Μπορούν η Βαγδάτη και η Μόσχα να αναζωπυρώσουν τους δεσμούς Συρίας – Τουρκίας;

Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει μαλακώσει σημαντικά τη ρητορική του απέναντι στη Συρία, αντικαθιστώντας 12 χρόνια επιθετικών δηλώσεων με έναν πιο συμφιλιωτικό τόνο.

Αντί να απαιτεί την ανατροπή του συριακού κράτους, ο Ερντογάν δίνει τώρα έμφαση στην αμοιβαία υποστήριξη και τη δημιουργία ενός νέου, δίκαιου και ολοκληρωμένου κοινωνικού συμβολαίου με τη Δαμασκό. Η αλλαγή αυτή αναδείχθηκε στις δηλώσεις του κατά την επιστροφή του την περασμένη εβδομάδα από την Αστάνα του Καζακστάν, όπου η Τουρκία συμμετείχε στη σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) ως εταίρος διαλόγου της 10μελούς ευρασιατικής δύναμης.

“Θα είμαστε πάντα δίπλα σε μια ευημερούσα, ενωμένη και χωρίς αποκλεισμούς Συρία που θα αγκαλιάζει ο ένας τον άλλον στη βάση ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου”, ανέφερε ο Ερντογάν.

Επιστρέφοντας από μια επίσκεψη στη Γερμανία στις 7 Ιουλίου, ο Ερντογάν δήλωσε: “Θα επεκτείνουμε την πρόσκλησή μας στον Άσαντ, με την πρόσκληση αυτή θέλουμε να επαναφέρουμε τις σχέσεις Τουρκίας-Συρίας στο ίδιο επίπεδο με το παρελθόν. Η πρόσκλησή μας μπορεί να παραταθεί ανά πάσα στιγμή. Έχουμε φτάσει τώρα σε ένα σημείο όπου αν ο Μπασάρ Άσαντ κάνει ένα βήμα προς τη βελτίωση των σχέσεων με την Τουρκία, θα δείξουμε και εμείς αυτή την προσέγγιση προς αυτόν.

Το βασικό ερώτημα τώρα είναι αν ο Ερντογάν πιστεύει ότι οι δηλώσεις του θα αποκαταστήσουν την επί χρόνια κλονισμένη εμπιστοσύνη με τη Δαμασκό – μια εμπιστοσύνη που οι τουρκικές πολιτικές έχουν συστηματικά διαβρώσει από το 2011.

Το 2011, καθώς άρχισε να εκτυλίσσεται η υποστηριζόμενη από ξένους ένοπλη σύγκρουση στη Συρία, η Τουρκία έλαβε μια σειρά κλιμακούμενων μέτρων κατά της Δαμασκού. Ήταν μια δραματική μετατόπιση από αυτό που είχε περιγραφεί ως περίοδος “μήνα του μέλιτος”μεταξύ των δύο γειτονικών κρατών μετά την επίσκεψη του πρώην προέδρου της Τουρκίας Αχμέτ Νετζντέτ Σεζέρ στη Δαμασκό το 2000.

Εκείνη η επίσκεψη είχε σηματοδοτήσει την έναρξη μιας νέας εποχής συνεργασίας και κατανόησης, η οποία εδραιώθηκε περαιτέρω με την άφιξη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) στην τουρκική πολιτική σκηνή και την εφαρμογή ενός νέου μοντέλου τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και “μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες”, που διατύπωσε ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου.

Αλλά αυτή η νηνεμία σχεδόν εξαφανίστηκε τον Αύγουστο του 2011, όταν ο Νταβούτογλου επισκέφθηκε τη Δαμασκό με ένα μήνυμα γεμάτο απαιτήσεις, τις οποίες οι Σύροι απέρριψαν. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, η διμερής σχέση άρχισε μια καθοδική πορεία, με την Άγκυρα να ζητά την παραίτηση του προέδρου Άσαντ και να εξοπλίζει μαχητές που θα σχημάτιζαν τον λεγόμενο Ελεύθερο Συριακό Στρατό. Η Τουρκία έκλεισε την πρεσβεία της στη Δαμασκό τον Μάρτιο του 2012 και διοργάνωσε διάσκεψη για τις δυνάμεις της συριακής αντιπολίτευσης έναν μήνα αργότερα.

Από εκείνο το σημείο, η Άγκυρα εργάστηκε συστηματικά για την καταστροφή της συριακής οικονομίας, εξοπλίζοντας πολιτοφυλακές που στόχευαν και κατέστρεφαν τις υποδομές της Συρίας. Αυτό περιελάμβανε τη διευκόλυνση της λεηλασίας των εργοστασίων στη βιομηχανική πόλη Sheikh Najjar του Χαλεπιού, οδηγώντας σε εκτεταμένη καταστροφή και οικονομική παρακμή της πόλης.

