Η Τουρκία δεσμεύεται στο ΝΑΤΟ αλλά είναι επιφυλακτική για το μέλλον της συμμαχίας [vid]

Η Τουρκία χρησιμοποίησε την πρόσφατη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσινγκτον για να επαναλάβει τον ρόλο της ως αφοσιωμένο μέλος της συμμαχίας, αλλά υπογράμμισε επίσης τις προσδοκίες της από τον επερχόμενο αρχηγό του ΝΑΤΟ.

Η Τουρκία διαθέτει τον δεύτερο μεγαλύτερο μόνιμο στρατό στο ΝΑΤΟ, αλλά αυτό δύσκολα ξεπερνά τις σημαντικές διαφορές μεταξύ της Άγκυρας και των συμμάχων της, καθώς η Άγκυρα φαίνεται να συνεχίζει να επιδιώκει στρατηγική αυτονομία παραμένοντας στο δυτικό στρατόπεδο.

Η συμμαχία αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις και ευκαιρίες. Αυτές περιλαμβάνουν τις επιπτώσεις μιας πιθανής προεδρίας Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες και τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την υποστήριξη της Δύσης προς την Ουκρανία έναντι της Ρωσίας, τις συζητήσεις γύρω από τη στρατηγική αυτονομία των Ευρωπαίων συμμάχων και την πιθανή ανάδυση ενός στρατοπέδου της ΕΕ εντός της συμμαχίας. Στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσινγκτον στις 9-11 Ιουλίου, όπου οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων των κρατών μελών και των προσκεκλημένων χωρών γιόρτασαν την 75η επέτειο από τη δημιουργία της συμμαχίας, οι εντάσεις αυτές ήταν ορατές. Στη διακήρυξη της συνόδου κορυφής κατονομάστηκε ρητά η Ρωσία ως “η σημαντικότερη και αμεσότερη απειλή” για την ασφάλεια των συμμάχων του ΝΑΤΟ και δηλώθηκε ότι η Κίνα “εξακολουθεί να θέτει συστημικές προκλήσεις για την ευρωατλαντική ασφάλεια”, χώρες με τις οποίες η Τουρκία διατηρεί φιλικές σχέσεις.

Το πιο πιεστικό ζήτημα για την Τουρκία στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ ήταν οι συνεχιζόμενοι περιορισμοί των συμμάχων της στις πωλήσεις όπλων και η υποστήριξη των ΗΠΑ προς τις κουρδικές ομάδες της Συρίας, τις οποίες θεωρεί “τρομοκράτες”. Εμπειρογνώμονες και αξιωματούχοι που μίλησαν στο Al-Monitor δήλωσαν ότι άλλα θέματα θα επηρεάσουν τις σχέσεις Τουρκίας-ΝΑΤΟ, μεταξύ των οποίων τα σχέδια για την ενίσχυση των ευρωπαϊκών αμυντικών δυνατοτήτων και την προώθηση των εταιρικών σχέσεων ασφαλείας στη Μέση Ανατολή, οι προτεραιότητες του επερχόμενου Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε και η στάση της συμμαχίας έναντι της Ρωσίας και της Κίνας.

Αποχαιρετισμός στον Στόλτενμπεργκ: “Κανείς δεν μπορεί να του μοιάσει”

Ένα άλλο θέμα που απασχολεί την Τουρκία είναι το τέλος της θητείας του Γενς Στόλτενμπεργκ ως γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ. Ο Στόλτενμπεργκ διετέλεσε επικεφαλής του ΝΑΤΟ από το 2014 και ο πρώην πρωθυπουργός της Ολλανδίας Μαρκ Ρούτε θα τον διαδεχθεί την 1η Οκτωβρίου.

