Τι κρύβεται πίσω από την παραίτηση του Τζαβάντ Ζαρίφ από τη νέα κυβέρνηση του Ιράν;

Η αιφνίδια παραίτηση του Ζαρίφ ήρθε ως απάντηση στην προφανή παρέμβαση των ισχυρών σκληροπυρηνικών και ανακίνησε συζητήσεις σχετικά με το αδιέξοδο για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις εντός των υφιστάμενων πλαισίων της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Η πολιτική σκηνή του Ιράν υπέστη σοκ μετά την παραίτηση του εξέχοντος μεταρρυθμιστή Μοχαμάντ Τζαβάντ Ζαρίφ από τη θέση του αντιπροέδρου, μόλις λίγες ημέρες μετά την ανάληψη της θέσης του.

Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και διπλωμάτης με σπουδές στις ΗΠΑ είναι γνωστός στη Δύση για τις πολιτικές του υπέρ της εμπλοκής και τον καθοριστικό ρόλο που διαδραμάτισε στις διαπραγματεύσεις που κατέληξαν στην πυρηνική συμφωνία του Ιράν το 2015.

Παραγκωνισμένος από τη σκληροπυρηνική κυβέρνηση του εκλιπόντος προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσί τα τελευταία τρία χρόνια, ο Ζαρίφ έκανε πολιτική επιστροφή, καθώς προσχώρησε στον μετριοπαθή πρόεδρο Μασούντ Πεζεσκιάν ως υποψήφιος στην πρόωρη προεδρική εκλογή του περασμένου μήνα.

Η νίκη του Πεζεσκιάν στις δημοσκοπήσεις, υποστηρίζουν οι μεταρρυθμιστές, κατέστη δυνατή κυρίως χάρη στις στρατηγικές εκστρατείας που ανέπτυξε ο Ζαρίφ, ο οποίος ήταν “κολλημένος”στον υποψήφιο κατά τη διάρκεια δημόσιων συγκεντρώσεων και έκανε την τελευταία στιγμή αδιάκοπες εκκλήσεις προς το απαθές ιρανικό εκλογικό σώμα, το οποίο είχε χάσει την ελπίδα του στην πολιτική διαδικασία.

Ο Ζαρίφ ανακοίνωσε την παραίτησή του μέσω ανάρτησης στον επίσημο λογαριασμό του στο X, λίγες μόνο ώρες αφότου ο Πεζεσκιάν παρουσίασε τα προτεινόμενα μέλη του υπουργικού συμβουλίου του στο ιρανικό κοινοβούλιο για ψήφο εμπιστοσύνης. 

Τον τελευταίο μήνα, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών ηγείτο μιας επιτροπής εμπειρογνωμόνων που είχε αναλάβει να επιλέξει το 19μελές υπουργικό συμβούλιο μεταξύ περισσότερων από 1.000 ονομάτων. Ο τελικός κατάλογος, ωστόσο, αποδείχθηκε απογοητευτικός για τον Ζαρίφ, καθώς δεν αντικατόπτριζε τις προτάσεις του, ιδίως σε σημαντικά υπουργεία όπως το Εσωτερικών, τις Υπηρεσίες Πληροφοριών και την Άμυνα, αφήνοντάς τον σε κατάσταση απόγνωσης και οδηγώντας τον στην απόφασή του να παραιτηθεί.

Η επιτροπή και η διαδικασία, ένα καινοτόμο βήμα που δεν είχε παρατηρηθεί κατά τον σχηματισμό προηγούμενων υπουργικών συμβουλίων, είχαν συσταθεί για να γεφυρωθούν μακροχρόνια χάσματα διακρίσεων και αποτυχίες. Ο Ζαρίφ είχε δηλώσει στην κρατική τηλεόραση ότι οι ομάδες του εργάζονταν νυχθημερόν, αξιολογώντας μια “δεξαμενή” ονομάτων σε ένα περίπλοκο σύστημα κατάταξης, δίνοντας προτεραιότητα στις γυναίκες, τις μειονότητες και τις νέες προσωπικότητες.

