«Ελεγχόμενη εξομάλυνση»: Η Σαουδική Αραβία την προσπαθεί αθόρυβα με το Ισραήλ

Η κάποτε αθόρυβη επιδίωξη του Ριάντ για εξομάλυνση των σχέσεων με το Τελ Αβίβ γίνεται όλο και πιο φανερή, με γνώμονα τη φιλοδοξία του πρίγκιπα διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν να εξασφαλίσει τον μελλοντικό του θρόνο. Πρόκειται για ένα έργο που έχει γίνει απείρως πιο δύσκολο από τις 7 Οκτωβρίου 2023.

Παρά τη συνεχιζόμενη βάναυση επίθεση του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας και τα 2,4 εκατομμύρια Παλαιστίνιους, ο Σαουδάραβας πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν (MbS) συνεχίζει να επιδιώκει μια αμφιλεγόμενη συμφωνία για την εξομάλυνση των σχέσεων με το κράτος κατοχής. Το Ριάντ επιμένει στην εμβάθυνση των σχέσεων με το Τελ Αβίβ σε πολλούς τομείς, παρά το γεγονός ότι δέχεται «απειλές θανάτου» από τους αντιπάλους της εξομάλυνσης στο βασίλειο.

Γιατί, λοιπόν, ο πρίγκιπας διάδοχος επιμένει να βαδίζει σε αυτόν τον αντιλαϊκό δρόμο, εκτός αν πιστεύει ότι η εγκαθίδρυση δεσμών με το Ισραήλ είναι ζωτικής σημασίας για την εξασφάλιση της ανόδου του στον σαουδαραβικό θρόνο;

Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, το Politico αποκάλυψε νέες λεπτομέρειες σχετικά με αυτές τις μυστικές διαπραγματεύσεις, συμπεριλαμβανομένων πολλαπλών δεσμεύσεων των ΗΠΑ προς το Ριάντ. Αυτές οι αμερικανικές διαβεβαιώσεις κυμαίνονται από εγγυήσεις ασφαλείας μέσω μιας συνθήκης μέχρι βοήθεια με ένα πολιτικό πυρηνικό πρόγραμμα και οικονομικές επενδύσεις στην τεχνολογία.

Ωστόσο, το Τελ Αβίβ εξακολουθεί να αντιστέκεται στη συμπερίληψη μιας αξιόπιστης πορείας για την ίδρυση ενός παλαιστινιακού κράτους ως μέρος μιας συμφωνίας, βασική απαίτηση των Σαουδαράβων.

Ιστορικό αθόρυβων διπλωματικών κινήσεων

Η εξομάλυνση με τη Σαουδική Αραβία δεν είναι λιγότερο σημαντική για τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου, ο οποίος θεωρεί τη συμφωνία ως μείζονα διπλωματικό στόχο από πριν από την επανεκλογή του το 2022. Πριν από την περσινή επιχείρηση Al-Aqsa Flood, ο Νετανιάχου πίστευε ότι η συμφωνία ήταν επικείμενη.

Σήμερα, η κατάσταση παραμένει περίπλοκη, με την τύχη της συμφωνίας να κρέμεται από μια κλωστή λόγω των αντικρουόμενων όρων και απαιτήσεων που θέτουν η Σαουδική Αραβία, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ.

Οι ρίζες της εξομάλυνσης μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ εκτείνονται αρκετές δεκαετίες πίσω, με ένα ιστορικό κρυφών διπλωματικών συναλλαγών που συχνά αναφέρονται ως «ήπια εξομάλυνση».

Από τον διορισμό του ως πρεσβευτή του Ριάντ στην Ουάσινγκτον το 1983, ο πρίγκιπας Μπαντάρ μπιν Σουλτάν Αλ Σαούντ έθεσε τις βάσεις για αυτή τη σταδιακή προσέγγιση, συναντώντας με την πάροδο των ετών ισραηλινούς πολιτικούς ηγέτες και ηγέτες ασφαλείας. Ο διάδοχός του,Τούρκι αλ-Φαϊζάλ, συνέχισε αυτές τις προσπάθειες, αποτελώντας βασικό σημείο στις σαουδαραβικές-ισραηλινές επαφές.

Ο Ανουάρ Εσκί, ο οποίος διετέλεσε προκάτοχός του και ήταν σύμβουλος του πρίγκιπα Μπαντάρ, συμμετείχε σε σεμινάρια που προωθούσαν την εξομάλυνση και πραγματοποίησε την πρώτη του επίσκεψη στα κατεχόμενα εδάφη το 2016.

