Θα αλλάξει την εξωτερική πολιτική ο νέος μεταρρυθμιστής πρόεδρος του Ιράν;

Σε μια δραματική πολιτική στροφή, οι Ιρανοί επέλεξαν τον μεταρρυθμιστή Μασούντ Πεζεσκιάν ως τον 9ο πρόεδρό τους, προκαλώντας περιέργεια για πιθανές αλλαγές στην εξωτερική πολιτική μετά τον Ραϊσί.

Στις 5 Ιουλίου ολοκληρώθηκε η κούρσα για την κορυφαία πολιτική θέση του Ιράν, καθώς ο καρδιοχειρουργός και μεταρρυθμιστής Μασούντ Πεζεσκιάν αναδείχθηκε 9ος πρόεδρος της χώρας μετά από επαναληπτικές εκλογές έναντι του συντηρητικού αντιπάλου του Σαΐντ Τζαλίλι.

Το Υπουργείο Εσωτερικών του Ιράν αναφέρει ότι στις εκλογές ψήφισαν 30.530.157 Ιρανοί – ποσοστό συμμετοχής 49,8% των εκλογέων που είχαν δικαίωμα ψήφου. Ο Πεζεσκιάν εξασφάλισε 16.384.403 ψήφους, ενώ ο Τζαλίλι έλαβε 13.538.179 ψήφους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 53,6% των ψήφων του Πεζεσκιάν τον καθιστά τον δεύτερο πρόεδρο με το χαμηλότερο ποσοστό ψήφων, μετά τον επίσης μεταρρυθμιστή Χασάν Ρουχανί, ο οποίος κέρδισε το 2013 με μόλις 50,7%.

Ένας μεταρρυθμιστής που υποστηρίζεται από τις μειονότητες

Ο Πεζεσκιάν εκπροσωπεί το Μεταρρυθμιστικό Μέτωπο του Ιράν, ένα πολιτικό κίνημα που δημιουργήθηκε το 1997 με την προεδρία του Μοχάμαντ Χαταμί. Απολαμβάνει επίσης την υποστήριξη της μετριοπαθούς παράταξης με επικεφαλής τον πρώην πρόεδρο Ρουχανί.

Παρά τη δημοτικότητά τους στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι Μεταρρυθμιστές δεν επανέλαβαν ποτέ τις νίκες τους στις εκλογές του 1997, του 1998 και του 2001, αποτελώντας πολιτική μειονότητα τις επόμενες δύο δεκαετίες. Οι 16,3 εκατομμύρια ψήφοι του Πεζεσκιάν, λιγότερες από τα 20 εκατομμύρια του Χατάμι το 2001, τον φέρνουν σε δεινή θέση, ιδίως καθώς οφείλει τη νίκη του στις εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες του Ιράν.

Το εκλογικό του προβάδισμα ενισχύθηκε από την κινητοποίηση των εθνοτικών Ιρανών Τούρκων ή Αζέρων στις βορειοδυτικές επαρχίες του Ανατολικού Αζερμπαϊτζάν, του Δυτικού Αζερμπαϊτζάν, του Ζαντζάν και του Αρντεμπίλ. Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αποκάλεσε τον εκλεγμένο πρόεδρο “Τούρκο” και εξέφρασε την ελπίδα ότι οι εθνοτικές του ρίζες και η γνώση της τουρκικής γλώσσας θα ενισχύσουν τις σχέσεις Ιράν-Τουρκίας.

Παρόμοια τάση παρατηρήθηκε και στις κυρίως σουνιτικές επαρχίες Σιστάν-Μπαλουσεστάν, Γκολεστάν και Κουρδιστάν, όπου η κουρδική καταγωγή του από τη μητέρα του τον έβαλε επικεφαλής στις κουρδικές επαρχίες Ιλάμ και Κερμανσάχ. 

