Μπορεί η Τουρκία να ενθαρρύνει την Χαμάς υπό την ηγεσία του Σινουάρ να καθίσει στο τραπέζι διαπραγμάτευσης;

Ο νέος πολιτικός επικεφαλής της Χαμάς, Γιαχία Σινουάρ, θεωρείται σκληροπυρηνικός και φιλο-ιρανικός, γεγονός που αναστατώνει την Τουρκία, αλλά είναι απίθανο να μετατρέψει την ένοπλη παλαιστινιακή ομάδα σε απλό όργανο της Τεχεράνης.

Η εκλογή του ηγέτη της Χαμάς, Γαχία Σινουάρ ως νέου πολιτικού επικεφαλής της ένοπλης ομάδας αιφνιδίασε τις περιφερειακές και διεθνείς πρωτεύουσες, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας. Η αρχική τουρκική αντίδραση είναι ότι, σε αντίθεση με τους άλλους υποψηφίους, ο Σινουάρ είναι σκληροπυρηνικός και πολύ κοντά στο Ιράν, και αυτό μπορεί να περιπλέξει τις προσπάθειες της Άγκυρας να προωθήσει την ενδοπαλαιστινιακή ενότητα και την υποστήριξή της προς τη Χαμάς.

Μετά τη δολοφονία του πολιτικού επικεφαλής της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια στις 31 Ιουλίου σε μια ύποπτη ισραηλινή επίθεση στην Τεχεράνη, οι εικασίες για το ποιος θα μπορούσε να τον αντικαταστήσει αυξήθηκαν. Η Άγκυρα φαίνεται να ανέμενε τον Χαλίντ Μασάλ, ο οποίος διετέλεσε πολιτικός επικεφαλής της ένοπλης παλαιστινιακής ομάδας από το 1996 έως το 2017. Άλλοι πιθανοί υποψήφιοι στα μάτια της Άγκυρας ήταν ο επικεφαλής των οικονομικών της μαχητικής ομάδας, ο Ζαχέρ Τζαμπαρίν, ή ο Νιζάρ Αβαντάλα, ένα άλλο μέλος του πολιτικού γραφείου από τη Γάζα.

Οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Χαμάς υπό τον Σινουάρ δύσκολα θα υποστούν δραστική αλλαγή – τουλάχιστον αρχικά, σύμφωνα με τους ειδικούς. Και ενώ ο Σινουάρ είναι απίθανο να μετατρέψει τη Χαμάς σε απλό όργανο της ιρανικής πολιτικής, παρά τις φιλοϊρανικές του κλίσεις, η εικόνα του ως σκληροπυρηνικού και η ιδιότητά του ως ο υποτιθέμενος εγκέφαλος των επιθέσεων της 7ης Οκτωβρίου που προκάλεσαν τον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα υποδηλώνουν ότι είναι λιγότερο πιθανό να είναι τόσο δεκτικός στις τουρκικές συμβουλές όσο ήταν ο Χανίγια και όπως θα μπορούσε να ήταν ο Μασάλ.

Αλλαγή ή διόρθωση πορείας;

Κατά μία έννοια, η άνοδος του Σινουάρ στο κορυφαίο πολιτικό αξίωμα της Χαμάς είναι μια πράξη προκλητικότητας – ένα μήνυμα της ομάδας προς το Ισραήλ και τους δυτικούς υποστηρικτές της ότι δεν θα υποχωρήσει, όσες δολοφονίες και αν πραγματοποιήσει το εβραϊκό κράτος εναντίον των ηγετών της.

Εδώ και μήνες η κυβέρνηση Μπάιντεν ισχυρίζεται ότι βρίσκεται κοντά στην εξασφάλιση κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα, όπου ο ισραηλινός στρατός έχει σκοτώσει σχεδόν 40.000 Παλαιστίνιους, στην πλειονότητά τους γυναίκες και παιδιά, από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου που άφησε πίσω της τουλάχιστον 1.400 Ισραηλινούς νεκρούς, μόνο που ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, και ο Σινουάρ έθεταν νέες και υπερβολικές απαιτήσεις και τορπίλιζαν τη διαδικασία.