Ο Στόλτενμπεργκ, ο οποίος ήταν προηγουμένως πρωθυπουργός και υπουργός Οικονομικών της Νορβηγίας, αποδείχθηκε άριστος “παίκτης” συναίνεσης ως πολιτικός ηγέτης του ΝΑΤΟ – ειδικά στην καθιέρωση μιας πειστικής απάντησης εντός της συμμαχίας απέναντι στις εισβολές της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2014 και το 2022, η τελευταία εκ των οποίων οδήγησε στον συνεχιζόμενο πόλεμο μεταξύ Κιέβου και Μόσχας. Ομοίως, ο Στόλτενμπεργκ ήταν καθοριστικής σημασίας για την οριστικοποίηση της ένταξης του Μαυροβουνίου και της Βόρειας Μακεδονίας στα τέλη της δεκαετίας του 2010 και, φυσικά, των σκανδιναβικών γειτόνων της χώρας του, της Φινλανδίας και της Σουηδίας, οι οποίες εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ μετά την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022. Ο Στόλτενμπεργκ επιδόθηκε σε μια “επίθεση γοητείας” το 2022 και το 2023 για να αντιμετωπίσει τις αντιρρήσεις της Τουρκίας για την ένταξη της Σουηδίας.

Ο Νορβηγός ηγέτης φαίνεται να έχει ιδιαίτερη θέση στις τουρκικές καρδιές. Όταν ρωτήθηκε αν ο Ρούτε θα μπορούσε να καλύψει τα παπούτσια του Στόλτενμπεργκ, ένας ανώτερος Τούρκος αξιωματούχος που ασχολείται με τις υποθέσεις του ΝΑΤΟ δήλωσε στο Al-Monitor: “Κανείς δεν μπορεί να είναι σαν τον Στόλτενμπεργκ”.

Όταν οι σχέσεις της Τουρκίας με τους δυτικούς εταίρους της άρχισαν να φθείρονται στη δεκαετία του 2010, ο Στόλτενμπεργκ φρόντισε να διασφαλίσει ότι οι Τούρκοι θα τύχουν δίκαιης αντιμετώπισης στις συναντήσεις της συμμαχίας. Μεταξύ των θεμάτων ήταν η υποστήριξη αρκετών συμμάχων προς το Ισραήλ και η περιορισμένη υποστήριξη του ΝΑΤΟ προς την Τουρκία όταν η Ρωσία επενέβη άμεσα στη Συρία το 2015. Ειδικά στη Συρία, τα προβλήματα επιδεινώθηκαν από την υποστήριξη των ΗΠΑ και άλλων συμμαχικών χωρών στις συριακές κουρδικές ομάδες που η Άγκυρα θεωρεί “τρομοκράτες”. Σε πολλές εκδηλώσεις και συνεντεύξεις Τύπου, ο Στόλτενμπεργκ τόνισε τους κινδύνους ασφαλείας που αντιμετωπίζει η Τουρκία, υπενθυμίζοντας συχνά στο ακροατήριο ότι “κανένας σύμμαχος του ΝΑΤΟ δεν έχει υποστεί περισσότερες τρομοκρατικές επιθέσεις από την Τουρκία”.

Παρομοίως, όταν η Τουρκία απέκτησε τα ρωσικής κατασκευής συστήματα αεράμυνας S-400 το 2019 και οι Ηνωμένες Πολιτείες την απέκλεισαν από το πρόγραμμα προηγμένων μαχητικών αεροσκαφών stealth F-35 το 2020, ο Στόλτενμπεργκ εργάστηκε για να αποφύγει την πλήρη κατάρρευση των σχέσεων Τουρκίας-ΗΠΑ και Τουρκίας-ΝΑΤΟ. Η αντικειμενική και δίκαιη προσέγγιση του Νορβηγού τον κέρδισε πολλούς θαυμαστές στην Άγκυρα.

