Ανησυχία της Αθήνας για την προσέγγιση Τουρκίας – Αιγύπτου

Πριν από σχεδόν δύο εβδομάδες, στις 5 Αυγούστου, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, επισκέφθηκε το Κάιρο, όπου είχε συνάντηση με τον νέο ομόλογό του, Μπαντρ Αμπντελάτι. Οι συνομιλίες μεταξύ των δύο πλευρών φαίνεται να εξελίχθηκαν καλύτερα από ό,τι αναμενόταν, και συμφωνήθηκε να διοργανωθεί Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Αιγύπτου – Τουρκίας, με τη συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερων υπουργών που σχετίζονται με την οικονομία. Η σύγκληση αυτού του Συμβουλίου προϋποθέτει, φυσικά, μια προηγούμενη συνάντηση των προεδρικών ηγετών, του Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι από την Αίγυπτο και του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν από την Τουρκία. Υπολογίζεται ότι η συγκρότησή του μπορεί να συμφωνηθεί κατά την επικείμενη επίσκεψη του Σίσι στην Άγκυρα, η οποία συζητείται εδώ και αρκετούς μήνες, χωρίς ωστόσο να έχει καθοριστεί συγκεκριμένη ημερομηνία. Η πιο πιθανή περίοδος για την πραγματοποίησή της φαίνεται να είναι το ερχόμενο φθινόπωρο, αν και αυτό μένει να επιβεβαιωθεί.

Η Ελλάδα διαθέτει ένα ισχυρό πλεονέκτημα, καθώς λειτουργεί ως «γέφυρα» της κυβέρνησης αλ Σίσι με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όπως σημειώνει ο Βασίλης Νέδος για την “Καθημερινή”, η Αθήνα παρακολουθεί με ενδιαφέρον τις προσπάθειες της Άγκυρας να προσεγγίσει το Κάιρο, αλλά ανησυχεί επίσης για τη μακροπρόθεσμη περιφερειακή κατάσταση, στην οποία η Τουρκία διαδραματίζει σημαντικό και κεντρικό ρόλο. Ως αποτέλεσμα του πολέμου στη Μέση Ανατολή και της διάχυσης της κρίσης στον Κόλπο του Άντεν, η Αίγυπτος έχει χάσει σημαντικό μέρος των δύο κύριων πηγών ξένου συναλλάγματος – τα έσοδα από τη διέλευση της Διώρυγας του Σουέζ και τα έσοδα από τον τουρισμό. Η Τουρκία προσπαθεί ουσιαστικά να προσελκύσει το Κάιρο με δύο τρόπους. Κατά πρώτον, μέσα από την τόνωση των εμπορικών σχέσεων. Δεύτερον, προσεγγίζοντας το Κάιρο σε περιφερειακές πτυχές που σχετίζονται με την εσωτερική ασφάλεια της Αιγύπτου, όπως η διαχείριση των σχέσεων με την Αιθιοπία και τη Σομαλία.

Για την Αθήνα, η συνεργασία μεταξύ Άγκυρας και Καΐρου συνδέεται κυρίως με τη κοινή αντίληψη που έχει διαμορφωθεί, ύστερα από πολυάριθμες προσπάθειες, ανάμεσα στην Αίγυπτο και την Ελλάδα σχετικά με την Ανατολική Μεσόγειο. Αυτή η συνεργασία έχει οδηγήσει, από το 2020, σε μια τμηματική συμφωνία οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η συμφωνία αυτή αποτελεί μέχρι στιγμής το πιο ισχυρό, ουσιαστικό και νομικό επιχείρημα της Αθήνας απέναντι στις αυθαίρετες θέσεις που προβάλλει η Τουρκία μέσω του λεγόμενου τουρκολιβυκού μνημονίου. Ωστόσο, προς το παρόν, η τουρκοαιγυπτιακή συνεργασία δεν περιλαμβάνει τη Λιβύη, η οποία για την Αίγυπτο συνιστά ζήτημα εσωτερικής ασφάλειας, λόγω της δράσης των Αδελφών Μουσουλμάνων και ισλαμιστικών τρομοκρατικών οργανώσεων. Είναι επίσης σημαντικό να αναφερθεί ότι τα ζητήματα της Λιβύης διαχειρίζονται κυρίως από τις υπηρεσίες εσωτερικής ασφάλειας και τον στρατό της Αιγύπτου, περιορίζοντας τον ρόλο της διπλωματίας σε πολύ συγκεκριμένα πλαίσια. Η Αίγυπτος και η Τουρκία παραμένουν σε αντίθετες θέσεις όσον αφορά τη Λιβύη, όπως αποδείχθηκε και από τις πρόσφατες συγκρούσεις στα περίχωρα της Τρίπολης, καθώς και από την συνεχιζόμενη πίεση του Καΐρου (μέσω του Λιβυκού Εθνικού Στρατού του στρατάρχη Χαφτάρ) για την απομάκρυνση του τουρκόφιλου προσωρινού πρωθυπουργού Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπέιμπα.