Προς απογοήτευσή του, όπως υπογραμμίζεται στη δήλωση παραίτησής του, μόνο μία γυναίκα ορίστηκε και κανένας υπουργός δεν εκπροσώπησε τις μειονότητες (γυναίκες και νέους) που είχαν παραγκωνιστεί επί μακρόν, ενώ ο μέσος όρος ηλικίας των υπουργών κυμαινόταν γύρω στα 60 έτη. 

Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, ο Πεζεσκιάν κατήγγειλε επανειλημμένα την απουσία γυναικών στις ιρανικές διοικήσεις και τόνισε ιδιαίτερα την περιθωριοποίηση των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων, κυρίως των σουνιτών μουσουλμάνων.

Μέχρι και μία ημέρα πριν από την υποβολή του προτεινόμενου υπουργικού συμβουλίου, οι ομάδες του Πεζεσκιάν επιβεβαίωναν ότι η θέση του υπουργού πετρελαίου είχε εξασφαλιστεί για τονΕμάντ Χοσεϊνί, έναν σουνίτη Κούρδο, εν μέρει για να ικανοποιηθεί ένα πιεστικό αίτημα των εθνοθρησκευτικών μειονοτήτων. Ωστόσο, ο κατατεθειμένος κατάλογος δεν περιείχε κανένα τέτοιο όνομα, καθώς ο Χοσεϊνί δεν είχε λάβει το πράσινο φως από τις οργανώσεις πληροφοριών και τον σημαίνοντα σιιτικό κλήρο, ο οποίος παρασκηνιακά έχει εκφράσει εδώ και καιρό την έντονη αντίθεσή του στον έλεγχο των υπουργικών θέσεων από τους σουνίτες.

Ο προφανής διχασμός που οδήγησε στην παραίτηση του Ζαρίφ φαίνεται να προήλθε μετά την άρνηση του Πεζεσκιάν να αντισταθεί στις πιέσεις από τους σκληροπυρηνικούς, οι οποίοι δεν εξέδωσαν τις τυπικές άδειες ασφαλείας για πολλά άλλα προτεινόμενα μέλη και αντ’ αυτού επέβαλαν τις δικές τους επιλογές.

Σύμφωνα με άγραφους νόμους και στο πλαίσιο της τυπικής λειτουργίας της Ισλαμικής Δημοκρατίας, οι υποψήφιοι για υπουργεία-κλειδιά πρέπει να είναι συντονισμένοι με το γραφείο του ανώτατου ηγέτη Αλί Χαμενεΐ και να περνούν από ελέγχους ιστορικού και έλεγχο από φορείς όπως ο Οργανισμός Πληροφοριών του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC).

“Η πίεση και η παρέμβαση των συντηρητικών είναι κάτι παραπάνω από εμφανής”, έγραψε η μεταρρυθμιστική εφημερίδα Χαμ-Μιχάν για το νέο υπουργικό συμβούλιο.

Ενώ ο Ζαρίφ δεν αναφέρθηκε σε ονόματα στην παραίτησή του, οι στενοί του σύμμαχοι αποκάλυψαν ότι μεταξύ των σημαντικότερων διαφωνιών ήταν και μία που επικεντρώθηκε στη θέση του υπουργού Εσωτερικών. Πριν από την παραίτησή του, είπαν, ο Ζαρίφ είχε εμπλακεί σε μια απελπισμένη τελική προσπάθεια να ανατρέψει την απόφαση του Πεζεσκιάν να ορίσει τον σκληροπυρηνικό στρατηγό του IRGC Εσκαντάρ Μομενί για τη θέση αυτή.

Σύμφωνα με το σύνταγμα του Ιράν, το υπουργείο Εσωτερικών είναι υπεύθυνο για την αυστηρή εφαρμογή των αμφιλεγόμενων νόμων της χώρας για το χιτζάμπ, οι οποίοι προκάλεσαν τη μεγαλύτερη κοινωνική και πολιτική αναταραχή στη σύγχρονη ιστορία του Ιράν μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί υπό την επιτήρηση της αστυνομίας ηθικής τάξης για την επιβολή του χιτζάμπ το 2022. Ο προτεινόμενος υπουργός Εσωτερικών υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της συνέχισης της δραστηριότητας των ίδιων διμοιριών στους ιρανικούς δρόμους, γεγονός που έρχεται σε σαφή αντίθεση με τις προεκλογικές υποσχέσεις του Πεζεσκιάν ότι η κυβέρνησή του θα υπερασπιστεί τις ιρανικές γυναίκες απέναντι στους αυστηρούς κοινωνικούς περιορισμούς.

