Η άνοδος της ακροδεξιάς “ροκανίζει” την εξωτερική πολιτική της Ε.Ε.

Η γοητεία της ακροδεξιάς πολιτικής φαίνεται να είναι πραγματικά συντριπτική- έχουν καταφέρει να προσελκύσουν ξανά την ευρωπαϊκή κοινωνία με τη λαϊκιστική και αντιδραστική ρητορική τους.

Η ακροδεξιά είναι μια λέξη που εξακολουθεί να θεωρείται ταμπού για ορισμένους ανθρώπους στην Ευρώπη. Αυτό οφείλεται στο τραύμα και την παράνοια μιας ταραγμένης ιστορίας. Η κατάληψη της εξουσίας από τον Μουσολίνι κατά την πορεία του προς τη Ρώμη και η εκλογή του Χίτλερ ως καγκελάριου της Γερμανίας ήταν η αρχή της ανόδου της ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Οι άδικες πολιτικές που ακολουθήθηκαν από την κυβέρνηση αυτής της παράταξης αφήνουν ακόμα μια κακή ανάμνηση στο μυαλό των ανθρώπων της Ευρώπης και ολόκληρου του κόσμου. Η ήττα της Γερμανίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σηματοδότησε και την ήττα αυτής της ιδεολογίας. Παρ’ όλα αυτά, η ακροδεξιά εξακολουθεί να υπάρχει στην Ευρώπη, κρυφά και υπόγεια. Η “φωτιά” της ακροδεξιάς δεν έσβησε ποτέ και σήμερα γινόμαστε μάρτυρες της αναγέννησης αυτής της πολιτικής στην Ευρώπη. Η γοητεία της ακροδεξιάς πολιτικής φαίνεται να είναι πραγματικά συντριπτική- έχουν καταφέρει να προσελκύσουν ξανά την ευρωπαϊκή κοινωνία με τη λαϊκιστική και αντιδραστική ρητορική τους. Επί του παρόντος, τα ακροδεξιά κόμματα είναι οι κύριοι υποστηρικτές του κινήματος του ευρωσκεπτικισμού.

Εκτός από τις χώρες που προηγουμένως κυβερνούσαν δεξιές κυβερνήσεις, όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Ιταλία, τα δεξιά κόμματα κερδίζουν δημοτικότητα και σε άλλες χώρες. Πρόσφατα, στην Πορτογαλία, το ακροδεξιό κόμμα Chega πραγματοποίησε ιστορική επανάσταση στις εκλογές του Μαρτίου 2024, κερδίζοντας πάνω από το 18% των ψήφων, καθιστώντας το το τρίτο σημαντικό πολιτικό κόμμα στην Πορτογαλία. Και τον Νοέμβριο του 2023 στις Κάτω Χώρες, το ακροδεξιό κόμμα Partij voor de Vrijheid (PVV) κέρδισε 37 έδρες από τις 150 έδρες του Κοινοβουλίου. Το κόμμα PVV είναι ένα αντιμεταναστευτικό και ευρωσκεπτικιστικό κόμμα με επικεφαλής τον Γκερτ Βίλντερς, έναν από τους κύριους παράγοντες του κινήματος του ευρωσκεπτικισμού στην Ευρώπη. Η Γαλλία δεν αποτελεί εξαίρεση- η δημοτικότητα της ακροδεξιάς συνεχίζει να αυξάνεται στη Γαλλία, ιδίως από το Rassemblement National (RN). Η Μαρίν Λεπέν έλαβε το 23,2% των ψήφων στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών του 2022. Στον παραδοσιακά αριστεροφιλελεύθερο βορρά, το κόμμα Sverigedemokraterna, ένα ακροδεξιό αντιμεταναστευτικό κόμμα, έγινε το δεύτερο μεγαλύτερο σε αριθμό ψήφων που έλαβε στις βουλευτικές εκλογές του 2022.

Η μεταναστευτική κρίση, η οικονομική κρίση και άλλα προβλήματα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) συνέβαλαν στην άνοδο της ακροδεξιάς. Τα ακροδεξιά κόμματα χρησιμοποιούν συχνά αυτό το χαρτί για να κερδίσουν υποστηρικτές. Είναι πολύ συνηθισμένο για τις λαϊκιστικές ομάδες να κατηγορούν άλλα άτομα ή ομάδες για την τρέχουσα κατάσταση πραγμάτων. Τα διάφορα ακροδεξιά κόμματα και κινήματα στην Ευρώπη μοιράζονται γενικά κοινή ρητορική και αντιλήψεις, όπως ο συντηρητισμός, ο εθνικισμός, η αντίθεση στη μετανάστευση και η υποστήριξη της αποδυνάμωσης ή ακόμη και της διάλυσης της ΕΕ, την οποία θεωρούν ότι υπονομεύει την κρατική κυριαρχία. Παρά την κοινή τους ιδεολογία, οι ακροδεξιές ομάδες της Ευρώπης διαφέρουν σε διάφορους τομείς.