Σε αντίθεση με αυτές τις περιοχές που ευνοούσαν τον Πεζεσκιάν, επαρχίες όπως το Ισφαχάν, το Qom και αρκετές νότιες επαρχίες προτίμησαν τον Τζαλίλι. Ο ανώτατος ηγέτης Αλί Χαμενεΐ και ο αείμνηστος πρώην πρόεδρος Εμπραχίμ Ραϊσί γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στο Χορασάν- ο Ρουχανί και ο εντολοδόχος Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ κατάγονται από το Σεμνάν και ο Χατάμι από το Γιαζντ. Ο αείμνηστος πρόεδρος Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί γεννήθηκε στο Κερμάν. 

Μετάβαση και σχηματισμός υπουργικού συμβουλίου

Το Ιράν είναι χωρίς πρόεδρο για περισσότερες από επτά εβδομάδες μετά τον θάνατο του Ραϊσί και ο αντιπρόεδρος Μοχάμαντ Μοχμπέρ διαχειρίζεται την κυβέρνηση, έργο που πιθανότατα θα συνεχίσει για τουλάχιστον τέσσερις ακόμη εβδομάδες.

Ο Πεζεσκιάν εξακολουθεί να είναι κοινοβουλευτικός νομοθέτης και πρέπει να παραιτηθεί από την έδρα του με την έγκριση του Μετζλίς πριν ορκιστεί. Το ιρανικό κοινοβούλιο έχει προγραμματιστεί να συζητήσει την παραίτηση στα τέλη Ιουλίου και, εάν εγκριθεί, ο Πεζεσκιάν θα ορκιστεί ενώπιον της Μετζλίς και θα λάβει την τετραετή εντολή του από τον Αγιατολάχ Χαμενεΐ.

Μόνο τότε θα προεδρεύσει του υπουργικού συμβουλίου του Ραϊσί, ενώ θα παρουσιάσει τη δική του σύνθεση στο υπουργικό συμβούλιο για ψήφο εμπιστοσύνης, με τη νέα κυβέρνηση να αναμένεται να αναλάβει το τιμόνι τον Σεπτέμβριο. Μεταξύ των πρώτων καθηκόντων του, ο Ιρανός πρόεδρος πρέπει να συγκροτήσει μια ομάδα 40 βασικών αξιωματούχων, συμπεριλαμβανομένων 19 υπουργών, ενός αντιπροέδρου και 11 αντιπροέδρων, που καλύπτουν τομείς όπως οι Γυναικείες και Οικογενειακές Υποθέσεις, οι Διοικητικές Υποθέσεις, ο Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας και ο Οργανισμός Προϋπολογισμού και Προγραμματισμού.

Επιπλέον, ο πρόεδρος πρέπει να διορίσει έναν προσωπάρχη, έναν επικεφαλής του προεδρικού γραφείου, έναν εκπρόσωπο, έναν γραμματέα και αρκετούς βοηθούς.

Το ιρανικό Σύνταγμα απαιτεί την έγκριση του Ανώτατου Ηγέτη για τέσσερις κρίσιμους υπουργούς: Άμυνας, Πληροφοριών, Εσωτερικών και Εξωτερικών Υποθέσεων. Ωστόσο, οι πρόεδροι συχνά λαμβάνουν υπόψη τους τη συμβολή του ηγέτη για άλλα υπουργεία, όπως το Παιδείας, Πολιτισμού και Ισλαμικής Καθοδήγησης και το Επιστήμης, Έρευνας και Τεχνολογίας.

Γυναίκες στη διοίκηση Πεζεσκιάν

Στους πολιτικούς κύκλους του Ιράν, λέγεται ότι οι ανώτεροι αγιατολάχ στην ιερή πόλη Κομ αποτελούν το κύριο εμπόδιο για την ανάληψη υπουργικών θέσεων από γυναίκες.

Ωστόσο, αψηφώντας την τάση, ο πρώην πρόεδρος Αχμαντινετζάντ διόρισε αρκετές γυναίκες ως αναπληρωτές και επέλεξε ακόμη και μια γυναίκα υπουργό. Το 2009, η γυναικολόγος δρ Μαρζιέιχ Βαχίντ-Νταστερντί έγινε η πρώτη μεταπολιτευτική γυναίκα που ανέλαβε επικεφαλής υπουργείου. Ωστόσο, οι διαφωνίες με τον Αχμαντινετζάντ οδήγησαν στην αποπομπή της τρία χρόνια αργότερα. 