Ο Χανίγια ήταν γνωστό ότι ήταν ήπιος και μετριοπαθής, φτάνοντας στο σημείο να προτείνει ότι ακόμη και αν η Χαμάς μπορεί να μην αναγνώριζε το Ισραήλ, θα ήταν δεκτική να αποδεχτεί μια παρατεταμένη περίοδο “χούντνα” (που σημαίνει “ηρεμία” ή “ησυχία” στα αραβικά) με το εβραϊκό κράτος. Τον Απρίλιο, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν δήλωσε ότι ο Χανίγια και άλλοι ηγέτες της Χαμάς ήταν έτοιμοι να αποδεχθούν μια λύση δύο κρατών με το Ισραήλ με βάση τα σύνορα του 1967 και με την ανατολική Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα μιας ανεξάρτητης Παλαιστίνης. Επιπλέον, μόλις επιλυθεί η σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης, η Χαμάς θα διαλύσει την ένοπλη πτέρυγά της και θα συνεχίσει ως πολιτικό κόμμα, είχε δηλώσει ο Φιντάν.

Αν η δολοφονία του Χανίγια ήταν η απάντηση του Ισραήλ σε αυτή την ιδέα, τότε η αντεπίθεση της Χαμάς ήταν η ανάδειξη του σκληροτράχηλου Σινουάρ. 

Σύμφωνα με τον Αλί Μπακίρ, επίκουρο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Κατάρ και μη μόνιμο ανώτερο συνεργάτη στο Κέντρο Ραφίκ Χαρίρι του Ατλαντικού Συμβουλίου, το Ισραήλ ήδη “ενδυνάμωσε τη στρατιωτική πτέρυγα της Χαμάς με τη δολοφονία του Χανίγια”. 

“Η δολοφονία ενός μετριοπαθούς διαπραγματευτή όπως ο Χανίγια σημαίνει ότι η Χαμάς δεν μπορεί να παρουσιάσει κάποιον που θα μπορούσε να προβάλλει αδυναμία”, δήλωσε στο Al-Monitor. 

Ελλείψει κατάπαυσης του πυρός, η άνοδος του Σινουάρ στο ανώτατο αξίωμα εντός της Χαμάς είναι πιθανό να επιδεινώσει τις μάχες μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς και άλλων φιλοϊρανικών ομάδων στην περιοχή, ιδίως της Χεζμπολάχ στον Λίβανο, αλλά αυτό ίσως ταιριάζει με την εποχή.

Ο Σινουάρ εξέφρασε την έντονη αντίθεσή του στην ιδέα μιας πολυεθνικής δύναμης πριν από τη διεξαγωγή νομοθετικών και προεδρικών εκλογών για την Παλαιστινιακή Αρχή, ανέφερε νωρίτερα αυτή την εβδομάδα το ειδησεογραφικό πρακτορείο The National με έδρα τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Από τότε που η Χαμάς κέρδισε τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα το 2006 και οι διαφωνίες μεταξύ Χαμάς και Παλαιστινιακής Αρχής (ΠΑ) οδήγησαν σε διακοπή των δεσμών των δύο ομάδων, δεν έχουν διεξαχθεί νέες εκλογές ούτε για την προεδρία της ΠΑ ούτε για το Παλαιστινιακό Νομοθετικό Συμβούλιο. 

Το Ισραήλ εμφανίζεται πιο διχασμένο από ποτέ στο εσωτερικό μέτωπο, με ακροδεξιούς ακτιβιστές και ακόμη και μέλη του κοινοβουλίου να εισβάλλουν σε στρατιωτική βάση για να βγάλουν από τη μέση στρατιώτες που κατηγορούνται για σεξουαλική κακοποίηση κρατουμένου της Χαμάς. Εν τω μεταξύ, οι Ισραηλινοί προετοιμάζονται για έναν ακόμη γύρο αντιποίνων από το Ιράν και τους περιφερειακούς εντολοδόχους του για τη δολοφονία του Χανίγια.

Έτσι, ο Σινουάρ μπορεί να είναι ακριβώς το κατάλληλο πρόσωπο για τη δουλειά, αν η Χαμάς αισθάνεται ότι το Ισραήλ θα προσπαθήσει να καλύψει τις εσωτερικές διαιρέσεις του κλιμακώνοντας τις υπερβολές του εναντίον των Παλαιστινίων ή αν ο ισραηλινός στρατός προσπαθήσει να τον δολοφονήσει. Κατά ειρωνικό τρόπο, στο παρελθόν, ο Νετανιάχου είχε επιτρέψει στη Χαμάς να λάβει εξωτερική υποστήριξη, ώστε να γίνει αρκετά ισχυρή για να υπονομεύσει την Παλαιστινιακή Αρχή με έδρα τη Ραμάλα υπό την ηγεσία της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ).