Η αλλαγή του υπουργού Εξωτερικών στην Αίγυπτο, μετά από 12 χρόνια θητείας του Σάμεχ Σούκρι, δεν σημαίνει απαραίτητα και αλλαγή στην εξωτερική πολιτική, ειδικά σε ζητήματα που αφορούν άμεσα τα συμφέροντα της Ελλάδας. Ωστόσο, υποδηλώνει την επιθυμία του Καΐρου να ενισχύσει τις άμεσες και αποτελεσματικές επαφές του με την Ε.Ε. Τον περασμένο Μάρτιο, η Αίγυπτος και η Ε.Ε. υπέγραψαν ένα πακέτο ενίσχυσης ύψους 7,5 δισ. ευρώ για την περίοδο 2024-2027, με την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία να είναι θερμοί υποστηρικτές του Καΐρου σε αυτό το ζήτημα τα προηγούμενα χρόνια. Ο νέος υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου είναι γνώριμος με τις Βρυξέλλες, καθώς έχει υπηρετήσει ως πρέσβης στην Ε.Ε. για πολλά χρόνια. Ο υπουργός Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Κόμπος, έχει ήδη συναντηθεί με τον κ. Αμπντελάτι, ενώ υπάρχουν και επαφές μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου για τον προγραμματισμό συνάντησης και πιθανή δρομολόγηση Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας. Η στήριξη της Αθήνας προς το Κάιρο, ακόμη και πριν από πέντε χρόνια, όταν η ελληνική διπλωματία ήταν σχετικά απομονωμένη στα ευρωπαϊκά όργανα, δεν έχει ξεχαστεί από την αιγυπτιακή κυβέρνηση, η οποία έχει επενδύσει πολιτικά στη βοήθεια από την Ε.Ε.

Υπάρχει ένα τομέας όπου η Άγκυρα και το Κάιρο έχουν αναπτύξει κάποια συνεργασία και κατανόηση, χωρίς αυτή να σχετίζεται άμεσα με τα ελληνικά συμφέροντα. Αναφερόμαστε στην κατάσταση που διαμορφώνεται στο Κέρας της Αφρικής, και συγκεκριμένα στη Σομαλία. Η Σομαλία είναι κρίσιμη για την ασφάλεια της Αιγύπτου και για την επιδίωξη της Τουρκίας να παρουσιαστεί ως περιφερειακή δύναμη με επιρροή. Η εδαφική ακεραιότητα της Σομαλίας έχει μεγάλη σημασία για την Αίγυπτο, γι’ αυτό και πρόσφατα υπεγράφη μια αμυντική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών. Η συμφωνία αυτή προήλθε ως αντίκτυπος της προχωρημένης συμφωνίας που υπέγραψε η Αιθιοπία τον Ιανουάριο με την αποσχισμένη Σομαλιλάνδη, η οποία παρέχει στις αιθιοπικές ένοπλες δυνάμεις πρόσβαση στο λιμάνι της Μπέρμπερα για 50 χρόνια, με αντάλλαγμα την αναγνώριση της Σομαλιλάνδης από την Αιθιοπία. Η στρατηγική διείσδυση της Τουρκίας στη Σομαλία είναι σημαντική, καθώς από τον κόλπο του Άντεν διέρχεται περίπου το 12% του παγκόσμιου εμπορίου. Στο Μογκαντίσου λειτουργεί στρατιωτική βάση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων (Turksom), η οποία κόστισε 50 εκατομμύρια δολάρια στην Άγκυρα και έχει ως κύριο στόχο την εκπαίδευση των Σομαλών. Στη βάση υπηρετούν 342 Τούρκοι στρατιωτικοί και από το 2017 έχουν εκπαιδευτεί 17.000 άτομα. Επιπλέον, η Τουρκία έχει προμηθεύσει την κυβέρνηση της Σομαλίας με όπλα.