Σε αναζήτηση στρατηγού η Ε.Ε.

Στην έναρξη του νέου πενταετούς θεσμικού κύκλου της, που σφραγίστηκε με συμφωνία για τα πρόσωπα της ευρωπαϊκής ηγεσίας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αυτή την εβδομάδα, η Ευρώπη βρίσκεται υπό πίεση να αναδείξει τη στρατιωτική της ικανότητα εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία, των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή, καθώς και των επικείμενων εκλογών στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Διόλου τυχαία η στρατηγική ατζέντα της επόμενης πενταετίας, που υιοθέτησαν οι «27», κάνει ειδική αναφορά στην ανάγκη «ενίσχυσης της ασφάλειας και άμυνας». Παρά το γεγονός ότι το κείμενο και στο σημείο αυτό παραπέμπει περισσότερο σε ευχολόγιο παρά σε οδικό χάρτη αντιμετώπισης των πολλαπλών προκλήσεων, ο συντονισμός γύρω από τη «μείωση των στρατηγικών εξαρτήσεων, την ενίσχυση των ικανοτήτων και της ευρωπαϊκής αμυντικής, τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης» θα αφορά –κατά κύριο λόγο– τον νέο επίτροπο Αμυνας, αν και απουσιάζει η διευκρίνιση αυτή.

Ο πλέον περίοπτος ρόλος στη νέα Κομισιόν αποτέλεσε ιδέα που παρουσίασε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στη διάρκεια της Διάσκεψης Ασφαλείας του Μονάχου τον Φεβρουάριο και, μάλιστα, ως δέσμευση για τη νέα θητεία της.

Εάν η Ε.Ε. όντως θέλει να παίξει σημαντικότερο ρόλο στην άμυνα, η δημιουργία θέσης επιτρόπου Αμυνας έχει λογική, επειδή δημιουργεί πλέον θεσμικό πλαίσιο, εκτιμούν αναλυτές. «Η κεντρική ιδέα αφορά έναν επίτροπο που θα επιβλέπει την αμυντική βιομηχανία και παραγωγή. Αυτό είναι περίπου το χαρτοφυλάκιο του Τιερί Μπρετόν, ο οποίος όμως επιβλέπει και την εσωτερική αγορά», επισημαίνει ο Τζέιμι Σι, καθηγητής Στρατηγικής και Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Εξετερ, πρώην αξιωματούχος του ΝΑΤΟ, ενώ σημειώνει το ζήτημα και της αλληλοεπικάλυψης «με τον ρόλο του επικεφαλής ευρωπαϊκής διπλωματίας, όπου ανήκει ο ευρωπαϊκός οργανισμός άμυνας. Επομένως, πρέπει να διευθετηθεί ο καταμερισμός ευθυνών».

Με αυτό συμφωνεί και η Ιονέλα Μαρία Τσιόλαν, υπεύθυνη ερευνών για ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική, ασφάλεια και άμυνα στο Wilfried Martens Centre, στις Βρυξέλλες, που θεωρεί κρίσιμο ο νέος επίτροπος «να επικεντρωθεί στην αμυντική συνεργασία», καθώς θα ήταν και «πολιτικό μήνυμα ότι η Ε.Ε. μπορεί να εξελιχθεί περαιτέρω σε παράγοντα ασφάλειας, λειτουργώντας συμπληρωματικά με το ΝΑΤΟ».

Αρκετά κράτη-μέλη αντιδρούν για τις στρατιωτικές αρμοδιότητες – που θέλουν να παραμείνουν υπ’ ευθύνη τους. Κάποιοι βλέπουν τον νέο επίτροπο με όρους υπουργού Εθνικής Αμυνας και είναι λάθος, τονίζει ο Τζέιμι Σι, προσθέτοντας ότι «η επιτυχία του θα εξαρτηθεί από το πόσα χρήματα θα έχει στη διάθεσή του για επενδύσεις. Θα εκδοθούν, για παράδειγμα, ευρωομόλογα για ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας; Ο Μπρετόν μιλάει για 100 δισ. ευρώ, αλλά το σχετικό ταμείο έχει συγκεντρώσει μόλις 1,5 δισ. ευρώ».