Η Τουρκία, η Χαμάς και η Παλαιστινιακή Αρχή

Τίποτα από όλα αυτά δεν προοιωνίζεται καλό για την Τουρκία. Από τα τέλη της δεκαετίας του 2000, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει χρησιμοποιήσει τους δεσμούς του με τη Χαμάς και την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης για να ενισχύσει το χέρι των Παλαιστινίων στην περιφερειακή και διεθνή πολιτική, ενώ παράλληλα διεύρυνε το γεωπολιτικό προφίλ της Τουρκίας. Ο απώτερος στόχος της Άγκυρας είναι διττός: να απεξαρτήσει τη Χαμάς από την επιρροή του Ιράν και να εξασφαλίσει μια διπλωματική λύση στο ισραηλινο-παλαιστινιακό ζήτημα.

Για τους σκοπούς αυτούς, ο Ερντογάν φιλοξένησε τον Xan;igia, τον Μασάλ και άλλους ηγέτες της Χαμάς στην Κωνσταντινούπολη στις 20 Απριλίου, γεγονός που προκάλεσε τον συνήθη θόρυβο από το Ισραήλ και τους δυτικούς υποστηρικτές του ότι η Τουρκία υποστηρίζει “τρομοκράτες”. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Άγκυρα δεν θεωρεί τη Χαμάς τρομοκρατική ομάδα.

Ο Λεβέντ Κεμάλ, ένας καλά δικτυωμένος δημοσιογράφος που εδρεύει στην Κωνσταντινούπολη και καλύπτει στενά τη Μέση Ανατολή, πιστεύει ότι η υποστήριξη της Τουρκίας προς τη Χαμάς και η υποδοχή των ηγετών της συχνά “παρεξηγείται”. 

“Μπορούμε να ορίσουμε τη σχέση μεταξύ της Τουρκίας και της Χαμάς ως φιλία, τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο”, δήλωσε στο Al-Monitor. “Η Τουρκία δεν έχει καμία πολιτική “χρήση” της Χαμάς ως ένοπλου πληρεξουσίου. Η σχέση της Άγκυρας με την ομάδα σχετίζεται με την πολιτική υποστήριξη, τη συμβουλευτική και την ανθρωπιστική βοήθεια”.

Μπορεί λοιπόν η Τουρκία να ενθαρρύνει μια Χαμάς υπό την ηγεσία του Σινουάρ να καθίσει στο τραπέζι με την ΟΑΠ για να σχηματίσουν ένα ενιαίο διαπραγματευτικό μέτωπο εναντίον του Ισραήλ; Όχι σύντομα, προειδοποιεί ο Κεμάλ. “Είναι δύσκολο να προβλέψουμε πώς θα εξελιχθεί η σχέση μεταξύ της Τουρκίας και της Χαμάς. Ο Σινουάρ είναι ο πιο ισχυρός ηγέτης της Χαμάς και η κλίκα του έχει πολύ στενούς δεσμούς με το Ιράν και τη λιβανέζικη Χεζμπολάχ”, λέει. 

Πρόσθεσε ότι η Άγκυρα “θα επανεκτιμήσει την κατάσταση” λόγω του ρόλου του Σινουάρ ως εγκεφάλου των επιθέσεων της 7ης Οκτωβρίου, των σχέσεών του με το Ιράν και τη Χεζμπολάχ και της πιο ριζοσπαστικής του στάσης”, καθώς θα συνεχιστεί η ξεκάθαρη υποστήριξή της στον παλαιστινιακό αγώνα. 

Αν και οι τάσεις του Σινουάρ δεν θα μετατρέψουν τη Χαμάς σε απλό όργανο του Ιράν, ο Κεμάλ προειδοποιεί ότι οποιοσδήποτε ηγέτης της Χαμάς θα πρέπει να συνεργαστεί στενότερα με χώρες που θα μπορούσαν να της παρέχουν όπλα και πληροφορίες – αρχής γενομένης από το Ιράν – αν ο πόλεμος παραταθεί. 