Μια κομβική στιγμή σε αυτή τη συγκαλυμμένη σχέση έλαβε χώρα το 2019, όταν ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν φιλοξένησε μια αντιπροσωπεία ευαγγελικών προσωπικοτήτων που υποστήριζαν το σιωνιστικό σχέδιο με επικεφαλής τον Τζόελ Ρόζενμπεργκ. Η συνάντηση αυτή, μαζί με τις επακόλουθες μυστικές συνομιλίες μεταξύ του Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και του Νετανιάχου στη ΝΕΟΜ το 2020, σηματοδότησε ένα αξιοσημείωτο βήμα προς την ανοιχτή εξομάλυνση. Με την πάροδο του χρόνου, τέτοιες συναντήσεις και επισκέψεις έγιναν ρουτίνα, με τους Σαουδάραβες αξιωματούχους και πολίτες να εμπλέκονται όλο και περισσότερο με το Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων επισκέψεων στα κατεχόμενα εδάφη.

Κατασταλτικά μέτρα και στρατηγικά συμφέροντα

Τα δύο κράτη μοιράζονται διάφορους στρατηγικούς στόχους. Η Σαουδική Αραβία αντιτίθεται στον περιφερειακό Άξονα Αντίστασης, ο οποίος περιλαμβάνει το Ιράν, τη Συρία, τη Χεζμπολάχ, την Ανσαράλα, τη Χαμάς και άλλους μη κρατικούς φορείς, και έχει εφαρμόσει κατασταλτικά μέτρα κατά της παλαιστινιακής αντίστασης. Το βασίλειο έχει εδώ και χρόνια στοχοποιήσει υποστηρικτές της Χαμάς και άτομα που διοχετεύουν κεφάλαια στα παλαιστινιακά εδάφη. Αυτό περιλαμβάνει τη σύλληψη περισσότερων από 60 Παλαιστινίων το 2019, ορισμένοι από τους οποίους ήταν αξιωματούχοι της Χαμάς και Σαουδάραβες υπήκοοι που έλαβαν μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης.

Μόλις τον Μάιο, η Σαουδική Αραβία ενέτεινε την εκστρατεία της για τη σύλληψη χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο βασίλειο που επιτίθονταν στο διαδίκτυο κατά του Ισραήλ – αυτό αφού περισσότεροι από 34.000 Παλαιστίνιοι είχαν σκοτωθεί σε ανελέητες ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές σε πληθυσμιακά κέντρα.

Από το περιθώριο, η Σαουδική Αραβία υποστήριξε επίσης τις προσπάθειες εξομάλυνσης του Μπαχρέιν και του Σουδάν, ενώ προσέφερε στην κατεχόμενη Παλαιστινιακή Αρχή (ΠΑ) με έδρα τη Δυτική Όχθη οικονομικά κίνητρα για περαιτέρω συνεργασία με το Ισραήλ.

Από την ίδρυσή του, το βασίλειο έχει χρησιμοποιήσει το Ισλάμ για να νομιμοποιήσει τις πολιτικές του δράσεις, και αυτή η σαουδαραβική ήπια εξομάλυνση με το Ισραήλ δεν αποτελεί εξαίρεση, με τον Μοχάμεντ μπιν Αμπντούλ Καρίμ μπιν Αμπντουλαζίζ Αλ-Ισά, Γενικό Γραμματέα του Μουσουλμανικού Παγκόσμιου Συνδέσμου, να διαδραματίζει βασικό ρόλο στην προώθηση της θρησκευτικής εξομάλυνσης.

Από το 2017, ο Αλ-Ισά υπερασπίζεται την υπόθεση του διαθρησκειακού διαλόγου ως πύλη για την προώθηση των θρησκευτικών δεσμών με το Ισραήλ. Η επίσκεψή του το 2020 στο Άουσβιτς και οι επακόλουθες συναντήσεις του με Ισραηλινούς και Εβραίους ηγέτες ήταν μέρος αυτής της ευρύτερης στρατηγικής.

