Πύργος Τήνου: Ένα χωριό-κόσμημα για τις Κυκλάδες

Κάθε περιήγηση στον Πύργο της Τήνου σε φέρνει σε επαφή με την τέχνη των μαρμαρογλυπτών που γεννήθηκαν εδώ και μεγαλούργησαν σε πολλά μέρη του κόσμου. Το ίδιο το χωριό, η πρωτεύουσα του μαρμάρου στην Ελλάδα, είναι ένα κόσμημα και οι άνθρωποι που συναντήσαμε είχαν πολλά και ενδιαφέροντα να μας πουν.

Καθώς περνάς το «σύνορο» των μύλων των Υστερνίων με προορισμό τον Πύργο και τον Πάνορμο, αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι σε έναν άλλο κόσμο, διαφορετικό από εκείνον της πόλης της Τήνου, των παραλιών και των χωριών γύρω της. Στα Έξω Μέρη, το μάρμαρο είναι ο διαχρονικός πρωταγωνιστής. Τα Υστέρνια και κυρίως ο Πύργος, υπήρξαν γενέτειρα σπουδαίων γλυπτών και μαστόρων του μαρμάρου, μια τέχνη που περνούσε από πατέρα σε γιο. Οι επιδέξιοι μαρμαράδες και οι επώνυμοι καλλιτέχνες άφησαν τη σφραγίδα της σμίλης τους σε όλη την Ελλάδα, στη Μικρά Ασία, στην Κωνσταντινούπολη, τη Ρουμανία, τη νότια Ρωσία, την Αίγυπτο.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη katianikos/Katia Kwttakh (@katianikos)

Με αυτά στο μυαλό σου ακολουθείς τον στριφογυριστό ασφαλτόδρομο, αντικρίζοντας τον Πύργο από όλες του τις πλευρές, μέχρι να παρκάρεις και να ακολουθήσεις το κεντρικό σοκάκι. Θα πρέπει να ξέρετε ότι στην υψηλή τουριστική περίοδο, αλλά και σε άλλες εποχές του χρόνου, πούλμαν μεταφέρουν μαζικά επισκέπτες στο χωριό, οπότε τις ώρες εκείνες στα σοκάκια γίνεται το αδιαχώρητο. Το μεγαλύτερο χωριό της Τήνου, η πρωτεύουσα του μαρμάρου στην Ελλάδα, έχει χαρακτηριστεί ως παραδοσιακός οικισμός. Τα αναρίθμητα γλυπτά και ανάγλυφα που κοσμούν σπίτια και δημόσιους χώρους -όπως υπέρθυρα, οικόσημα, φεγγίτες, κρήνες- του δίνουν μια όψη υπαίθριου μουσείου. Ακόμη και το νεκροταφείο είναι αξιοθέατο, αφού οι επιτύμβιες πλάκες έχουν δημιουργηθεί από γνωστούς γλύπτες. Ο Πύργος είναι ολοζώντανος και πολύβουος όλο το καλοκαίρι, ενώ τον χειμώνα ηρεμεί και οι 400 κάτοικοί του -μεταξύ των οποίων οι σπουδαστές στο Προπαρασκευαστικό Σχολείο Καλών Τεχνών Πύργου Πανόρμου- απολαμβάνουν την ήρεμη καθημερινότητά τους.

Στο ξεκίνημα του περιπάτου σας στο κεντρικό σοκάκι, την Γιαννούλη Χαλεπά, θα δείτε αριστερά το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών με έργα που δίνουν την εικόνα της καλλιτεχνικής παραγωγής των γλυπτών που γεννήθηκαν στον Πύργο και στα Υστέρνια, όπως οι Φιλιππότης, Χαλεπάς, Βούλγαρης, Λαμπαδίτης, Βιτάλης κ.ά. Στην μεγάλη αίθουσα υπάρχουν 47 γύψινα προπλάσματα μαρμάρινων έργων. Πολλά από αυτά, όπως ο «Θεριστής» και ο «Ψαράς» του Δ. Φιλιππότη, έχουν επάνω τις μολυβιές και τα σημάδια που έκανε ο καλλιτέχνης πριν από τη μεταφορά του σε μάρμαρο (τα αγάλματα αυτά βρίσκονται στο Ζάππειο).

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη .. (@travel.eleftheriaonline)

Πλάι στο μουσείο υπάρχει το σπίτι του Γιαννούλη Χαλεπά και στον κήπο η προτομή του σπουδαίου γλύπτη η ζωή του οποίου στιγματίστηκε από την σοβαρή ψυχική του ασθένεια. Το σπίτι, που ανακηρύχθηκε το 1968 ιστορικό διατηρητέο μνημείο, αναστηλώθηκε και λειτουργεί ως μουσείο από το 1971. Περιλαμβάνει το εργαστήριό του, το ασκητικό του υπνοδωμάτιο και στους υπόλοιπους χώρους προσωπικά αντικείμενα, σκίτσα και γλυπτά. (Τα μουσεία τα επισκέπτεστε με το ίδιο εισιτήριο. Τηλ. 22830 31262).

