσει τους τουρκικούς υπολογισμούς. Εάν ο Ντόναλντ Τραμπ επανεκλεγεί πρόεδρος τον Νοέμβριο, η Τουρκία ενδέχεται να επανεκτιμήσει την προσέγγισή της στις περιοχές που ελέγχονται από τους Κούρδους στη βορειοανατολική Συρία.

Η αστάθεια στη βόρεια Συρία αποτελεί σημαντική ανησυχία για την Άγκυρα. Η συνεχιζόμενη περιφερειακή σύγκρουση και οι επιθέσεις κατά των αμερικανικών δυνάμεων κατοχής στην ανατολική Συρία από ιρακινές αντιστασιακές ομάδες οδήγησαν σε προσωρινή διευθέτηση μεταξύ της κυβέρνησης Μπάιντεν και της Βαγδάτης.

Ο αμερικανικός παράγοντας: Η περιφερειακή αστάθεια και η στρατιωτική κατοχή

Ο διακανονισμός αυτός περιλαμβάνει τη διακοπή των αμερικανικών επιχειρήσεων κατά των φατριών της αντίστασης με αντάλλαγμα τη διακοπή των επιθέσεων κατά των αμερικανικών βάσεων. Οι εξελίξεις αυτές υποδηλώνουν ότι η στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην ανατολική Συρία είναι όλο και πιο ευάλωτη, αν και η απόσυρση είναι απίθανη κατά τη διάρκεια της τρέχουσας προεκλογικής περιόδου.

Όμως όλα αυτά μπορεί να αλλάξουν αν ο Ρεπουμπλικάνος Τραμπ καταφέρει να απομακρύνει τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν από τον Λευκό Οίκο.

Ο Ερντογάν θυμάται ακόμη πώς ο Τραμπ αποφάσισε εν μία νυκτί να μιλήσει για τον παραλογισμό της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην ανατολική Συρία και την ανάγκη να αποσυρθούν οι Αμερικανοί στρατιώτες από εκεί. Η έξοδος αυτή θα αναγκάσει τους Τούρκους να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις τους με τις περιοχές της κουρδικής “Αυτόνομης Διοίκησης” στη βορειοανατολική Συρία και ίσως ανοίξει μια αναγκαία πόρτα για να έρθουν σε επαφή με τη Δαμασκό.

Το “κενό” στη βόρεια Συρία είναι ένα τρομακτικό σενάριο για την Άγκυρα. Υπό το φως του πολέμου που μαίνεται στην περιοχή για περισσότερους από οκτώ μήνες, Αμερικανοί αναλυτές εκτιμούν όλο και περισσότερο ότι η αμερικανική κατοχή ανατολικά του συριακού Ευφράτη μπορεί να τερματιστεί εάν υπάρξει κλιμάκωση των επιθέσεων από τις ιρακινές και συριακές αντιστασιακές ομάδες.

Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει εξετάσει το ενδεχόμενο ενός προσωρινού διακανονισμού με την κυβέρνηση της Σούδας: στο σενάριο αυτό, οι ΗΠΑ θα σταματούσαν τις δολοφονίες και τις επιδρομές τους κατά των ιρακινών αντιστασιακών φατριών με αντάλλαγμα την παύση της στοχοποίησης των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων – ενώ οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Βαγδάτης και Ουάσινγκτον για την τύχη της παρουσίας των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στο Ιράκ συνεχίζονται.

Οι εξελίξεις αυτές έχουν ενισχύσει τις εκτιμήσεις ότι τα αμερικανικά στρατεύματα που σταθμεύουν στην ανατολική Συρία έχουν γίνει πιο εκτεθειμένα και ευάλωτα. Αλλά οποιαδήποτε ιδέα στρατιωτικής απόσυρσης τώρα, σε μια προεκλογική περίοδο, θα συγκεντρώσει επικρίσεις κατά του Μπάιντεν. Είναι πιο πιθανό ότι η αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων μπορεί να πραγματοποιηθεί το έτος μετά τις εκλογές, όποιος και αν αναλάβει το Οβάλ Γραφείο.

