Πώς η Τουρκία παρακάμπτει την απαγόρευση του εμπορίου με το Ισραήλ μέσω της Ελλάδας

Παρά την επίσημη απαγόρευση της Άγκυρας στο εμπόριο με το Ισραήλ, τα στοιχεία του Μαΐου αποκαλύπτουν συνεχιζόμενο εμπόριο μεταξύ των δύο κρατών, με την Ελλάδα να ενεργεί πιθανότατα ως μεσάζων για τη διευκόλυνση της συνέχισης του εμπορίου.

Η εξέταση των δεδομένων εισαγωγών και εξαγωγών από την Τουρκική Συνέλευση Εξαγωγέων (TIM) και την Κεντρική Στατιστική Υπηρεσία του Ισραήλ (CBS) για τον Μάιο του 2024 αποκαλύπτει μια ενδιαφέρουσα τάση. Παρά την επίσημη δήλωση της Τουρκίας να σταματήσει κάθε εμπόριο με το Ισραήλ, το εμπόριο μεταξύ των δύο κρατών φαίνεται να συνεχίζεται, με την Ελλάδα να λειτουργεί ενδεχομένως ως ενδιάμεσος.

Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκική Δημοκρατία της Τουρκίας έχει καθιερωθεί ως σημαντικός εμπορικός εταίρος με το Ισραήλ λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας, των ανταγωνιστικών τιμών και της ποιότητας των προϊόντων της. Μετά την πανδημία COVID-19, οι ισραηλινές επιχειρήσεις άρχισαν να διαφοροποιούν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους, μειώνοντας την εξάρτηση τους από την Κίνα.

Η στροφή αυτή οδήγησε σε αυξημένο ενδιαφέρον για τις τουρκικές κατασκευαστικές δυνατότητες. Στις αρχές του 2023, μια ισραηλινή εταιρεία logistics και διαχείρισης εφοδιαστικής αλυσίδας, η Gaash Worldwide, τόνισε τα πλεονεκτήματα της τουρκικής παραγωγής. Η ανάλυσή τους υπέδειξε ότι ενώ τα κινεζικά εργοστάσια ήταν ικανά για παραγωγή μεγάλου όγκου, οι Τούρκοι κατασκευαστές προσέφεραν ανώτερη ποιότητα και ανθεκτικότητα στα προϊόντα τους.
Η εμπορική σχέση μεταξύ των δύο χωρών περιλάμβανε ένα ευρύ φάσμα αγαθών, από αγροτικά και κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα έως και πιο εξελιγμένα βιομηχανικά είδη. Ο τομέας του σιδήρου και του χάλυβα κυριάρχησε, με τις εξαγωγές να αποτιμώνται σε περίπου 1,19 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.

Η αυτοκινητοβιομηχανία διαδραμάτισε επίσης καθοριστικό ρόλο, με τις εξαγωγές οχημάτων να φτάνουν σχεδόν τα 563 εκατ. δολάρια. Οι εξαγωγές πλαστικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού ήταν εξίσου σημαντικές, με αξία περίπου 516 εκατ. δολάρια και 385 εκατ. δολάρια, αντίστοιχα. Αυτό το εμπορικό πρότυπο υπογράμμισε τον ρόλο της Τουρκίας ως βασικού προμηθευτή τόσο βασικών εμπορευμάτων όσο και βιομηχανικών αγαθών υψηλής αξίας στην ισραηλινή αγορά.

Οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ της Άγκυρας και του Τελ Αβίβ υπέστησαν σημαντική μεταβολή μετά την επιχείρηση Al-Aqsa Flood τον Οκτώβριο του περασμένου έτους. Η επακόλουθη στρατιωτική επιχείρηση του Ισραήλ στη Γάζα, που διανύει πλέον τον ένατο μήνα της, προκάλεσε καταστροφές στον άμαχο πληθυσμό της λωρίδας, σκοτώνοντας κυρίως γυναίκες και παιδιά και προκαλώντας μεγάλη ανθρωπιστική κρίση.

Οι θηριωδίες και τα εγκλήματα πολέμου του στρατού κατοχής έχουν προκαλέσει ευρεία οργή στο τουρκικό κοινό. Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και το Κόμμα Νέας Ευημερίας (YRP), οι υποστηρικτές του οποίου είναι σε μεγάλο βαθμό θρησκευόμενοι, διοργάνωσαν πανεθνικές διαδηλώσεις με αίτημα να σταματήσει η Άγκυρα κάθε εμπορική συναλλαγή με το Ισραήλ.


Πολιτικές επιπτώσεις και εμπορικές τακτικές

Αρχικά, το τουρκικό Υπουργείο Εμπορίου προσπάθησε να αγνοήσει αυτές τις αντιδράσεις. Ωστόσο, οι πολιτικές συνέπειες έγιναν εμφανείς τον Μάρτιο, όταν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) υπέστη μεγάλη αποτυχία στις τοπικές εκλογές, μένοντας πίσω από το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) για πρώτη φορά μετά από 20 χρόνια. Οι στρατηγοί του ΑΚΡ απέδωσαν αυτή την απώλεια εν μέρει στο ότι μέρος της παραδοσιακής εκλογικής του βάσης άλλαξε την υποστήριξή του προς το YRP σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη συνέχιση του εμπορίου με το Ισραήλ.