Αίσθηση προκάλεσε η πρόταση που κατέθεσε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για την ανάγκη 500 δισ. ευρώ σε αμυντικές επενδύσεις την επόμενη δεκαετία, χωρίς να καταθέτει την αναμενόμενη από τους «27» σχετική έκθεση για τους τρόπους χρηματοδοτικής τους κάλυψης. Ευρωπαίος αξιωματούχος εξηγεί ότι ενδεχομένως δεν ήθελε να απορριφθεί καταγεγραμμένη πρότασή της, ωστόσο, θεωρεί ότι θα μπορούσε να εμφανιστεί «πιο τολμηρή», παρά τη στάση που επέδειξε κυρίως η Γερμανία, που ζήτησε να διαγραφεί κάθε αναφορά σε «αμυντικές ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες», απορρίπτοντας παράλληλα την εξαγορά όπλων με ευρωπαϊκά χρήματα. Βερολίνο και Παρίσι, μάλιστα, κατέθεσαν –την τελευταία στιγμή– αιφνιδιάζοντας τους πάντες, όπως παραδέχεται ο ίδιος αξιωματούχος, σειρά τροπολογιών επί του κειμένου της στρατηγικής ατζέντας και στο κομμάτι της άμυνας και ασφάλειας προκαλώντας την έντονη αντίδραση της Ελλάδας. Ο Ελληνας πρωθυπουργός επισήμανε ότι αφενός η κρισιμότητα της συγκυρίας δεν επιτρέπει να σταλούν «λάθος μηνύματα», αφετέρου, ότι πρόκειται για θέμα αρχής και θεσμικής διαδικασίας, αφού τα κείμενα είχαν ήδη συζητηθεί εκτενώς. Η πλειονότητα των ηγετών συμφώνησε, επιβεβαιώνει Ευρωπαίος αξιωματούχος, που εκτιμά πως οι επιδιωκόμενες αλλαγές αντανακλούν την εσωτερική πολιτική κατάσταση στις δύο χώρες του γαλλογερμανικού άξονα. Ετερος αξιωματούχος υπογραμμίζει ότι η συζήτηση μόλις αρχίζει, υπενθυμίζοντας ότι και για άλλες μεταρρυθμίσεις χρειάστηκαν 6-7 μήνες. Φέρνει ως παράδειγμα την κοινή αεράμυνα, που «ξεκίνησε ως γαλλογερμανική ιδέα, επεκτείνεται πλέον με την πρόταση Ελλάδας – Πολωνίας». Επομένως, εκτιμά πως εν καιρώ θα σπάσουν τα «ταμπού» για τη χρηματοδότηση.

Το ζήτημα αυτό, όμως, όπως και οι ασάφειες γύρω από τον ρόλο του επιτρόπου, θα κρίνουν τελικά το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων ηγετών. Ηδη η Πολωνία –που διεκδικούσε τη θέση για τον υπουργό Εξωτερικών Ράντοσλαβ Σικόρσκι– εκφράζει πλέον επιφυλάξεις. Για αρκετούς αναλυτές, βέβαια, όπως και για την Τσιόλαν, «ο νέος επίτροπος θα πρέπει να προέρχεται από χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης ή σκανδιναβικές, καθώς γνωρίζουν σε βάθος τους στόχους και τη στρατηγική της Ρωσίας».

Πολύ πιθανόν το χαρτοφυλάκιο να δοθεί «μπόνους» σε ηγέτη του ΕΛΚ, που το έχει ενσωματώσει στο μανιφέστο του. Ηδη έχουν ακουστεί τα ονόματα του Ρουμάνου προέδρου Κλάους Γιοχάνις και του Λιθουανού υπουργού Εξωτερικών Γκαμπριέλιους Λαντσμπέργκις, που ανήκουν στο ΕΛΚ.

Με βαριά αμυντική βιομηχανία και το Παρίσι ενδιαφέρεται, ενώ ο Τιερί Μπρετόν έχει ήδη καταθέσει σχετικές προτάσεις. Δύσκολα, πάντως, η Φον ντερ Λάιεν θα δώσει το χαρτοφυλάκιο στον Μπρετόν, καθώς θεωρεί φάουλ τη στάση του στην προεκλογική περίοδο, όταν της επιτέθηκε προσωπικά. Στην περίπτωση αυτή, ο Εμανουέλ Μακρόν θα μπορούσε να συμφωνήσει με Ελληνα υποψήφιο, εξαιτίας και της στενής αμυντικής συνεργασίας Ελλάδας – Γαλλίας, σημειώνει Ευρωπαίος διπλωμάτης.