Ο διάδοχός του, ο μεταρρυθμιστής Ρουχανί, δεν διόρισε γυναίκα υπουργό. Αντ’ αυτού, επέλεξε δύο αναπληρώτριες για τις υποθέσεις οικογένειας και γυναικών, μια αναπληρώτρια για τις νομικές υποθέσεις και μια τρίτη γυναίκα ως βοηθό για τα δικαιώματα της ιθαγένειας.

Ομοίως, ο Ραϊσί δεν διόρισε γυναίκα υπουργό κατά τη διάρκεια της σύντομης προεδρίας του. Όρισε, ωστόσο, μια γυναίκα ως αναπληρώτρια πρόεδρο για θέματα Οικογένειας και Γυναικών και μια βοηθό για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τις Κοινωνικές Ελευθερίες.

Για να αντισταθμίσει την έλλειψη γυναικών υπουργών, ο Ραΐσι διέταξε τους υπουργούς του να προσλάβουν περισσότερες γυναίκες σε διευθυντικές θέσεις, με αποτέλεσμα το 25,2% των διευθυντικών θέσεων υψηλού και μεσαίου επιπέδου να καταλαμβάνονται από γυναίκες.

Ο εκλεγμένος πρόεδρος Πεζεσκιάν δεν έχει αναφέρει γυναίκες στο υπουργικό του συμβούλιο, οπότε μένει να δούμε πόσες υπουργικές θέσεις θα προσφέρει σε γυναίκες. Ένα πράγμα είναι βέβαιο: ο αριθμός των γυναικών υπουργών στο επερχόμενο υπουργικό του συμβούλιο θα αποτελέσει το τεστ για την ειλικρίνειά του όσον αφορά θέματα που σχετίζονται με τις γυναίκες, όπως το ισλαμικό χιτζάμπ ή η αστυνομία ηθικής, που τέθηκαν κατά τη διάρκεια των προεδρικών συζητήσεων.

Νέος πρόεδρος, νέα εξωτερική πολιτική;

Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, ο Πεζεσκιάν εξέφρασε την προθυμία του να αλλάξει την εξωτερική πολιτική του Ιράν, να αναθεωρήσει τις σχέσεις με τη Ρωσία και να αποκαταστήσει τους δεσμούς με τις ΗΠΑ. Κατηγόρησε μάλιστα τους συντηρητικούς αντιπάλους του ότι ματαιώνουν τις προσπάθειες επίλυσης της πυρηνικής αντιπαράθεσης μεταξύ του Ιράν και της Δύσης.

Τα σχόλιά του απαντήθηκαν αμέσως από τον Χαμενεΐ, ο οποίος κατακεραύνωσε ορισμένους πολιτικούς που “νομίζουν ότι όλοι οι δρόμοι οδηγούν στις ΗΠΑ, λες και το Ιράν δεν μπορεί να προοδεύσει χωρίς να προσκολληθεί στην τάδε ή την δείνα δύναμη”.

Ο μελετητής μεσανατολικών σπουδών με έδρα το Λονδίνο, Ταλάλ Μοχάμεντ, δεν αναμένει σημαντική αλλαγή στο status quo, ιδίως στο άμεσο μέλλον. Δηλώνει στο The Cradle:

 “Ο εκλεγμένος πρόεδρος δεν διαθέτει την εξουσία να ξεκινήσει συνομιλίες με τη Δύση. Ακόμη και αν του δοθεί εντολή -κάτι που είναι απίθανο- θα δυσκολευτεί να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις που έχουν θέσει οι P5+1 χώρες, ιδίως εκείνες των Ηνωμένων Πολιτειών”.

Σύμφωνα με τον Μοχάμεντ, ένας άλλος πονοκέφαλος για την κυβέρνηση του Πεζεσκιάν είναι η διαφαινόμενη προεδρία του Τραμπ στις ΗΠΑ και η επιστροφή της “πολιτικής μέγιστης πίεσης” έναντι της Τεχεράνης.