Η ειδική απεσταλμένη των ΗΠΑ για την παρακολούθηση και την καταπολέμηση του αντισημιτισμού, Ντέμπορα Λίπσταντ, συναντήθηκε επίσης με Σαουδάραβες αξιωματούχους στο βασίλειο και μια αντιπροσωπεία Αμερικανών Εβραίων ηγετών επισκέφθηκε το βασίλειο για να προωθήσει την εξομάλυνση. Οι τομείς της ήπιας εξομάλυνσης περιλάμβαναν τη φιλοξενία από τη Σαουδική Αραβία του ραβίνου Γιάκοβ Χέρτζογκ, πρώην στρατιώτη του ισραηλινού πυροβολικού και ακραίου σιωνιστή υποστηρικτή της κατεδάφισης του τζαμιού Al-Aqsa. Ο ραβίνος επιδιώκει να προκαλέσει αντιδράσεις μέσω των δραστηριοτήτων του, συμπεριλαμβανομένης της επίσκεψης στο τζαμί και στο νεκροταφείο των μαρτύρων του Ουχούντ στη Μεδίνα.

Ασφάλεια και οικονομικοί δεσμοί με το Ισραήλ

Όπως είναι αναμενόμενο, το Ριάντ και το Τελ Αβίβ έχουν εργαστεί για να ενισχύσουν τη συνεργασία τους στον τομέα της ασφάλειας – μια σημαντική πτυχή της σχέσης τους σήμερα. Ως ο μεγαλύτερος εισαγωγέας όπλων στον κόσμο, η Σαουδική Αραβία έχει επιδιώξει να ενισχύσει τις στρατιωτικές της δυνατότητες μέσω συμφωνιών με το κράτος κατοχής, συμπεριλαμβανομένης της απόκτησης του συστήματος αεράμυνας Iron Dome του Ισραήλ. Οι σχέσεις ασφαλείας έχουν συμπεριλάβει κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο, με τη Σαουδική Αραβία να βασίζεται σε ισραηλινό κατασκοπευτικό λογισμικό για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της αντιπολίτευσης εντός του βασιλείου.

Μιλώντας στο The Cradle, ο αντιφρονούντας Σαουδάραβας συγγραφέας και πολιτικός αναλυτής Φουάντ Ιμπραήμ λέει: “Η Σαουδική Αραβία βλέπει την εξομάλυνση ως κάτι περισσότερο από ένα πολιτικό σχέδιο, καθώς περιλαμβάνει επίσης ένα οικονομικό σχέδιο και ένα στρατηγικό σχέδιο που σχετίζεται με το μέλλον του θρόνου στη Σαουδική Αραβία”.

Η οικονομική εξομάλυνση είναι ζωτικής σημασίας για το πολυπόθητο σχέδιο Vision 2030 του Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, το οποίο στοχεύει στον μετασχηματισμό της οικονομίας του βασιλείου και στην καθιέρωση της κοινωνικής φιλελευθεροποίησης. Η συμφωνία με το Ισραήλ περιλαμβάνει το άνοιγμα του σαουδαραβικού εναέριου χώρου στις ισραηλινές πτήσεις και την ενθάρρυνση ισραηλινών επενδύσεων σε σαουδαραβικά μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο Τζάρεντ Κούσνερ, ο υπεύθυνος των συμφωνιών το 2020, έχει διαδραματίσει εξέχοντα ρόλο σε αυτές τις προσπάθειες, εργαζόμενος για τη δημιουργία ενός επενδυτικού διαδρόμου μεταξύ του Ριάντ και του Τελ Αβίβ.

Μεταξύ των πιο φιλόδοξων σχεδίων είναι το καλώδιο οπτικών ινών που συνδέει το Τελ Αβίβ με τις χώρες του Περσικού Κόλπου, καθώς και μια προγραμματισμένη επέκταση του σιδηροδρόμου που θα συνδέει τη Σαουδική Αραβία με το Ισραήλ μέσω Ιορδανίας. Ο Ιμπραήμ υποστηρίζει ότι η επιχείρηση της Παλαιστινιακής Αντίστασης Al-Aqsa Flood τον περασμένο Οκτώβριο διέκοψε αυτά τα σχέδια, θέτοντας σε κίνδυνο ένα σωρό από αυτά τα οικονομικά έργα: “Η πλημμύρα Al-Aqsa ήρθε και ματαίωσε αυτό το σχέδιο και το διέκοψε για άγνωστο χρονικό διάστημα. Ως εκ τούτου, το καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας, μαζί με τις ΗΠΑ και την ισραηλινή οντότητα, ήταν το πρώτο που αισθάνθηκε ότι η πλημμύρα Al-Aqsa είχε ως κύριο στόχο το σχέδιο εξομάλυνσης στην περιοχή”.