Τα αιτήματα της Δαμασκού – δέσμευση για αποχώρηση

Ο Σύρος υπουργός Εξωτερικών Φαϊζάλ Μεκντάντ επανέλαβε πρόσφατα ότι οποιοσδήποτε διάλογος με την Τουρκία πρέπει να περιλαμβάνει “ακριβείς δεσμεύσεις που να αντικατοπτρίζουν τη δέσμευση της Τουρκίας να αποσυρθεί από τα εδάφη που κατέχει και να σταματήσει την υποστήριξή της προς τις τρομοκρατικές οργανώσεις”.

Μιλώντας στην εφημερίδα The Cradle, ο Τούρκος πολιτικός αναλυτής Αλμπατακίν Ντουρσούνογλου αναφέρει ότι η συριακή περιπέτεια του Ερντογάν “δεν έφερε μόνο οικονομικά και κοινωνικά βάρη στην Άγκυρα, αλλά και γεωπολιτικά βάρη”, υπενθυμίζοντας πως ο Ερντογάν πίεσε τις ΗΠΑ να εμποδίσουν τη Δαμασκό να πραγματοποιήσει στρατιωτική επιχείρηση για την απελευθέρωση της Ιντλίμπ από τον εναγκαλισμό των ένοπλων φατριών το 2018:

“Έκτοτε, έχει διαμορφωθεί μια εξίσωση μεταξύ της ανατολικής πλευράς του Ευφράτη και της Ιντλίμπ που εγγυάται την ύπαρξη του ενός από τον άλλο, και ενώ το κράτος των Μονάδων Προστασίας του κουρδικού λαού στην ανατολική πλευρά του Ευφράτη, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, το εμιράτο της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS) στην Ιντλίμπ προστατεύεται άμεσα από την Άγκυρα”.

Σύμφωνα με τον Ντουρσούνογλου, “αυτό σημαίνει ότι χιλιάδες μαχητές, τους οποίους η Άγκυρα θεωρεί τρομοκράτες, θα έρθουν στην Τουρκία, οπότε η Άγκυρα προσπαθεί να επιλύσει τα δύο ζητήματα των δύο κρατών, τα οποία συνιστούν απειλή για την εθνική της ασφάλεια και αποτελούν σημαντικό γεωπολιτικό ζήτημα γι’ αυτήν”.

Η αντίθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ στις δημοτικές εκλογές στις ελεγχόμενες από τους Κούρδους περιοχές ανατολικά του Ευφράτη και η δήλωση του Ερντογάν κατά ενός “τρομοκρατικού” κρατιδίου στη βόρεια Συρία περιπλέκουν περαιτέρω την κατάσταση. Η πρόσφατη “ιστορική” επίσκεψη του Ερντογάν στη Βαγδάτη, με στόχο την αντιμετώπιση της κουρδικής αυτονομιστικής απειλής, αντανακλά τη στρατηγική του για την ενίσχυση της ζώνης ασφαλείας της Άγκυρας στο ιρακινό και συριακό έδαφος.

Έχουν περάσει σχεδόν δύο μήνες από την πρώτη επίσκεψη του Ερντογάν στη Βαγδάτη εδώ και 12 χρόνια. Ο κεντρικός του στόχος, όπως πληροφορεί το The Cradle ιρακινή πηγή, είναι η προσέγγιση με το Ιράκ στο “φάκελο της τρομοκρατίας” – μια αναφορά στους Τούρκους εχθρούς, το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) και τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF).