Τώρα, η Τουρκία εμφανίζεται ανήσυχη όσον αφορά τον Ρούτε. Όπως ανέφερε προηγουμένως το Al-Monitor, όταν ο Ολλανδός πρωθυπουργός πίεζε τα κράτη μέλη να υποστηρίξουν την υποψηφιότητά του για τη θέση του γενικού γραμματέα, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ζήτησε από τον Ρούτε να είναι εξίσου ευαίσθητος στις ανησυχίες της Τουρκίας για την ασφάλεια όπως ήταν ο Στόλτενμπεργκ και να μην δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες των μελών της ΕΕ στο πλαίσιο της συμμαχίας. Επειδή ούτε η Νορβηγία του Στόλτενμπεργκ είναι μέλος της ΕΕ, φάνηκε πιο εύκολο γι’ αυτόν να συνεργαστεί με την Τουρκία για την εξισορρόπηση μεταξύ συμμάχων που είναι και δεν είναι μέλη της ΕΕ.

Μια πρόσθετη ανησυχία είναι ότι, στο παρελθόν, διάφορα υπουργικά συμβούλια υπό την ηγεσία του Ρούτε εμπόδισαν τον Ερντογάν και το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) να διοργανώνουν εκδηλώσεις στις Κάτω Χώρες. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων στην Τουρκία, οι ολλανδικές αρχές είτε αρνούνταν την άδεια είτε δυσκόλευαν το ΑΚΡ να φέρει στην ψήφο των περίπου 500.000 Τούρκων που ζουν στην Ολλανδία, πολλοί από τους οποίους είναι διπλοί πολίτες.

Ο Τιμ Σουέιτς, διευθυντής ερευνών στο Κέντρο Στρατηγικών Μελετών της Χάγης, μια οργάνωση με έδρα την Ολλανδία, πρότεινε ότι οι τουρκικές ανησυχίες σχετικά με τον Ρούτε μπορεί να είναι υπερβολικές. “Στα χρόνια που είναι πρωθυπουργός της Ολλανδίας, ο Μαρκ Ρούτε ηγείται διαφορετικών υπουργικών συμβουλίων συνασπισμού που αποτελούνται από διάφορα κόμματα με αποκλίνουσες και ενίοτε αντίθετες απόψεις. Έχει καταφέρει να μεσολαβήσει μεταξύ αυτών των διαφορετικών κομμάτων, αναζητώντας πάντα, και συνήθως βρίσκοντας και συμβιβαστικές συμφωνίες”, δήλωσε ο Σουέιτς στο Al-Monitor.

“Καθώς η θητεία του ως πρωθυπουργού επιμηκύνθηκε, άρχισε επίσης να το κάνει αυτό σε διεθνές επίπεδο σε μια σειρά από δύσκολους φακέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, της μετανάστευσης και της υποστήριξης της Ουκρανίας, συνεργαζόμενος με συναδέλφους του διεθνείς ηγέτες από όλο το φάσμα”.

ΕΕ-Τουρκία: σύγκρουση ή συνεργασία;

Ο Πινάρ Ντοστ, μη μόνιμος συνεργάτης του Ατλαντικού Συμβουλίου στην Ουάσινγκτον και λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης, υποστήριξε ότι η Τουρκία ανησυχεί για την πιθανή ανάδυση ενός “στρατοπέδου της ΕΕ” εντός του ΝΑΤΟ, ιδίως εάν ο Τραμπ γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ.

“Πολλοί εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν ότι η ΕΕ θα πρέπει να διαδραματίσει σημαντικότερο ρόλο στην προμήθεια και κινητοποίηση των ευρωπαϊκών αμυντικών πόρων και ότι η ΕΕ θα πρέπει να ενεργεί ως επενδυτικός βραχίονας και βραχίονας προμηθειών του ΝΑΤΟ”, δήλωσε στο Al-Monitor. Ωστόσο, επεσήμανε ότι “οποιαδήποτε προσπάθεια της ΕΕ να ακολουθήσει αμυντικές πολιτικές χωρίς στενό συντονισμό με το ΝΑΤΟ θα είναι πολύ επιζήμια για το μέλλον της ευρωατλαντικής ασφάλειας”.

