Νέες απειλές για τα ηλεκτρικά δίκτυα λόγω κλιματικής κρίσης

Η κλιµατική αλλαγή αυξάνει την ένταση και τη συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινοµένων σε ολόκληρο τον πλανήτη, καθιστώντας ασταθή τα µέχρι πρότινος στιβαρά ηλεκτρικά συστήµατα, τα οποία σχεδιάστηκαν πριν από πολλές δεκαετίες υπό άλλες κλιµατικές συνθήκες και µοντέλα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

Όπως αναφέρεται σε ρεπορτάζ της «Καθημερινής», στις αρχές Ιουνίου σε αρκετές βαλκανικές χώρες το σύστηµα έπεσε, καθώς ο πρωτοφανής καύσωνας εκτόξευσε τη ζήτηση σε περίοδο που γραµµές µεταφοράς είχαν βγει εκτός για την καθιερωµένη θερινή συντήρηση. Η αιχµή της ζήτησης στις χώρες αυτές σηµειώνεται τον χειµώνα µε τις πολύ χαµηλές θερµοκρασίες που ανεβάζουν τη ζήτηση για θέρµανση, αλλά η κλιµατική αλλαγή ανέτρεψε τα δεδοµένα και έφερε το µπλακ άουτ. Η εκτίναξη της ζήτησης λόγω καύσωνα και τουριστικής κίνησης ήταν και η αιτία του µπλακ άουτ τον ∆εκαπενταύγουστο σε Φολέγανδρο, Ιο και Σίκινο.

Οι πυρκαγιές της Αττικής δοκίµασαν και τις αντοχές του ηλεκτρικού δικτύου της χώρας και υπενθύµισαν µε τρόπο που δεν έγινε αντιληπτός πέραν των κατοίκων στις πληγείσες περιοχές, ότι το να κρατηθούν τα φώτα αναµµένα δεν είναι πλέον κάτι το αυτονόητο. Τα συνεργεία του Α∆ΜΗΕ ανοιγόκλειναν για όσο διάστηµα µαίνονταν οι πυρκαγιές τους διακόπτες των γραµµών υψηλής τάσης, ανακατηύθυναν διαρκώς τις γραµµές µεταφοράς και προχώρησαν σε ανακατανοµή των µονάδων παραγωγής ενισχύοντας το σύστηµα της Αττικής, για να καταφέρουν να διατηρήσουν την ευστάθεια του συστήµατος και να αποτρέψουν τον πολύ πιθανό κίνδυνο για µπλακ άουτ.

Κάποιες εβδοµάδες νωρίτερα, στις 21 Ιουνίου και ενώ οι θερµοκρασίες στην περιοχή των Βαλκανίων είχαν χτυπήσει για πολλές ηµέρες κόκκινο, τα δίκτυα των χωρών της περιοχής που είχαν σχεδιαστεί για χειµερινές αιχµές δεν άντεξαν την υψηλή ζήτηση που σηµειώθηκε για παρατεταµένο χρονικό διάστηµα. Η κλιµατική αλλαγή ανέτρεψε µια βασική σταθερά για τον προγραµµατισµό συντήρησης των γραµµών µεταφοράς ρεύµατος που ακολουθούν οι ∆ιαχειριστές των χωρών της περιοχής. Η σταθερά αυτή λέει ότι η αιχµή της ζήτησης σηµειώνεται τον χειµώνα µε τις πολύ χαµηλές θερµοκρασίες που ανεβάζουν τη ζήτηση για θέρµανση, οπότε σταδιακά και εκ περιτροπής τµήµατα των γραµµών µεταφοράς βγαίνουν εκτός λειτουργίας για συντήρηση τους θερινούς µήνες, κάτι που έγινε και φέτος. Ετσι, ο ασυνήθιστος για τις γειτονικές χώρες καύσωνας στα µέσα Ιουνίου βρήκε το δίκτυο (εγχώριο και περιφερειακό) αδύναµο να σηκώσει τα πρωτοφανή για την εποχή υψηλά φορτία. Οι γραµµές υπερφορτώθηκαν και έπειτα από ένα πρώτο βραχυκύκλωµα σε εναέρια γραµµή υψηλής τάσης στο Μαυροβούνιο ακολούθησε ένα ντόµινο συµβάντων που οδήγησε σε κατάρρευση µεγάλο µέρος των συστηµάτων µεταφοράς της Αλβανίας, του Μαυροβουνίου, της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης καθώς και της Κροατίας και γενική συσκότιση σε όλη αυτή την περιοχή. Η λειτουργία των συσκευών προστασίας διέσωσε τα ηλεκτρικά συστήµατα της ηπειρωτικής Ευρώπης καθώς αποσυνδέθηκαν αυτόµατα από τα υπό κατάρρευση συστήµατα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και έτσι δεν βυθίστηκαν στο σκοτάδι.