Στην πραγματικότητα, ο Τούρκος πρόεδρος είχε αποφύγει να οριστικοποιήσει την επίσκεψή του στο Ιράκ μέχρι η Βαγδάτη να ανακοινώσει την απαγόρευση του PKK. Η κίνηση αυτή άνοιξε τον δρόμο για συνεννοήσεις ασφαλείας, το περιεχόμενο των οποίων αποκάλυψε ο Ερντογάν όταν δήλωσε ότι η χώρα του προτίθεται να ενισχύσει την εκτεταμένη “ζώνη ασφαλείας” της Τουρκίας στο ιρακινό και συριακό έδαφος για να μπλοκάρει τις διεξόδους που εκμεταλλεύεται το κόμμα.

Παρά τις προηγούμενες αποτυχίες του Ερντογάν να υπονομεύσει το ΡΚΚ στο Ιράκ, επιδιώκει τώρα μια συμμαχία με τη Βαγδάτη, προσφέροντας κίνητρα όπως η αύξηση των υδάτινων ροών και το σχέδιο “Δρόμος Ανάπτυξης”. Οι εκλογές στις περιοχές που ελέγχονται από τους Κούρδους θα μπορούσαν να επιταχύνουν μια τουρκική εισβολή, ένα σενάριο που πιθανότατα δεν ήταν επιθυμητό στους εκλογικούς υπολογισμούς του Μπάιντεν.

Δυνατότητα συμφιλίωσης

Ο Τούρκος ερευνητής Μοχάμεντ Αλούς λέει στο The Cradle ότι η συνεργασία με τη Δαμασκό θα μπορούσε να είναι ζωτικής σημασίας για την Άγκυρα για την καταπολέμηση του κουρδικού αυτονομιστικού σχεδίου. Ωστόσο, ο Τζαβάντ Γκοκ, σύμβουλος στο Κέντρο Στρατηγικών Μελετών της Τουρκίας, παραμένει απαισιόδοξος, επικαλούμενος την απροθυμία της τουρκικής κυβέρνησης να κάνει συγκεκριμένα βήματα προς την κατεύθυνση της εξομάλυνσης με τη Δαμασκό:

“Η τουρκική αντιπολίτευση πιέζει έντονα όσον αφορά το ζήτημα της επιστροφής των Σύρων προσφύγων στην Τουρκική Δημοκρατία και την ανάγκη συνεργασίας μεταξύ Άγκυρας και Δαμασκού. Παρόλα αυτά, η τουρκική κυβέρνηση δεν ανταποκρίνεται σε αυτές τις πιέσεις, σαν να μην θέλει να απελάσει πρόσφυγες ούτε να εμφανίσει την τουρκική πολιτική κίνηση προς τη Δαμασκό. Όσο η τουρκική κυβέρνηση σιωπά σε αυτό το θέμα, δεν θα υπάρξουν συγκεκριμένα βήματα από την Άγκυρα για την εξομάλυνση με τη Δαμασκό.”

Ωστόσο, μπροστά στις πολυάριθμες προκλήσεις και τον ευρέως διαδεδομένο σκεπτικισμό, υπάρχουν ενδείξεις ότι η συμφιλίωση μεταξύ Συρίας και Τουρκίας μπορεί ακόμη να είναι δυνατή. Ο περιφερειακός αναλυτής Μοχανάντ αλ-Χατζ Άλι λέει στο The Cradle για “μια ιρακινή πρωτοβουλία που βασίζεται στην προηγούμενη ρωσική πρωτοβουλία” και ότι “υπάρχουν διαρροές που λένε ότι η Τουρκική Δημοκρατία συμφώνησε να αποσυρθεί από το συριακό έδαφος” – ένα βασικό αίτημα και προϋπόθεση που έθεσε η συριακή κυβέρνηση για την εξομάλυνση με την Άγκυρα.

Καθώς ο Ερντογάν προσπαθεί να μετριάσει τις απώλειες μετά την πρόσφατη εκλογική του νίκη, ο διαμεσολαβητικός ρόλος του Ιράκ θα μπορούσε να είναι καθοριστικός, παρουσιάζοντας νέες ευκαιρίες για διπλωματικές τομές.

Πηγή: The Cradle