Όπως αφηγείται στο The Cradle ο πολιτικός ερευνητής Ναντέρ αλ-Ομάρι, η Τουρκία “χρησιμοποίησε το χαρτί των προσφύγων για να πιέσει το συριακό κράτος, καθώς και για να εκβιάσει τη Δύση για να αποκτήσει κεφάλαια, και δημιούργησε δικαιολογίες για την παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της Συρίας από στρατιωτική άποψη”.

Σήμερα, ωστόσο, ο Ομάρι πιστεύει ότι τα πρόσφατα τουρκικά ανοίγματα προς τη Συρία προέρχονται από ένα στρατηγικό αδιέξοδο: “Η προσπάθεια της Τουρκίας να παρέμβει σε περιφερειακές και διεθνείς κρίσεις με στόχο να αναβιώσει με ένα νέο τρόπο το Οθωμανικό Σουλτανάτο ή να αποδείξει την παρουσία της σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο έχει φτάσει σε αδιέξοδο και συνέπεσε με μια σημαντική πτώση της τουρκικής οικονομίας και ένα μεγάλο χαστούκι που υπέστη ο Ερντογάν και το κόμμα του. Οι πρόσφατες βουλευτικές εκλογές έδειξαν την πτώση της δημοτικότητας του ΑΚΡ και την αυξανόμενη επιρροή της εσωτερικής αντιπολίτευσης”.

“Ο φόβος του τουρκικού καθεστώτος ότι ο Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να έρθει και πάλι στην εξουσία στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι όλοι παράγοντες που άνοιξαν το δρόμο στο τουρκικό καθεστώς να υποχωρήσει από μια σειρά πολιτικών που ακολούθησε επί μια δεκαετία”, προσθέτει.

Η δύσκολη πορεία προς την εξομάλυνση

Αλλά η έκκληση του Ερντογάν για εξομάλυνση των σχέσεων με τη Δαμασκό έχει προκαλέσει αναταραχή μεταξύ των συριακών παρατάξεων που είναι πιστές στην Άγκυρα, οι οποίες πίστευαν ότι η εκλογική νίκη του Ερντογάν θα εξασφάλιζε τα συμφέροντά τους. Ακολούθησαν διαμαρτυρίες και συγκρούσεις στη βορειοδυτική Συρία, οι οποίες όμως γρήγορα υποχώρησαν. Όπως λέει στο The Cradle ο ειδικός σε θέματα Τουρκίας Σαρκίς Κασρτζιάν: “Η αντίδραση των ένοπλων ομάδων είναι αναμενόμενη.” Ο Κασρτζιάν σημειώνει ότι η Τουρκία μπορεί να διαχειριστεί τις αντιδράσεις, ιδίως σε πόλεις όπου έχει σημαντική επιρροή μέσω ομάδων που ελέγχονται από τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες. Το ζήτημα των τρομοκρατικών ομάδων στη βόρεια Συρία παραμένει ένα σημαντικό εμπόδιο για την προσέγγιση.

Η Τουρκία απαιτεί ασφάλεια κατά μήκος των συνόρων της, αλλά δεν έχει ακόμη αντιμετωπίσει την παρουσία αυτών των δεκάδων χιλιάδων μαχητών σε περιοχές όπως το Ιντλίμπ και το βόρειο Χαλέπι. Ο Κασρτζιάν υποστηρίζει ότι οι ανησυχίες της Τουρκίας για την ασφάλεια δεν τεκμηριώνονται από την πραγματικότητα, καθώς οι επιθέσεις κατά της Τουρκίας δεν προέρχονται από περιοχές που ελέγχονται από τη συριακή κυβέρνηση ή την υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ κουρδική πολιτοφυλακή, τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF).

Συνομιλίες με τη μεσολάβηση του Ιράκ και της Ρωσίας

Η δυνατότητα του Ιράκ και της Ρωσίας να διευκολύνουν μια αξιόπιστη διαδικασία εξομάλυνσης μεταξύ της Συρίας και της Τουρκίας έχει προκαλέσει σημαντικές συζητήσεις τις τελευταίες εβδομάδες. Οι αναλυτές εξετάζουν διεξοδικά τους τομείς σύγκλισης και διαφωνίας που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των δύο γειτονικών κρατών. Όπως δήλωσε ο Ερντογάν στους δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια της πτήσης επιστροφής του από το Βερολίνο: “Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έχει μια προσέγγιση σχετικά με τη συνάντησή μας με τον Άσαντ στην Τουρκική Δημοκρατία, και ο Ιρακινός πρωθυπουργός έχει μια προσέγγιση. Μιλάμε εδώ για διαμεσολάβηση, οπότε γιατί όχι και με τον γείτονά μας;”

