Ιράκ και Τουρκία: Μια στρατηγική αναπροσαρμογή εν μέσω περιφερειακών αλλαγών

Σε αντιπαράθεση για χρόνια, η Βαγδάτη και η Άγκυρα βρίσκουν σήμερα όλο και περισσότερο κοινό έδαφος απέναντι σε εχθρικούς δρώντες και σχέδια στη στρατηγική γεωγραφία της Δυτικής Ασίας.

Σε μια αναπάντεχη μετατόπιση, το Ιράκ και η Τουρκία ξεπέρασαν τις μακροχρόνιες εχθροπραξίες τους και δρομολόγησαν μια κοινή πορεία προς την εντατική στρατηγική συνεργασία. Για χρόνια, η Βαγδάτη καταδίκαζε την παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων που πολεμούσαν τους Κούρδους αυτονομιστές στο έδαφός της ως παράνομη παραβίαση της κυριαρχίας της.

Άλλα επίμαχα ζητήματα που εμποδίζουν την πρόοδο μεταξύ Άγκυρας και Βαγδάτης ήταν οι παράνομες εισαγωγές πετρελαίου από την περιοχή του Κουρδιστάν και η απόσπαση κρίσιμων ιρακινών υδάτινων πόρων από την Τουρκία.

Αλλά εντελώς ξαφνικά, οι δύο γείτονες συμφώνησαν να επαναπροσδιορίσουν τη στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στο Ιράκ. Οι τουρκικές δυνάμεις θα παραμείνουν στη χώρα του Περσικού Κόλπου, αλλά με νέα αποστολή: την εκπαίδευση των ιρακινών δυνάμεων. Η εξέλιξη αυτή όχι μόνο σηματοδοτεί μια σημαντική αλλαγή στις διμερείς τους σχέσεις, αλλά αντανακλά επίσης την ταχέως μεταβαλλόμενη δυναμική και τις προτεραιότητες στη Δυτική Ασία.

Αυτή η μεταμόρφωση στις σχέσεις Ιράκ-Τουρκίας συντελείται καθώς και οι δύο χώρες επαναξιολογούν τους περιφερειακούς τους ρόλους, τις συμμαχίες και τα εμπόδια. Οι εντάσεις που κάποτε καθόριζαν τις σχέσεις τους κατά τη διάρκεια της κορύφωσης της συριακής σύγκρουσης και της ανόδου του ISIS έχουν αμβλυνθεί, δίνοντας τη θέση τους σε μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση.

Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν χαρακτήρισε τη συμφωνία «ιστορική εξέλιξη», προσθέτοντας: «Θα πάμε τη συνεργασία μας στο επόμενο επίπεδο μέσω των κοινών κέντρων εκπαίδευσης συντονισμού που προβλέπονται από αυτή τη συμφωνία».

Ο Ιρακινός ομόλογός του Φουάντ Χουσεΐν, από την πλευρά του, ανακοίνωσε ότι η βάση της Μπασίκα θα μετατραπεί σε κοινή τουρκο-ιρακινή εκπαιδευτική εγκατάσταση στο πλαίσιο της συμφωνίας, με την Τουρκία να μεταβιβάζει τελικά τον έλεγχο στη Βαγδάτη. Αλλά σημείωσε επίσης ότι ενώ η σύνταξη τέτοιων εγγράφων είναι απλή, η εφαρμογή τους μπορεί να δημιουργήσει προκλήσεις.

Οι αντιπαλότητες στον τομέα της ασφάλειας και του εμπορίου συνδέουν το Ιράκ και την Τουρκία

Για αρχή, οι δύο γείτονες αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο τις πολεμοχαρείς ή μη συνεργάσιμες κουρδικές πολιτικοστρατιωτικές παρατάξεις ως κοινή πρόκληση, αναγκάζοντάς τους να συνεργαστούν με νέους τρόπους. Στην περίπτωση του Ιράκ, το οποίο διαθέτει μια ημιαυτόνομη κουρδική περιοχή, η φιλοξενία από την Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG) ισραηλινών κέντρων της Μοσάντ και οι νομικές παραβιάσεις έχουν καταστήσει το έργο αυτό μια υποχρέωση ασφαλείας.

Κρίσιμη ανησυχία προκαλεί επίσης η ανάδυση του Οικονομικού Διαδρόμου Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC), ενός φιλόδοξου σχεδίου που χρηματοδοτείται από τις ΗΠΑ και απειλεί να δημιουργήσει διηπειρωτικές εμπορικές οδούς που θα παρακάμπτουν τόσο το Ιράκ όσο και την Τουρκία, παρέχοντας ένα νέο κίνητρο για τις δύο χώρες να συνεργαστούν.