Σε περίπτωση επιστροφής του Τραμπ, ενδέχεται να γίνουμε μάρτυρες μιας επιστροφής στη δυναμική Ρουχανί-Τραμπ. Ο Τραμπ είναι γνωστός για τη συμπάθειά του προς ισχυρούς, αυταρχικούς ηγέτες όπως ο Πούτιν και ο Σι, και η προσέγγισή του τείνει να ευνοεί τη δύναμη και την πίεση. Ένας μετριοπαθής πρόεδρος με πιο διαλλακτική στάση, όπως ο Πεζεσκάν, θα αντιμετώπιζε πιθανότατα αυξημένες πιέσεις και απαιτήσεις για παραχωρήσεις από το Ιράν.

Με σημαντικές ρήτρες λήξης που λήγουν σύντομα και τον Ιανουάριο του 2026, ο Μοχάμεντ προβλέπει “υπερβολική πίεση από τον Τραμπ εναντίον μιας ιρανικής διοίκησης που προτιμά τον πραγματισμό από τη σκληρή αμοιβαιότητα”.

Ο λέκτορας Πολιτικών Επιστημών Κεϊχάν Μπαρζεγκάρ, με έδρα την Τεχεράνη, διατυπώνει επιφυλάξεις λέγοντας ότι παρόλο που το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (SNSC) του Ιράν και ο Χαμενεΐ καθορίζουν την κατεύθυνση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας, ο πρόεδρος εξακολουθεί να διατηρεί κάποια ευελιξία σε αυτά τα θέματα – όπως έκανε και ο Ρουχανί κατά τη διάρκεια των πυρηνικών διαπραγματεύσεων του 2015: “Ο πρόεδρος μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο διεξαγωγής των διαπραγματεύσεων μεταξύ του Ιράν και των περιφερειακών ή διεθνών εταίρων του. Ως εκ τούτου, ο Πεζεσκιάν πρέπει να βρει κοινό τόπο μεταξύ των πολιτικών που χαράσσονται από το SNSC και της μεθόδου που χρησιμοποιεί η κυβέρνησή του για την εφαρμογή τους”.

Σύμφωνα με τον Μπαρζεγκάρ, “το Ιράν αντιμετωπίζει τώρα μεγάλες δυνάμεις που είτε ζητούν ένα βαρύ τίμημα για τη μεταφορά τεχνολογίας ή την επένδυση στο Ιράν είτε επιδιώκουν μια παραχώρηση από την ιρανική πλευρά για την άρση των κυρώσεων”. Συμβουλεύει περαιτέρω τον Πεζεσκιάν να προσθέσει στη στρατηγική σημασία του Ιράν στην περιοχή της Δυτικής Ασίας, υποστηρίζοντας μια πολιτική “περιφερειακής σταθερότητας”, η οποία μπορεί να κινητοποιήσει γρήγορα ευρεία παγκόσμια υποστήριξη: “Με αυτόν τον τρόπο, οι ανατολικές και δυτικές δυνάμεις θα κατανοήσουν τη στρατηγική σημασία του Ιράν και αυτή η κατανόηση θα οδηγήσει σε χαλάρωση των κυρώσεων ή σε αύξηση των ξένων επενδύσεων”.

Στο μετεκλογικό του μήνυμα, ο Χαμενεΐ συμβούλευσε τον Πεζεσκιάν “να εμπιστευτεί τον Θεό και να θέσει το όραμά του σε υψηλούς ορίζοντες, ακολουθώντας το δρόμο του Μάρτυρα Ραϊσί”.

Λαμβάνοντας υπόψη τη στάση του ανώτατου ηγέτη και παρά το γεγονός ότι έχει στο πλευρό του τον πρώην υπουργό Εξωτερικών Τζαβάντ Ζαρίφ ως μήνυμα προς τον κόσμο και τους εγχώριους ψηφοφόρους για τις διπλωματικές του προθέσεις, ο Πεζεσκιάν είναι σχεδόν βέβαιο ότι κατανοεί ότι η κυβέρνησή του θα έχει περιορισμένο χώρο ελιγμών στη διεθνή σκηνή. Ως εκ τούτου, πιθανότατα θα ακολουθήσει την εξωτερική πολιτική που περιγράφει το κράτος και όχι εκείνη που προτρέπει ο διάσημος σύμβουλός του.