Όμως, παρά τις ανανεωμένες αυτές προσπάθειες διαμεσολάβησης, οι τουρκικές φιλοδοξίες φαίνεται ότι απέχουν πολύ από το να πραγματοποιηθούν. Η Άγκυρα δεν διαθέτει ένα ώριμο όραμα για την επίλυση της συριακής προσφυγικής κρίσης και την αντιμετώπιση της παρουσίας τρομοκρατών και του οπλισμού τους στη βόρεια Συρία. Επιπλέον, η Τουρκία δεν έχει αναλάβει την ευθύνη για τις δημογραφικές αλλαγές που δημιούργησε στη βόρεια Συρία.

Από τις συζητήσεις της Τουρκίας για προσέγγιση με τη Δαμασκό εξακολουθούν να λείπουν τα συγκεκριμένα μέτρα που απαιτεί η Συρία, με κυριότερο την πλήρη απόσυρση των τουρκικών δυνάμεων από τις περιοχές ανάπτυξής τους.

Πηγή των μέσων ενημέρωσης που γνωρίζει τις συνομιλίες είπε στο “The Cradle” ότι η Άγκυρα επέμεινε ότι οι λεπτομέρειες των όποιων συναντήσεων μεταξύ των δύο πλευρών θα παραμείνουν εμπιστευτικές, συμπεριλαμβανομένων των ημερομηνιών και των όρων συζήτησης στο επερχόμενο τραπέζι διαλόγου στη Βαγδάτη.

Αν και δεν έχει οριστεί ημερομηνία για τη συνάντηση στη Βαγδάτη, ενημερωμένη πηγή επιβεβαιώνει τις συνεχιζόμενες προσπάθειες για την επίτευξη αμοιβαίας κατανόησης με βάση τους συριακούς όρους για την ανακοίνωση της Τουρκίας για την αποχώρηση των στρατευμάτων.

Οι διφορούμενες προθέσεις της Άγκυρας

Οι πρόσφατες δηλώσεις του Ερντογάν δεν έχουν δώσει σαφήνεια σχετικά με το τι θα προσφέρει η Άγκυρα στο θέμα αυτό. Ο Κασρτζιάν πιστεύει ότι “η Τουρκία δεν θα πληρώσει τίποτα ως αποζημίωση για τα αποτελέσματα των πολιτικών της τα τελευταία 12 χρόνια και είναι οικονομικά ανίκανη να πληρώσει. Αντιθέτως, αναμένει να κερδίσει, ιδίως με πολιτικά οφέλη”.

Υποστηρίζει ότι το πρωταρχικό ενδιαφέρον της Άγκυρας μπορεί να είναι η προώθηση μιας σχέσης με τη Συρία που θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως γέφυρα για τη βελτίωση των σχέσεων με τις δυτικές χώρες. Αυτό θα μπορούσε δυνητικά να ανοίξει έναν πολιτικό ορίζοντα για την εξομάλυνση μεταξύ της Συρίας και της Δύσης. Εναλλακτικά, η εμπλοκή με τη Συρία θα μπορούσε να παράσχει στον Τούρκο πρόεδρο μοχλό πίεσης τόσο στην ανατολή όσο και στη δύση.

Μια σημαντική, κοινή βάση για διάλογο μεταξύ Δαμασκού και Άγκυρας θα μπορούσε να είναι η απειλή που συνιστούν οι SDF και άλλες κουρδικές ομάδες υπό την προστασία των ΗΠΑ. Ωστόσο, οι επιφυλάξεις και για τις δύο πλευρές είναι σημαντικές.

Τα επιθυμητά πολιτικά και οικονομικά οφέλη από αυτή την προσέγγιση παραμένουν άπιαστα. Επικρατεί η πεποίθηση μεταξύ των Σύρων αξιωματούχων και του κοινού ότι κάθε δρόμος προς την εξομάλυνση πρέπει να περιλαμβάνει πρακτικά βήματα και πραγματικές εγγυήσεις.

Χωρίς αυτά, η πρόοδος θα είναι αργή και προσεκτική. Ενώ οι προσπάθειες των περιφερειακών δυνάμεων να πιέσουν θετικά μπορεί να επιτύχουν τη μερική αποκατάσταση των σχέσεων στο επίπεδο της αρνητικής αντιπαλότητας που υπήρχε στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, η επιστροφή στην περίοδο του “μήνα του μέλιτος” των αρχών της δεκαετίας του 2000 απαιτεί ειλικρινείς προθέσεις και σοβαρά βήματα από την Τουρκία.

Πηγή: The Cradle