Ακολουθώντας το κεντρικό σοκάκι, όπου υπάρχουν μαγαζιά και εκθετήρια μαρμαρογλυπτών, θα φτάσετε στην πλατεία του Πύργου, μια από τις πιο όμορφες στην Ελλάδα. Τη χαρακτηρίζει η εντυπωσιακή κρήνη του 1784, που έχει ανάγλυφες πλάκες, μαρμάρινους κίονες, τόξα και έξι βρύσες. Τα τραπεζοκαθίσματα των καφενείων είναι βέβαια περισσότερα από όσα μπορεί να χωρέσει, ωστόσο ο τεράστιος πλάτανος που φυτεύτηκε το 1859 προσφέρει γενναιόδωρα τη σκιά του σε όλους. Με αφετηρία την πλατεία, θα ξεκινήσετε τις περιηγήσεις σας στα σοκάκια του Πύργου, θαυμάζοντας την αρχιτεκτονική των σπιτιών με τις περιποιημένες αυλές που είναι γεμάτες λουλούδια. Ξεχωρίζουν ο Άγιος Νικόλαος (1874), η μητρόπολη του οικισμού και ο εντυπωσιακός ολομάρμαρος ναός του Αγίου Δημητρίου.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Χρυσοβαλάντης Αχλάδης (@chrisovalandis_achladis)

Τον Πύργο έχει καθορίσει η μορφή του σπουδαιότερου γλύπτη της νεότερης ελληνικής τέχνης. Γεννήθηκε εκεί στις 24 Αυγούστου 1851 και ο πατέρας του, Ιωάννης, ήταν φημισμένος μαρμαροτεχνίτης. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Μετσόβιου Πολυτεχνείου και στη Βασιλική Ακαδημία του Μονάχου το 1873, με υποτροφία του Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου. Στην πρώτη περίοδο, επηρεασμένος από το ρεύμα του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού, ο Γιαννούλης Χαλεπάς δημιούργησε έργα με τα οποία έμεινε στην ιστορία: «Σάτυρος και Έρως» (1877), «Μήδεια», «Κοιμωμένη» (1878) για το ταφικό μνημείο της Σοφίας Αφεντάκη στο Α’ Νεκροταφείο. Ωστόσο, η ψυχική αρρώστια από την οποία έπασχε και τον οδήγησε σε απόπειρες αυτοκτονίας, ήταν ο λόγος να τον κλείσουν το 1888 και επί 14 χρόνια στο ψυχιατρείο Κέρκυρας υπό άθλιες συνθήκες. Η διάγνωση ήταν «άνοια».

Καταλυτική στη ζωή του υπήρξε η μητέρα του, Ειρήνη, η οποία ανέλαβε την κηδεμονία του από το 1901 που πέθανε ο πατέρας του. Τον έφερε στον Πύργο για να ζήσει μαζί της και του απαγόρευσε να έχει οποιαδήποτε σχέση με την τέχνη του. Θεωρούσε ότι αυτή είναι η αιτία της τρέλας του και κατέστρεφε ό,τι δημιουργούσε ο γιος της. Αποκομμένος από τη γλυπτική, ο Γιαννούλης έγινε «ο τρελός του χωριού» και άρχισε να βόσκει ζώα.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Antonis Papazoglou (@antonello_vecchio)

Απελευθερώθηκε ψυχικά μόνο όταν εκείνη πέθανε το 1916 και βάλθηκε να κερδίσει τον χαμένο χρόνο. Τα 20 έργα που δημιούργησε στη λεγόμενη δεύτερη καλλιτεχνική περίοδο (1918-1930) στον Πύργο αποτελούν «ένα από τα σημαντικότερα σύνολα της νεοελληνικής γλυπτικής και συγκαταλέγονται ανάμεσα στις σπουδαιότερες πλαστικές δημιουργίες της Ευρωπαϊκής τέχνης», όπως γράφει το website του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού της πόλης της Τήνου. Αξίζει να επισκεφθείτε τη μόνιμη έκθεση που είναι αφιερωμένη στον μεγάλο γλύπτη για να θαυμάσετε 23 γλυπτά, 15 γύψινα προπλάσματα, 4 χάλκινα έργα, καθώς και 14 σχέδιά του με μολύβι. Από το 1930 και μετά, ο Χαλεπάς έζησε στην Αθήνα μαζί με την ανιψιά του και συνέχισε να εργάζεται εντατικά μέχρι τον θάνατό του, 8 χρόνια αργότερα.

.