“Μαλακή” στάση που οδηγεί σε ήπια εξομάλυνση

Οι πολιτιστικές στρατηγικές και οι στρατηγικές των μέσων ενημέρωσης διαδραμάτισαν προηγμένο ρόλο στην εξοικείωση των Σαουδαράβων με την εξομάλυνση με το Ισραήλ. Μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, η Σαουδική Αραβία εργάστηκε για την αναθεώρηση των εκπαιδευτικών της προγραμμάτων, αφαιρώντας σταδιακά τις αναφορές στο Ισραήλ ως εχθρό και προωθώντας μια πιο ουδέτερη στάση απέναντι στο κράτος κατοχής. Η τέχνη και τα μέσα ενημέρωσης έχουν επίσης διαδραματίσει ρόλο, με τα σαουδαραβικά τηλεοπτικά κανάλια να προβάλλουν προγράμματα που προωθούν διακριτικά την ειρήνη με το Ισραήλ.

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ειδικότερα, αποτέλεσαν ισχυρό εργαλείο στη διαμόρφωση της δημόσιας αντίληψης, με τα σαουδαραβικά μέσα να φιλοξενούν συχνά ισραηλινούς αξιωματούχους και να μεταδίδουν ρεπορτάζ από το εσωτερικό του βασιλείου. Αυτή η προπαγανδιστική εκστρατεία είχε ως στόχο να δημιουργήσει ένα κλίμα που να ευνοεί την εξομάλυνση, αν και η δημόσια υποστήριξη για μια τέτοια κίνηση έχει κυμανθεί, ιδίως μετά τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου.

Στο επίκεντρο του Οράματος 2030 του πρίγκιπα διαδόχου βρίσκεται η επιθυμία του να τοποθετήσει τη Σαουδική Αραβία ως παγκόσμιο αθλητικό κέντρο. Το Δημόσιο Ταμείο Επενδύσεων, το κρατικό ταμείο πλούτου της Σαουδικής Αραβίας, ηγείται αυτού του επεκτατικού σχεδίου αγοράζοντας μεγάλες ξένες αθλητικές παραχωρήσεις και φιλοξενώντας διεθνείς αθλητικές εκδηλώσεις στο βασίλειο.

Ο αθλητικός τομέας υπήρξε ένα ακόμη εργαλείο ήπιας εξομάλυνσης, ανοίγοντας το δρόμο για τις επίσημες ισραηλινές ομάδες να εμφανίζονται στη Σαουδική Αραβία, όπου υψώνουν τη σημαία του κράτους κατοχής και τραγουδούν τον εθνικό ύμνο του. Διεξάγονται επίσημοι αγώνες και διαγωνισμοί μεταξύ Σαουδαράβων και Ισραηλινών παικτών, ενώ η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Σαουδικής Αραβίας έχει συμμετάσχει ακόμη και σε αγώνες που διεξάγονται στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη.

Όπως είναι πλέον ολοφάνερο, οι προσπάθειες του Ριάντ προς την εξομάλυνση με το Τελ Αβίβ είναι πολύπλευρες, περιλαμβάνοντας διπλωματικές, θρησκευτικές, στρατηγικές ασφαλείας, οικονομικές, πολιτιστικές και μιντιακές στρατηγικές. Ενώ οι προσπάθειες αυτές έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο με την πάροδο των ετών, το μέλλον αυτής της ευαίσθητης σχέσης παραμένει αβέβαιο, ιδίως με τις ραγδαίες εξελίξεις στην αντίσταση σε ολόκληρη την περιοχή κατά του κράτους κατοχής σε αλληλεγγύη με τους Παλαιστίνιους στη Γάζα.

Τα υποκείμενα στρατηγικά συμφέροντα που καθοδηγούν την προσέγγιση του Ριάντ προς το Ισραήλ – ασφάλεια, οικονομική ανάπτυξη και περιφερειακή επιρροή – υποδηλώνουν ότι αυτές οι προσπάθειες θα συνεχιστούν, αν και με μικροαλλαγές και προσαρμογές, ώστε να μην προκαλέσουν αντίποινα από τον άξονα της αντίστασης, και όχι μόνο από τις ένοπλες δυνάμεις της Υεμένης στα ανήσυχα νότια σύνορα της Σαουδικής Αραβίας.

Πηγή: The Cradle, militaire