“Το να δώσουμε προτεραιότητα στους αμυντικούς πόρους της ΕΕ και να αφήσουμε έξω το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά και την Τουρκία δεν είναι δυνατόν”, δήλωσε ο Ντοστ. “Αυτού του είδους η πρωτοβουλία δεν θα γίνει αποδεκτή” από την Άγκυρα, πρόσθεσε.

Σύμφωνα με τον Σερχάτ Γκουβεντς, καθηγητή διεθνών σχέσεων επίσης στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης, η δήλωση αυτής της εβδομάδας κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής υποδηλώνει ότι η Άγκυρα πήρε αυτό που ήθελε από την άποψη αυτή. “Η δήλωση τόνισε την ανάγκη να προωθηθεί η διαλειτουργικότητα, να αποφευχθεί η επικάλυψη των δυνατοτήτων του ΝΑΤΟ και να μην αποκλειστούν τα μη μέλη της ΕΕ. Νομίζω ότι αυτό αντανακλά τις ανησυχίες της Τουρκίας σχετικά με τη στρατηγική εταιρική σχέση ΝΑΤΟ-ΕΕ”, δήλωσε στο Al-Monitor. “Έτσι, οι προσπάθειες της ΕΕ να αποξενώσει την Τουρκία σε μια εποχή που η ευρωπαϊκή ασφάλεια επαναπροσδιορίζεται, δεν θα περάσουν”.

Η Τουρκία αντισταθμίζει επίσης τα στοιχήματά της για να διασφαλίσει ότι δεν θα μείνει εκτός των υπό ευρωπαϊκή ηγεσία προσπαθειών στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Παρόλο που δεν είναι μέλος της ΕΕ, έχει συνεργαστεί με έργα άμυνας και ασφάλειας υπό την ηγεσία μελών της ΕΕ, όπως η υπό την αιγίδα της Γερμανίας Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για την Ασπίδα του Ουρανού, η οποία στοχεύει στην αύξηση των δυνατοτήτων αεροπορικής και πυραυλικής άμυνας της ηπείρου έναντι της Ρωσίας.

Η στρατηγική εξευρωπαϊσμού του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα

Ο “εξευρωπαϊσμός” αναφέρεται στη διαδικασία κατά την οποία οι ίδιες οι ευρωπαϊκές χώρες και όχι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι κατά κύριο λόγο υπεύθυνες για την άμυνα της ηπείρου, και δεν αποτελεί νέα έννοια. Προτάθηκε για πρώτη φορά κατά την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου τη δεκαετία του 1950, όταν τα δυτικοευρωπαϊκά έθνη ανησυχούσαν ότι οι αμερικανοσοβιετικές εντάσεις θα μπορούσαν να τα παρασύρουν σε πυρηνικό πόλεμο.

Σήμερα, πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανησυχούν ότι οι μέχρι σήμερα χαμηλοί αμυντικοί προϋπολογισμοί τους και οι περιορισμένες θέσεις δυνάμεων – με τις αξιοσημείωτες εξαιρέσεις της Φινλανδίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Πολωνίας και της Τουρκίας – θα μπορούσαν να τις καταστήσουν πιο ευάλωτες στη ρωσική επιθετικότητα, γεγονός που εξηγεί γιατί οι περισσότεροι σύμμαχοι δαπανούν πλέον το 2% του ΑΕΠ τους για την άμυνα σύμφωνα με τις απαιτήσεις της συμμαχίας. Πολλοί Ευρωπαίοι σύμμαχοι ανησυχούν επίσης ότι, αν ο Τραμπ νικήσει τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν στις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου και ξαναμπεί στον Λευκό Οίκο τον Ιανουάριο, μπορεί να κάνει πράξη την υπόσχεσή του να αφήσει την ήπειρο στην τύχη της. Έτσι, οι Ευρωπαίοι επιδιώκουν να αυξήσουν τις δικές τους δυνατότητες.