Ανίκανος να αντέξει στους διαδρόμους της εξουσίας

Ενάντια στις προσδοκίες του Ζαρίφ και των ομάδων του, το υπουργικό συμβούλιο επανέφερε επίσης τρεις υπουργούς από το υπουργικό συμβούλιο του Ραϊσί, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού πληροφοριών, Εσμαήλ Χατίμπ, οι οποίοι εκπροσωπούν το πολύ αντίθετο άκρο του πολιτικού φάσματος.

“Ζητώ συγγνώμη από το έθνος για την αδυναμία μου να ασχοληθώ με τις υποθέσεις εντός των εσωτερικών διαδρόμων της εξουσίας”, ανέφερε ο Ζαρίφ στη δήλωσή του, η οποία προκάλεσε πλημμύρα οργισμένων αντιδράσεων. Πολλοί ήταν θυμωμένοι που ενθάρρυνε τους Ιρανούς να ψηφίσουν, γνωρίζοντας ότι η ουσιαστική αλλαγή εντός του ιρανικού κατεστημένου ήταν απίθανη. Ο θυμός τους προήλθε κυρίως από το γεγονός ότι στους ίδιους αυτούς διαδρόμους εξουσίας κυριαρχούσαν ασυμβίβαστοι υπερσυντηρητικοί, δηλαδή ο ανώτατος ηγέτης και το IRGC.

“Πρόδωσες το έθνος”, απάντησαν κάποιοι στην ανάρτησή του. “Σας είχαμε πει ότι δεν πρόκειται για γνήσιες εκλογές, ωστόσο ξεγελάσατε πολλούς και τους είπατε ψέματα”, έγραψε ένας χρήστης.

Μεταξύ των σταθερών υποστηρικτών του Ζαρίφ, οι εκφράσεις απογοήτευσης κυριάρχησαν, καθώς σημείωναν ότι είχαν πράγματι ψηφίσει έναν άσημο Πεζεσκιάν μόνο και μόνο λόγω της υποστήριξης του Ζαρίφ και με την ελπίδα ότι ο Ζαρίφ θα είχε λόγο στη νέα κυβέρνηση.

“Παρακαλώ μείνετε και αγωνιστείτε”, έγραφε μια ανάρτηση στο Χ από την Αζάρ Μανσούρι, εξέχουσα ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών και υψηλόβαθμο μέλος του Κόμματος του Μεταρρυθμιστικού Μετώπου, σε μια επείγουσα και δημόσια έκκληση προς τον Ζαρίφ.

Η συμμετοχή του βετεράνου διπλωμάτη στην προεκλογική εκστρατεία είχε εξαρχής αναστατώσει τους σκληροπυρηνικούς, οι οποίοι φοβούνταν ότι η ευφράδεια, η δημοτικότητα και το υπόβαθρό του θα γεννούσαν μια νέα μετριοπαθή κυβέρνηση, μειώνοντας τον έλεγχό τους στην πολιτική και κοινωνική σφαίρα του Ιράν και, το σημαντικότερο, οδηγώντας στην ανανέωση των διαπραγματεύσεων με τη Δύση για μια σειρά από αμφιλεγόμενα ζητήματα όπως το πυρηνικό πρόγραμμα.

Με την αποχώρηση του Ζαρίφ και ένα υπουργικό συμβούλιο χωρίς ισχυρές φωνές υπέρ της δέσμευσης, οι σκληροπυρηνικοί -που ήδη κυριαρχούν στο ιρανικό κοινοβούλιο- βλέπουν στον ορίζοντα ακόμη μεγαλύτερο έλεγχο σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, αφήνοντας τα χέρια τους ελεύθερα για να παρεμποδίσουν σοβαρά τυχόν μεταρρυθμιστικά μέτρα για την αναζωογόνηση της πυρηνικής συμφωνίας.

Πηγή: Al Monitor