Μόλις πρόσφατα εξάλλου, ανήµερα τον ∆εκαπενταύγουστο τα νησιά Φολέγανδρος, Ιος και Σίκινος βυθίστηκαν στο σκοτάδι γύρω στις 8.30 το βράδυ και έµειναν χωρίς ρεύµα τουλάχιστον για 8 ώρες. Στην Ιο µάλιστα µέχρι και αργά το απόγευµα το µεγαλύτερο µέρος του νησιού έπαιρνε ρεύµα εκ περιτροπής ανά ώρα. Τα τρία νησιά των δυτικών Κυκλάδων ηλεκτροδοτούνται µέσω δύο υποβρύχιων καλωδίων µέσης τάσης από το σύστηµα της Πάρου, το οποίο έχει διασυνδεθεί από τον Α∆ΜΗΕ µε το ηπειρωτικό σύστηµα της χώρας. Και οι δύο γραµµές διασύνδεσης Πάρου – Ιου κατέρρευσαν λόγω υπερφόρτωσης καθώς ο συνδυασµός υψηλής τουριστικής κίνησης και καύσωνα έχει ανεβάσει τη ζήτηση σε επίπεδα που όταν σχεδιάστηκαν οι γραµµές πριν από πολλές δεκαετίες ήταν αδύνατον να προβλεφθούν.

Η κλιµατική αλλαγή αυξάνει την ένταση και τη συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινοµένων σε ολόκληρο τον πλανήτη καθιστώντας ασταθή τα µέχρι πρότινος στιβαρά ηλεκτρικά συστήµατα των ανεπτυγµένων χωρών που σχεδιάστηκαν πριν από πολλές δεκαετίες υπό άλλες κλιµατικές συνθήκες και µοντέλα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Ο παράγοντας της κλιµατικής αλλαγής αξιολογείται και στο αναθεωρηµένο σχέδιο του ΕΣΕΚ ως καθοριστικός για την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας, χωρίς ωστόσο να έχει ληφθεί υπόψη στον σχεδιασµό. Μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι η µειωµένη διαθεσιµότητα των υδάτων θέτει σε κίνδυνο τη λειτουργία των θερµοηλεκτρικών µονάδων, οι παράκτιες ενεργειακές υποδοµές απειλούνται από τη στάθµη της θάλασσας, ενώ η αύξηση της µέσης θερµοκρασίας αναµένεται να µειώσει τις ενεργειακές ανάγκες για θέρµανση τη χειµερινή περίοδο και να αυξήσει τις ανάγκες για ψύξη τη θερινή περίοδο.