Η Τουρκία υποστηρίζει τον εξευρωπαϊσμό με ορισμένους τρόπους και αντιτίθεται σε άλλους. Η Μαύρη Θάλασσα είναι μια περιοχή όπου η Άγκυρα όχι μόνο υποστηρίζει τον εξευρωπαϊσμό αλλά αποτελεί και τον βασικό μοχλό του. Ο Ντοστ επεσήμανε την άρνηση της Τουρκίας στην ανάμειξη των μη-πατριωτών συμμάχων του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα ως φύλακας των στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων που συνδέουν τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο. “Οι Τούρκοι αξιωματούχοι δήλωσαν ξεκάθαρα ότι δεν θέλουν επιπλέον πολεμικά πλοία του ΝΑΤΟ ή των ΗΠΑ στη Μαύρη Θάλασσα”, δήλωσε ο Ντοστ.

Υπενθυμίζοντας ότι μαζί με τους συμμάχους στο ΝΑΤΟ, Βουλγαρία και Ρουμανία, η Τουρκία ξεκίνησε νωρίτερα φέτος μια ομάδα εργασίας για να “καθαρίσει” τη Μαύρη Θάλασσα από αδέσποτες ναυτικές νάρκες, ο Ντοστ πρόσθεσε: “Οποιαδήποτε νέα προσπάθεια του ΝΑΤΟ να εμπλακεί στη Μαύρη Θάλασσα μπορεί να προκαλέσει αντιρρήσεις από την Τουρκία, καθώς η χώρα διατηρεί μια λεπτή ισορροπία” μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας. Σύμφωνα με τους όρους της Σύμβασης του Μοντρέ του 1936, σε καιρό πολέμου η Τουρκία μπορεί να κλείσει τα τουρκικά Στενά στα πολεμικά πλοία άλλων εθνών, συμπεριλαμβανομένων των εμπόλεμων παρόχθιων κρατών. Η Άγκυρα επικαλέστηκε αυτή τη ρήτρα εναντίον της Ρωσίας και της Ουκρανίας το 2022, ειδικά για να στερήσει από τη Μόσχα τη δυνατότητα να οχυρώσει τον στόλο της στη Μαύρη Θάλασσα.

Το ΝΑΤΟ κοιτάζει νότια

Η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσινγκτον ζήτησε επίσης στενότερη συνεργασία με χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής σύμφωνα με τη “Στρατηγική της Νότιας Γειτονίας”. Επί του παρόντος, ο οργανισμός έχει αρκετές πρωτοβουλίες στο πλαίσιο του προγράμματος “Κόμβος του Νότου” για να βοηθήσει τα κράτη της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής με την ανάπτυξη πολιτικών ικανοτήτων και ικανοτήτων ασφαλείας. Η συμμαχία λειτουργεί επίσης ένα γραφείο συνδέσμου στην Ιορδανία, ένα κέντρο στο Κουβέιτ για την προώθηση της συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας με τις αραβικές χώρες του Περσικού Κόλπου και μια εκπαιδευτική αποστολή στο Ιράκ.

Υποστηρίζοντας ότι όταν τελειώσει ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα η ανάγκη του ΝΑΤΟ για την Τουρκία θα αυξηθεί περαιτέρω, ο Ντοστ συνέχισε: “Μακροπρόθεσμα σε περίπτωση εμπλοκής του ΝΑΤΟ στη μεταπολεμική Γάζα για μια προσπάθεια διατήρησης της ειρήνης ή δημιουργίας ικανοτήτων, η Τουρκία πιθανότατα θα αναλάβει σημαντικό ρόλο και αυτό θα αναπτύξει τις σχέσεις της χώρας με το ΝΑΤΟ”.

Πηγή: Al Monitor