Για την Τουρκία, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η εξισορρόπηση μεταξύ της Χαμάς και της ΟΑΠ. Αφού ο Ερντογάν επέπληξε τον περασμένο μήνα τον Παλαιστίνιο ηγέτη Μαχμούντ Αμπάς επειδή δεν αποδέχθηκε πρόσκληση να μιλήσει στο τουρκικό κοινοβούλιο, ο Αμπάς προγραμμάτισε επίσκεψη στην Τουρκία την επόμενη Τρίτη. Το αν ένας υψηλόβαθμος ηγέτης της Χαμάς θα ακολουθήσει τον Αμπάς δεν είναι σαφές, αν και το πρόσωπο αυτό δεν θα είναι ο Σινουάρ, ο οποίος πιστεύεται ότι ηγείται στελεχών της Χαμάς στη Γάζα εναντίον του Ισραήλ.

Για τα σενάρια μετά την κατάπαυση του πυρός, η Τουρκία, όπως και ο Σινουάρ, αντιτίθεται επίσης στην ιδέα μιας πολυεθνικής δύναμης υπό την ηγεσία μη κατονομαζόμενων φιλοϊσραηλινών αραβικών χωρών που θα εμποδίσει τη Χαμάς να διατηρήσει την εξουσία στη Γάζα σύμφωνα με την κατάπαυση του πυρός. Αντ’ αυτού, η Άγκυρα πιέζει για έναν κοινό εγγυητικό μηχανισμό με άλλες περιφερειακές δυνάμεις για τα παλαιστινιακά εδάφη, στον οποίο περιφερειακές χώρες φιλικές προς την παλαιστινιακή υπόθεση θα μπορούν να ενεργούν ως εγγυητές της ειρήνης για λογαριασμό των Παλαιστινίων. 

Τουρκία, Παλαιστίνη και Ισραήλ: Παλιά ιστορία, νέοι παράγοντες

Η Τουρκία εμπλέκεται στενά στο ζήτημα Ισραήλ-Παλαιστίνης για περισσότερο από έναν αιώνα. Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1914, χιλιάδες Εβραίοι μετανάστες που διέφευγαν από τις διώξεις από την Ευρώπη έφτασαν στην αραβικής πλειοψηφίας Παλαιστίνη, που τότε αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μέχρι την κατάληψη της Παλαιστίνης από τους Βρετανούς το 1917, η οθωμανική κυβέρνηση περιόρισε τη ροή των Εβραίων μεταναστών για να αποτρέψει τη σύγκρουση με τους ντόπιους Άραβες.

Μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Ισραήλ το 1948, μαζί με τον εκτοπισμό εκατοντάδων χιλιάδων Παλαιστινίων Αράβων και τον πρώτο αραβοϊσραηλινό πόλεμο, η Τουρκία έγινε η πρώτη χώρα με μουσουλμανική πλειοψηφία που αναγνώρισε το εβραϊκό κράτος, αν και οι διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις παρέμειναν περιορισμένες. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου το 1991 και τις προοπτικές της ισραηλινο-παλαιστινιακής ειρήνης να φαίνονται κοντά, η Τουρκία και το Ισραήλ αύξησαν τους διπλωματικούς, αμυντικούς, πληροφοριακούς και εμπορικούς δεσμούς τους, μια διαδικασία που επιταχύνθηκε μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Ερντογάν το 2003. Ο Ερντογάν, τότε πρωθυπουργός, έφτασε μάλιστα κοντά στη μεσολάβηση για τη σύναψη ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ του Ισραήλ και της Συρίας το 2008.

Αλλά η επιδείνωση των ισραηλινο-παλαιστινιακών σχέσεων, ο πόλεμος της Γάζας το 2008-2009 και η επίθεση του ισραηλινού ναυτικού στο “Μαβί Μαρμαρά”, ένα τουρκικό πλοίο βοήθειας που κατευθυνόταν προς τη Γάζα τον Μάιο του 2010, κατά την οποία σκοτώθηκαν εννέα Τούρκοι, διέλυσε τις σχέσεις. Μια σύντομη απόπειρα εξομάλυνσης το 2022-2023 τερματίστηκε μετά τη βίαιη επίθεση της Χαμάς στο νότιο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου και τον βίαιο πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα.

Πηγή: Al Monitor