∆εν είναι όµως µόνο η κλιµατική αλλαγή που απειλεί την ευστάθεια των ηλεκτρικών συστηµάτων και την ενεργειακή ασφάλεια των ανεπτυγµένων χωρών. Η ενεργειακή µετάβαση και ο τρόπος που έχει σχεδιαστεί αποτελεί ήδη µια καθηµερινή πρόκληση για τους ∆ιαχειριστές. Η έµφαση που δόθηκε στις ΑΠΕ δεν έλαβε υπόψη της τη δυναµικότητα των δικτύων, που σε συνδυασµό µε την ασταθή παραγωγή της διάσπαρτης γεωγραφικά πράσινης παραγωγής αποτελεί παράγοντα αποσταθεροποίησης του συστήµατος σε περιόδους χαµηλής ζήτησης. Σε όλη την Ευρώπη οι ∆ιαχειριστές περικόπτουν όλο και πιο συχνά και όλο και µεγαλύτερες ποσότητες πράσινης ενέργειας για να διατηρήσουν την ευστάθεια των συστηµάτων, όταν η παραγωγή των ΑΠΕ υπερβαίνει τη ζήτηση.

Στην Ελλάδα, η πιο δύσκολη ηµέρα για τον ΑΔΜΗΕ ήταν η Κυριακή του Πάσχα φέτος και συγκεκριµένα οι µεσηµεριανές ώρες όταν η παραγωγή των ΑΠΕ κορυφώθηκε λόγω της υψηλής παραγωγής των φωτοβολταϊκών και οι µετασχηµατιστές στο δίκτυο του ∆Ε∆∆ΗΕ µε το οποίο είναι συνδεδεµένα 7,5 χιλιάδες µεγαβάτ διάσπαρτα µικρά φωτοβολταϊκά, αντί να µεταφέρουν ενέργεια από την υψηλή τάση στη µέση τάση δούλευαν σε αντίστροφη ροή. Λόγω της χαµηλής ζήτησης η ροή της ενέργειας άλλαξε και µεταφερόταν από τη µέση τάση στην υψηλή, µετατρέποντας ουσιαστικά το δίκτυο του ∆Ε∆∆ΗΕ από διανοµής σε δίκτυο παραγωγής. Η ζήτηση στο σύστηµα υψηλής τάσης ήταν αρνητική και ο Α∆ΜΗΕ για να κρατήσει το σύστηµα όρθιο και να αποτρέψει ένα γενικευµένο µπλακ άουτ χρειάστηκε να θέσει εκτός για πρώτη φορά το σύνολο της παραγωγής των ΑΠΕ που ήταν σε λειτουργία, περίπου 2.500 µεγαβάτ και να δώσει εντολή στον ∆Ε∆∆ΗΕ να βγάλει επίσης εκτός λειτουργίας 1.000 µεγαβάτ φωτοβολταϊκών. Στην αποτροπή του µπλακ άουτ συνέβαλε και το γεγονός ότι ο Α∆ΜΗΕ είχε υποβάλει µια εβδοµάδα νωρίτερα στους ∆ιαχειριστές των γειτονικών χωρών παύση των εισαγωγών ρεύµατος.

Οι µεγαλύτερες πιέσεις στο ελληνικό σύστηµα από την πλεονάζουσα παραγωγή των ΑΠΕ ασκούνται το φθινόπωρο και την άνοιξη που παραδοσιακά µειώνεται η ζήτηση. Χρόνο µε τον χρόνο το πρόβληµα οξύνεται καθώς αυξάνεται η διείσδυση των ΑΠΕ, ενώ η ζήτηση υστερεί. Ενα από τα µέτρα που εξετάζει το ΥΠΕΝ είναι η µετατόπιση του νυχτερινού τιµολογίου τις µεσηµεριανές ώρες που η παραγωγή των ΑΠΕ φτάνει στο ζενίθ, ώστε να αυξηθεί εκείνες τις ώρες η κατανάλωση και να περιοριστούν οι περικοπές ενέργειας. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Α∆ΜΗΕ το διάστηµα Ιανουαρίου – Mαΐου 2024 οι περικοπές πράσινης ενέργειας έφτασαν τις 430 GWh, ποσότητα σχεδόν διπλάσια από αυτή των 228 GWh που περικόπηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του 2023.