Το παρασκήνιο της μεγάλης ανταλλαγής κρατουμένων

Η 25η Ιουνίου ήταν η κρίσιμη ημέρα. Πράκτορες της CIA συναντήθηκαν με Ρώσους ομολόγους τους σε πρωτεύουσα της Μέσης Ανατολής. Οι Αμερικανοί έριξαν την πρόταση στο τραπέζι: μια ανταλλαγή κρατουμένων σε φυλακές στη Ρωσία, των ΗΠΑ και διάφορων ευρωπαϊκών χωρών, μεγαλύτερη και πιο περίπλοκη από κάθε άλλη.

Οι Ρώσοι πράκτορες μετέφεραν την πρόταση στη Μόσχα και λίγες ημέρες αργότερα ο διευθυντής της CIA βρισκόταν στο τηλέφωνο με ανώτατο αξιωματούχο της FSB για να συμφωνήσουν στις παραμέτρους της μεγάλης ανταλλαγής φυλακισμένων. Την Πέμπτη, επτά αεροσκάφη προσγειώθηκαν στην Αγκυρα, όπου πραγματοποιήθηκε η ανταλλαγή των επιβατών-κρατουμένων. Ολα έγιναν μακριά από τα βλέμματα του κοινού.

Η εντυπωσιακή συμφωνία επετεύχθη παρά τη δυσχερή γεωπολιτική συγκυρία που δημιουργεί ο πόλεμος στην Ουκρανία. Ο πρόεδρος Μπάιντεν είχε ενεργό ανάμειξη σε πολλά στάδια της διαπραγμάτευσης, ακόμη και όταν έχανε κάθε ελπίδα επανεκλογής του στον απόηχο του καταστροφικού ντιμπέιτ.

Το πρωί της Κυριακής 21 Ιουλίου, ο ασθενής με κορωνοϊό Μπάιντεν τηλεφώνησε στον πρωθυπουργό της Σλοβενίας, τοποθετώντας το τελευταίο κομμάτι στο παζλ της συμφωνίας. Δύο ώρες αργότερα, ο Μπάιντεν ανακοίνωνε την απόσυρσή του από την κούρσα του χρίσματος.

«Η συμφωνία αυτή είναι μνημείο διπλωματίας και φιλίας. Οι σύμμαχοί μας στάθηκαν στο πλευρό μας, έλαβαν τολμηρές και γενναίες αποφάσεις και αποφυλάκισαν κρατουμένους στις χώρες τους», είπε ο πρόεδρος. Πηγές του Λευκού Οίκου προειδοποιούσαν, όμως, ότι η ανταλλαγή δεν σηματοδοτεί επ’ ουδενί αποκλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας. Αντιθέτως, υποστηρίζουν ότι επρόκειτο για κυνική συναλλαγή, βασισμένη στο εθνικό συμφέρον, στην οποία η κάθε πλευρά απέκτησε κάτι που ήθελε.

Η συμφωνία, παρότι επιβεβαίωσε την ισχύ της διπλωματίας, περιείχε επίσης και προειδοποίηση προς τη Δύση ότι ο Πούτιν μπορεί πια να αρπάζει Δυτικούς ομήρους προκειμένου να ανακτήσει κρατούμενους πράκτορές του.

Στελέχη του Στέιτ Ντιπάρτμεντ σκέφτηκαν τότε τη διεύρυνση της ανταλλαγής με την ένταξη περισσότερων κρατουμένων στη συμφωνία. Την ιδέα ενέκρινε ο Αμερικανός ΥΠΕΞ Αντονι Μπλίνκεν, ο οποίος διατηρεί στην τσέπη του κατάλογο με περισσότερους από 70 Αμερικανούς άδικα κρατούμενους στο εξωτερικό. Οι απελευθερωθέντες είναι σημειωμένοι με κόκκινο μελάνι και οι υπόλοιποι με μαύρο. Τον Μάρτιο του 2023 ο πρόεδρος Μπάιντεν ενέκρινε το σχέδιο.

Τον ίδιο μήνα, όμως, η σύλληψη του δημοσιογράφου Εβαν Γκέρσκοβιτς στο Εκατερίνενμπουργκ για κατασκοπεία άλλαξε τα δεδομένα. Η Ουάσιγκτον κατάλαβε γρήγορα το πραγματικό κίνητρο της σύλληψης: η απελευθέρωση του Κράσικοφ, δολοφόνου του Τσετσένου στο Βερολίνο.

Οι πρώτες επαφές του Μπλίνκεν με τη Γερμανίδα ομόλογό του Αναλένα Μπέρμποκ για την πιθανότητα ανταλλαγής του Κράσικοφ ήταν αρνητικές. Τους ερχόμενους μήνες, όμως, ο Λευκός Οίκος συνέχισε τις προσπάθειες και κατάρτισε από κοινού με τη γερμανική αντικατασκοπεία κατάλογο πιθανών κρατουμένων προς ανταλλαγή.

Ο κατάλογος άλλαξε χέρια δεκάδες φορές μεταξύ Ουάσιγκτον και Βερολίνου, με το περιεχόμενό του να θεωρείται τόσο σημαντικό που η μεταφορά γινόταν από αγγελιοφόρο με υπερατλαντική πτήση και όχι με ψηφιακά μέσα.

Στη Ρωσία, ενδείξεις για επικείμενη απελευθέρωση του Γκέρσκοβιτς φάνηκαν στις 19 Ιουλίου, όταν το δικαστήριο επέσπευσε απρόσμενα τη δίκη του. Η αναμενόμενη απόφαση ενοχής εκδόθηκε ύστερα από τρεις μόνο συνεδριάσεις του δικαστηρίου. Η εξαφάνιση έξι Ρώσων πολιτικών κρατουμένων, που ανταλλάχθηκαν και αυτοί, έπεισε τη Δύση ότι η ανταλλαγή είχε ξεκινήσει.