E-Coli και νεκρά ψάρια: Τα λύματα και τα ποτάμια της Ευρώπης

Η An Nÿs και τα παιδιά της λατρεύουν το κολύμπι στα περίχωρα της Γάνδης του Βελγίου, τόσο πολύ που είναι πρόθυμοι να συμβιβαστούν με ένα ατυχές μειονέκτημα: την πιθανότητα να πάθουν στομαχόπονο αν καταπιούν κατά λάθος λίγο νερό.

«Ξέρουν ότι πρέπει πραγματικά να κρατούν το στόμα τους κλειστό», λέει η Nÿs. «Θα ήταν βέβαια ωραίο να μπορείτε να έρχεστε εδώ με τα παιδιά σας και να απολαμβάνετε το μπάνιο σας χωρίς τα παιδιά σας να έχουν διάρροια».

Οι ολυμπιονίκες στο τρίαθλον κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τον ίδιο κίνδυνο στο Παρίσι, όπου αγωνίστηκαν στον Σηκουάνα μετά από μια προσπάθεια ύψους 1,4 δισεκατομμυρίων ευρώ (1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων) για να γίνει ο ποταμός για πρώτη φορά μετά από έναν αιώνα κατάλληλος για κολύμβηση. Η κακή ποιότητα του νερού ανάγκασε τους διοργανωτές να αναβάλουν τη μεγάλη μέρα και αρκετοί αθλητές φέρεται να αρρώστησαν μετά τους αγώνες τους.

Το περιστατικό έθεσε σε πρώτο πλάνο ένα νεοεμφανιζόμενο πολιτικό ζήτημα στην Ευρώπη. Πολλές πόλεις όπως η Γάνδη έχουν μεσαιωνικές ρίζες και υποδομές αιώνων που δεν έχουν αναβαθμιστεί για να διαχειριστούν την τεράστια αύξηση των αποβλήτων που απορρίπτονται από σπίτια και εργοστάσια. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι διαρροές λυμάτων σε ποτάμια και στη θάλασσα έχουν προκαλέσει ευρεία λαϊκή αγανάκτηση. Εν τω μεταξύ, η κλιματική αλλαγή φέρνει πιο βροχερό καιρό που μπορεί να προκαλέσει πλημμύρες και να υπερφορτώσει τα συστήματα αποχέτευσης.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση επικαιροποίησε φέτος κανόνες τριών δεκαετιών για τον τρόπο με τον οποίο οι χώρες πρέπει να συλλέγουν και να επεξεργάζονται τα λύματά τους, αλλά πολλές εξακολουθούν να μην συμμορφώνονται με τους παλαιότερους νόμους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κινείται επί του παρόντος νομικά εναντίον της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Ισπανίας επειδή δεν έχουν επιτύχει τα πρότυπα καθαρού νερού που θα έπρεπε να έχουν τηρηθεί εδώ και χρόνια.

Τα ευρωπαϊκά κράτη αντιμετωπίζουν επίσης μια ξεχωριστή προθεσμία του 2027 για να βελτιώσουν την υγεία των ποταμών, των λιμνών και των θαλασσών τους. Η πιο πρόσφατη επικαιροποίηση, το 2021, διαπίστωσε ότι τα δύο τρίτα των επιφανειακών υδάτων της ηπείρου δεν έχουν βελτιωθεί αρκετά.

«Είναι ένα πρόβλημα που παραμονεύει για πολλές ποτάμιες πόλεις και κοινότητες σε όλο τον κόσμο», λέει η Μίνα Γκιούλι, μια επιχειρηματίας που ανέλαβε να τρέξει μεγάλες αποστάσεις κατά μήκος του Σηκουάνα πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες για να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για τη ρύπανση των ποταμών. «Αυτό που βλέπουμε τώρα με τον Σηκουάνα και αυτό που βλέπουμε στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι λίγο σαν καναρίνι στο ανθρακωρυχείο».

Τα λύματα πρέπει να υποστούν επεξεργασία σε διάφορα στάδια προτού μπορέσουν να επιστρέψουν με ασφάλεια στο περιβάλλον. Το πρώτο φιλτράρει τα στερεά, το δεύτερο απομακρύνει τις επιβλαβείς χημικές ουσίες και μειώνει τα συστατικά όπως ο φώσφορος και το άζωτο που οδηγούν στην ανάπτυξη επιβλαβών φυκιών, και τα επόμενα στάδια απολυμαίνουν τα λύματα και απομακρύνουν περισσότερα συστατικά.