Ο διάδρομος, που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ, το Ισραήλ και τα κράτη του Περσικού Κόλπου, επιδιώκει να δημιουργήσει νέες εμπορικές διαδρομές που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τους στρατηγικούς εμπορικούς διαδρόμους που δημιουργούνται από το Ιράκ και την Τουρκική Δημοκρατία. Σε απάντηση, η Βαγδάτη και η Άγκυρα έχουν δώσει πράσινο φως σε εναλλακτικά έργα υποδομής για να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους και να εξασφαλίσουν τη συνεχή σημασία τους στο περιφερειακό εμπόριο.

Η τέταρτη συνάντηση του Ιρακινοτουρκικού Μηχανισμού Ασφαλείας Υψηλού Επιπέδου, που πραγματοποιήθηκε στην Άγκυρα στις 15 Αυγούστου, αποτέλεσε κομβική στιγμή σε αυτή τη νέα φάση της συνεργασίας. Στη συνάντηση συμμετείχαν κορυφαίοι αξιωματούχοι και από τις δύο χώρες, με αποκορύφωμα την υπογραφή ενός «Μνημονίου κατανόησης (MoU) για τη στρατιωτική συνεργασία και την ασφάλεια και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας». Αυτό το Μνημόνιο αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός, σηματοδοτώντας τη δέσμευση για στενότερους δεσμούς και κοινούς στόχους ασφαλείας.

Νωρίτερα φέτος, στις 22 Απριλίου, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πραγματοποίησε την «ιστορική» πρώτη του επίσκεψη στο Ιράκ μετά από 13 χρόνια, ένα ταξίδι που έθεσε τις βάσεις για τη σημερινή αύξηση της διμερούς συνεργασίας.

‘Δεν υπάρχει διάδρομος χωρίς την Τουρκία’

Παρά τις 27 συμφωνίες που αποσκοπούν στην ενίσχυση της συνεργασίας σε διάφορους τομείς, ένα Μνημόνιο Συνεννόησης για τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας απουσίαζε αξιοσημείωτα κατά τη διάρκεια εκείνης της επίσκεψης. Ωστόσο, στο πλαίσιο μιας συμφωνίας-ορόσημο για την ασφάλεια, το Ιράκ κήρυξε τον Μάρτιο το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) απαγορευμένη οργάνωση, ευθυγραμμιζόμενο με την πολιτική της Άγκυρας εδώ και δεκαετίες.

Στη συνέχεια, το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο του Ιράκ, με την προτροπή της ιρακινής υπηρεσίας πληροφοριών, διέταξε το κλείσιμο τριών πολιτικών κομμάτων και τη δήμευση των περιουσιακών τους στοιχείων λόγω υποτιθέμενων σχέσεων με το PKK.

Αυτή η νεοαποκτηθείσα συνεργασία δεν είναι χωρίς τις προκλήσεις της. Το IMEC, που αποκλείει και τις δύο χώρες, αποτελεί σημαντική στρατηγική απειλή. Η Τουρκία, υπό την ηγεσία του Ερντογάν, έχει εκφράσει έντονα την αντίθεσή της στο έργο αυτό, υποστηρίζοντας αντ’ αυτού το έργο του Δρόμου Ανάπτυξης – μια αντιπρόταση που θα ενίσχυε τη συνδεσιμότητα μεταξύ του Ιράκ, της Τουρκίας και της Ευρώπης.

Στις 10 Σεπτεμβρίου 2023, κατά τη διάρκεια συνομιλίας με δημοσιογράφους που τον συνόδευαν στη σύνοδο κορυφής της G20 στην Ινδία, ο Ερντογάν εξέφρασε έντονη αποδοκιμασία για τον αποκλεισμό της Τουρκίας από την πρωτοβουλία IMEC, δηλώνοντας: «Δεν υπάρχει διάδρομος χωρίς την Τουρκία».

Ο δρόμος ανάπτυξης, που παρουσιάστηκε από τον Ιρακινό πρωθυπουργό Μοχάμεντ Σία αλ-Σουντανί τον Μάιο, έχει ήδη προσελκύσει σημαντικές επενδύσεις από κράτη του Περσικού Κόλπου. Με τη συμπερίληψη του μεγάλου λιμανιού του Ιράκ Αλ-Φαου, το έργο θεωρείται πλέον ως κρίσιμο στοιχείο της κοινής στρατηγικής του Ιράκ και της Τουρκίας να παραμείνουν κεντρικοί παίκτες στην περιοχή.

Πηγή:militaire