Ως απάντηση στην πολιτική πίεση, η κυβέρνηση του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανέλαβε αποφασιστική δράση. Τον Απρίλιο, η Άγκυρα επέβαλε περιορισμούς στις εξαγωγές 54 κατηγοριών αγαθών προς το Ισραήλ, σε μια κίνηση που πολλοί υποπτεύθηκαν ότι ενορχηστρώθηκε για να εξευμενίσει τις διάφορες εξωτερικές και εσωτερικές εκλογικές ομάδες του προέδρου. Πιο ολοκληρωμένα μέτρα ακολούθησαν στις αρχές Μαΐου, όταν η Τουρκία ανακοίνωσε την αναστολή όλων των εισαγωγικών και εξαγωγικών δραστηριοτήτων με το Ισραήλ.

Σε απάντηση, οι Ισραηλινοί εισαγωγείς άρχισαν να διερευνούν εναλλακτικές μεθόδους για τη διατήρηση των εμπορικών ροών. Μια προτεινόμενη στρατηγική περιελάμβανε τη δρομολόγηση των τουρκικών προϊόντων μέσω τρίτων χωρών, κυρίως στην Ευρώπη, πριν από την τελική μεταφορά τους στο κράτος κατοχής.

Η προσέγγιση αυτή στόχευε στην παράκαμψη των περιορισμών, ενώ παράλληλα επέτρεπε στους Τούρκους κατασκευαστές να συνεχίσουν να προμηθεύουν προϊόντα στην ισραηλινή αγορά έμμεσα. Ισραηλινές ναυτιλιακές εταιρείες, όπως η iShip Forwarding, ανέπτυξαν νέες υλικοτεχνικές διαδρομές που μετέφεραν τα τουρκικά προϊόντα σε ενδιάμεσες χώρες πριν από τον τελικό προορισμό τους στο Ισραήλ.

Αν και συγκεκριμένες χώρες διαμετακόμισης δεν αποκαλύφθηκαν, η Βουλγαρία και η Ρουμανία αναφέρθηκαν ως επιλογές. Παρά το πρόσθετο κόστος, η μέθοδος αυτή εξασφάλισε τη συνεχή ροή των εμπορευμάτων μεταξύ των δύο χωρών.

Οι Ισραηλινοί εισαγωγείς προσαρμόστηκαν γρήγορα χρησιμοποιώντας ενδιάμεσους προορισμούς, όπως η Σλοβενία, για να διατηρήσουν τη ροή των τουρκικών προϊόντων στο Ισραήλ. Η πρακτική αυτή επεκτάθηκε γρήγορα καθώς οι εντάσεις μεταξύ των δύο κυβερνήσεων κλιμακώνονταν.


Έμμεσες διαδρομές και “παραθυράκια” εγγράφων

Η στρατηγική καταστρατήγησης περιελάμβανε την τροποποίηση των εγγράφων μεταφοράς. Αντί να αναγράφεται ένα ισραηλινό λιμάνι ως τελικός προορισμός στη φορτωτική, τα εμπορεύματα αποστέλλονταν αρχικά σε λιμάνι τρίτης χώρας. Από εκεί, επαναδρομολογούνταν ή επανεξάγονταν στο Ισραήλ με νέα έγγραφα.

Η μέθοδος αυτή εκμεταλλευόταν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα τουρκικά τελωνεία στη διεξοδική διερεύνηση των τελικών προορισμών των εξαγωγών, δεδομένης της τεράστιας κλίμακας του παγκόσμιου εμπορικού δικτύου της Τουρκίας.

Ενώ οι τουρκικές τελωνειακές υπηρεσίες είναι γνωστές για τις αυστηρές διαδικασίες ελέγχου τους, ο τεράστιος όγκος των εξαγωγών καθιστά δύσκολο να εξετάζεται λεπτομερώς ο τελικός προορισμός κάθε αποστολής. Κατά συνέπεια, οι Τούρκοι εξαγωγείς διαπίστωσαν ότι μπορούσαν να στείλουν τα εμπορεύματα σε ενδιάμεσους λιμένες σε χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ελλάδα και η Αίγυπτος. Το φορτίο μεταφερόταν σε διαφορετικά πλοία με νέα χαρτιά σε αυτές τις τοποθεσίες, αποκρύπτοντας ουσιαστικά τον ισραηλινό προορισμό τους.

Η αποτελεσματικότητα των εξαγωγικών περιορισμών της Τουρκίας στο εμπόριο με το Ισραήλ ήταν εξαρχής περιορισμένη λόγω τέτοιων στρατηγικών παράκαμψης. Όπως καταδεικνύουν η Ρωσία, το Ιράν και η Βόρεια Κορέα, υπάρχουν τρόποι να παρακάμπτεται ακόμη και το αυστηρότερο καθεστώς κυρώσεων.