Περίπου το 20% των ανθρώπων στην ΕΕ ζουν σε μέρη όπου πραγματοποιείται μόνο το πρώτο βήμα. Μια άγνωστη ποσότητα λυμάτων δεν υφίσταται ποτέ καθόλου επεξεργασία – ή ελέγχεται μόνο πολύ επιπόλαια – επειδή υπερχειλίζει από τους υπονόμους πριν φτάσει ποτέ σε μονάδα επεξεργασίας.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές χώρες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε συστήματα αποχέτευσης γνωστά ως συνδυασμένες υπερχειλίσεις αποχετεύσεων (CSO), τα οποία λειτουργούν ως βαλβίδα εκτόνωσης κατά τη διάρκεια ισχυρών βροχοπτώσεων. Οι σωλήνες διοχετεύουν την περίσσεια του νερού της βροχής, αναμεμειγμένη με λύματα, σε ανοικτά υδάτινα συστήματα για να αποτρέψουν πλημμύρες ή ακόμη και την ανάσχεση του νερού στα σπίτια. Τα περισσότερα από αυτά τα συστήματα κατασκευάστηκαν τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Περιοχές με νεότερα συστήματα αποχέτευσης, όπως η Αυστραλία και οι δυτικές ΗΠΑ, τείνουν να συλλέγουν χωριστά το νερό της βροχής και τα λύματα, ιδίως εκτός πόλεων.

«Ήταν φθηνότερο να κατασκευαστεί ένας ενιαίος αγωγός από το να κατασκευαστούν εντελώς ξεχωριστά συστήματα αγωγών», λέει ο Άλαστερ Τσίσχολμ, διευθυντής πολιτικής στο Chartered Institution of Water and Environmental Management του Ηνωμένου Βασιλείου, μια ομάδα του κλάδου. «Αν τα τοποθετούσατε τώρα, θα τα τοποθετούσατε ως ξεχωριστά».

Το πόσα απόβλητα καταλήγουν στα ανοιχτά ύδατα από τα CSO ( συμβάντα συνδυασμένης υπερχείλισης αποχέτευσης)  εξαρτάται από το μέγεθος των δεξαμενών συλλογής και αποθήκευσης, καθώς και από το πόσο γρήγορα τα όμβρια ύδατα γεμίζουν τους υπονόμους. Σήμερα, οι βαλβίδες στην Ευρώπη χρησιμοποιούνται συχνά πολύ περισσότερο από ό,τι προβλεπόταν αρχικά, εν μέρει επειδή οι χώροι πρασίνου που θα απορροφούσαν τα όμβρια ύδατα έχουν καλυφθεί με πλακόστρωση καθώς οι πόλεις αναπτύσσονται.

Η κακή συντήρηση μπορεί επίσης να οδηγήσει σε συσσώρευση λιπών και ελαίων, γεγονός που προκαλεί την υπερχείλιση των λυμάτων πριν η βροχή προλάβει να τα αραιώσει επαρκώς. Στις χειρότερες περιπτώσεις, τα αδιάλυτα λύματα απελευθερώνονται όταν δεν υπάρχει βροχή, γνωστή ως «διαρροή ξηρής ημέρας». Η έλλειψη παρακολούθησης σε ολόκληρη την Ευρώπη καθιστά δύσκολο να γνωρίζουμε πόσο συχνά συμβαίνουν αυτές οι διαρροές .

Το αποτέλεσμα είναι επιβλαβές τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το περιβάλλον. Τα ανεπεξέργαστα λύματα ενθαρρύνουν την ανάπτυξη της άλγης, η οποία πνίγει την υπόλοιπη βλάστηση, στερώντας από τα ζώα την τροφή που χρειάζονται και σκοτώνοντας τα μαλάκια, τα οποία δρουν ως φυσικά φίλτρα νερού. Η απορροή μπορεί να περιέχει χημικές ουσίες και μικροπλαστικά από τους δρόμους. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος βακτηρίων, όπως το E. coli και οι εντερόκοκκοι, που μπορούν να αρρωστήσουν τους ανθρώπους. (Η οργανωτική επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων δήλωσε ότι «δεν γνωρίζει καμία αποδεδειγμένη σχέση» μεταξύ των ασθενειών των αθλητών και της ποιότητας του νερού του Σηκουάνα).