Ο σκληρός και ο ήπιος ευρωσκεπτικισμός

Οι μελετητές χωρίζουν αυτό το φαινόμενο σε δύο κατηγορίες: τον σκληρό και τον ήπιο ευρωσκεπτικισμό. Η διάκριση αυτή δημιουργεί εντάσεις στην ΕΕ διαφορετικής έντασης. Η σκληρή κατηγορία χαρακτηρίζεται από την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ακόμη και από την επιθυμία διάλυσης της ΕΕ. Από την άλλη πλευρά, οι ομάδες ήπιων ευρωσκεπτικιστών δεν έχουν θεμελιώδη αντίθεση στην ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ή της ένταξης στην ΕΕ. Αντίθετα, ανησυχούν ότι η ολοκλήρωση σε ορισμένους τομείς πολιτικής θα συγκρουστεί με τα εθνικά συμφέροντα των χωρών. Τα κόμματα αυτά υποστηρίζουν την ΕΕ ως έχει σήμερα, αλλά αντιτίθενται στην περαιτέρω ολοκλήρωση. Για παράδειγμα, ορισμένες ομάδες μπορεί να συμφωνούν με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση σε νομισματικούς τομείς αλλά να διαφωνούν με την ολοκλήρωση σε τομείς που σχετίζονται με τη μετανάστευση.

Στις 31 Ιανουαρίου 2020, το Ηνωμένο Βασίλειο αποχώρησε επίσημα από την ΕΕ, αποτελώντας τη μοναδική και πρώτη χώρα που το έκανε. Το γεγονός αυτό, γνωστό ως Brexit, ήταν μια μακρά διαδικασία που προέκυψε από την εκστρατεία του ευρωσκεπτικιστικού κινήματος, ιδίως αυτού που καθοδηγείται από τον Νάιτζελ Φάρατζ και το κόμμα του, το Κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKIP). Στην ιστορία της ανάπτυξης της ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο υπήρξε συχνά απρόθυμο να αγκαλιάσει την έννοια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ακόμη και πριν από τη δημιουργία της ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο είχε αντιταχθεί στην ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Η απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να αποχωρήσει θεωρείται απώλεια για την ΕΕ. Λαμβάνοντας υπόψη προηγούμενες κρίσεις, υπήρχαν φόβοι ότι περισσότερα κράτη μέλη θα ακολουθούσαν τα βήματα του Ηνωμένου Βασιλείου. Ωστόσο, αποδείχθηκε ότι το Brexit είχε πολύ περιορισμένη επίδραση στο ευρωσκεπτικιστικό κλίμα στην Ευρώπη. Η κύρια επίδρασή του φαίνεται να είναι η ενίσχυση και νομιμοποίηση της ολοένα και πιο δημοφιλούς ευρωσκεπτικιστικής αφήγησης στην Ευρώπη. Στη μελέτη του ευρωσκεπτικισμού σε σχέση με το Brexit, είναι σημαντικό να διακρίνουμε τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των περιστάσεων. Εάν το Ηνωμένο Βασίλειο αποδειχθεί επιτυχές στο να σταθεί εκτός του συνασπισμού της ΕΕ, είναι πιθανό ότι άλλα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα στην Ευρώπη θα υιοθετήσουν σκληρή ευρωσκεπτικιστική στάση. Αντίθετα, αν το Brexit αποδειχθεί αποτυχημένο, αυτό μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά για τα ήπια ευρωσκεπτικιστικά κόμματα να υιοθετήσουν σκληρότερη στάση και έτσι να ενισχύσουν την υποστήριξη προς την ΕΕ.

Ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος του Brexit είναι δύσκολο να διατυπωθεί λόγω της πρόσφατης χρονικής διάρκειάς του. Αυτό που είναι σαφές προς το παρόν είναι ότι το Brexit δεν επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την υποστήριξη για την ΕΕ στην Ευρώπη. Οι έρευνες του Ευρωβαρόμετρου δείχνουν ότι η εμπιστοσύνη στην ΕΕ παραμένει υψηλή- το 58% των ερωτηθέντων τείνει να εμπιστεύεται τις αρχές της ΕΕ. Η πλειονότητα των Ευρωπαίων εξακολουθεί να δείχνει αισιοδοξία- το 55% των Ευρωπαίων είναι αισιόδοξο για την ΕΕ. Η έρευνα δείχνει επίσης ότι η πλειονότητα των Ευρωπαίων (47%) εξακολουθεί να έχει θετική εικόνα για την ΕΕ, ενώ το 21% έχει αρνητική εικόνα και το 30% έχει ουδέτερη εικόνα.

Όσον αφορά το τι επιφυλάσσει το μέλλον για την ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική, αυτό παραμένει αβέβαιο. Είναι πιθανό ότι τα ακροδεξιά λαϊκιστικά και εθνικιστικά κινήματα θα συνεχίσουν να αποκτούν επιρροή στην ΕΕ και αυτό θα οδηγήσει σε πιο απομονωτικές και προστατευτικές πολιτικές. Αυτό εξαρτάται επίσης από το αν το αποτέλεσμα του Brexit θα είναι επιτυχές ή όχι. Το μέλλον της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ θα εξαρτηθεί από διάφορους παράγοντες, όπως η οικονομική κατάσταση, οι μεταναστευτικές ροές και το πολιτικό τοπίο των επιμέρους κρατών μελών. Ωστόσο, είναι σαφές ότι η άνοδος της ακροδεξιάς έχει δημιουργήσει νέες προκλήσεις για την ΕΕ και ότι οι προκλήσεις αυτές θα απαιτήσουν προσεκτική ανάλυση και δραστικά μέτρα.