Αυτό διευκολύνεται από τις υφιστάμενες συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου (ΣΕΣ) της Τουρκίας με διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένων του Ισραήλ και της Αιγύπτου, και την τελωνειακή ένωση με την ΕΕ. Η φύση της ανοικτής οικονομίας της Τουρκίας και το δίκτυο των εμπορικών συμφωνιών της καθιστούν δύσκολη την πλήρη επιβολή τέτοιων περιορισμών. Ενώ η χρήση αιγυπτιακών διαδρομών θα μπορούσε να φαίνεται μια λογική εναλλακτική λύση, η συνεχιζόμενη σύγκρουση περιπλέκει την επιλογή αυτή.


Η Ελλάδα ως βασικός εμπορικός μεσάζων

Κατά συνέπεια, τα ευρωπαϊκά κανάλια φαίνεται να είναι η πιο βιώσιμη εναλλακτική λύση για τη διατήρηση των εμπορικών ροών Τουρκίας-Ισραήλ, έστω και έμμεσα. Τα στοιχεία που δημοσίευσαν η TIM και η CBS για τον Μάιο δείχνουν ότι το εμπόριο μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ συνεχίζεται μέσω της Ελλάδας, γεγονός που επαληθεύεται από τα ακόλουθα στατιστικά στοιχεία:
Τα στοιχεία της CBS αποκαλύπτουν ότι τον Μάιο το Ισραήλ εισήγαγε αγαθά αξίας 116,8 εκατ. δολαρίων από την Τουρκική Δημοκρατία, ενώ τα στοιχεία της TIM για τον Μάιο του 2024 αποτιμούν τις εξαγωγές της Τουρκικής Δημοκρατίας προς το Ισραήλ σε 4,4 εκατ. δολάρια. 
Αξιοσημείωτη είναι η σημαντική αύξηση των εξαγωγών της Τουρκίας προς την περιφερειακή ανταγωνίστρια Ελλάδα κατά την ίδια περίοδο. Οι εξαγωγές της Τουρκίας προς την Ελλάδα τον Απρίλιο του 2024 ήταν 226,3 εκατ. δολάρια, οι οποίες αυξήθηκαν κατά 149,3 εκατ. δολάρια τον Μάιο, φθάνοντας τα 375,8 εκατ. δολάρια.

Η λεπτομερής ανάλυση των εξαγωγών της TIM αποκαλύπτει ότι οι εξαγωγές χάλυβα και τσιμέντου της Τουρκίας προς την Ελλάδα τον Απρίλιο ήταν 33 εκατ. δολάρια και 4 εκατ. δολάρια αντίστοιχα – ποσά που διπλασιάστηκαν σε 60,7 εκατ. δολάρια και 8,95 εκατ. δολάρια τον Μάιο. 
Τα στοιχεία της CBS δείχνουν ότι οι εισαγωγές του Ισραήλ από την Ελλάδα τον Απρίλιο ήταν 33,2 εκατ. δολάρια (έναντι 37,2 εκατ. δολαρίων τον Απρίλιο του 2023), ενώ τον Μάιο ανήλθαν σε 39,2 εκατ. δολάρια (έναντι 41,8 εκατ. δολαρίων τον Μάιο του 2023). Τα στοιχεία αυτά υποδηλώνουν ότι η αύξηση των εξαγωγών της Τουρκίας προς την Ελλάδα κατά 149,3 εκατ. δολάρια τον Μάιο οφείλεται στο ότι οι εξαγωγές προς το Ισραήλ δρομολογήθηκαν μέσω ελληνικών εμπορικών εγκαταστάσεων. Τουρκική εμπορική απαγόρευση – περισσότερο συμβολική παρά αποτελεσματική Όπως καταδεικνύουν τα στοιχεία, και παρόμοια με την αναποτελεσματικότητα των κυρώσεων κατά της Ρωσίας στον σημερινό κόσμο, η δήλωση της Τουρκίας για “διακοπή όλων των εμπορικών δραστηριοτήτων με το Ισραήλ” στερείται ουσιαστικού αντίκτυπου.

Κατά συνέπεια, η απόφαση της Άγκυρας προκαλεί ελάχιστη ζημία στο Ισραήλ, πέρα από το ελαφρώς αυξημένο κόστος μεταφοράς.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η απόφαση της Τουρκίας δεν περιλαμβάνει ζώνες ελεύθερου εμπορίου. Το Ισραήλ μπορεί εύκολα να συνεχίσει τις εμπορικές του συναλλαγές με την Τουρκική Δημοκρατία μέσω των ζωνών ελεύθερου εμπορίου της Σμύρνης και της Μερσίνας ως εναλλακτική επιλογή.

Στη σημερινή ολοένα και πιο ψηφιοποιημένη παγκόσμια οικονομία, η ουσιαστική παρεμπόδιση του εμπορίου έχει καταστεί πρακτικά αδύνατη. Οι λύσεις που οδηγούνται από εσωτερικές πολιτικές ανησυχίες συχνά αποτυγχάνουν να παράγουν ουσιαστικά αποτελέσματα, όπως αποδεικνύεται από το συνεχιζόμενο εμπόριο Τουρκίας-Ισραήλ παρά τους επίσημα διακηρυγμένους περιορισμούς της Άγκυρας.