Σύμφωνο ασφαλείας Τουρκίας με Ιράκ: Ποια πλευρά βγήκε κερδισμένη;

Στις 15 Αυγούστου, την ίδια ημέρα που το εκτός νόμου Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) γιόρτασε την 40ή επέτειο του πολέμου του κατά του τουρκικού κράτους, η τουρκική κυβέρνηση υπέγραψε αυτό που χαιρετίστηκε ευρέως ως μια ιστορική συμφωνία ασφάλειας και στρατιωτικής συνεργασίας με τη Βαγδάτη, η οποία προορίζεται να επιφέρει βαρύ πλήγμα στην παρουσία των ανταρτών του PKK στο Ιράκ.

Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, δήλωσε ότι η συμφωνία είχε «ιστορική σημασία» όταν ανακοίνωσε τη συμφωνία μαζί με τον Ιρακινό ομόλογό του, Φουάντ Χουσεΐν, στην Άγκυρα την περασμένη εβδομάδα. Ο Χουσεΐν είπε ότι ήταν «η πρώτη στην ιστορία του Ιράκ και της Τουρκίας» στον τομέα αυτό. Ωστόσο, οι απόψεις παραμένουν έντονα διχασμένες σχετικά με τη σημασία και την ουσία της συμφωνίας, της τελευταίας από μια σειρά συμφωνιών που συνέπεσε με την επίσημη επίσκεψη του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τον Απρίλιο στη Βαγδάτη, την πρώτη του μετά από 14 χρόνια. Ποια πλευρά βγήκε κερδισμένη; Εξαρτάται από το ποιον θα ρωτήσετε.

Το άρθρο 1 της συμφωνίας, το πλήρες αραβόφωνο κείμενο της οποίας διέρρευσε για πρώτη φορά στον ιρακινοκουρδικό ειδησεογραφικό οργανισμό Rudaw, αναφέρει ότι σκοπός της είναι να αντιμετωπίσει «τις ανησυχίες για την ασφάλεια» και των δύο μερών και ότι ο «κύριος στόχος» είναι να «εξαλειφθούν οι απειλές που θέτουν οι τρομοκράτες και οι απαγορευμένες οργανώσεις κατά της κυριαρχίας, της ασφάλειας και της εδαφικής ακεραιότητας και των δύο μερών».

Το άρθρο 2, ένα από τα πιο κρίσιμα, σύμφωνα με το κείμενο που δημοσίευσε η Rudaw, διαβεβαιώνει ότι «η στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στα εδάφη του Ιράκ» θα τερματιστεί, χωρίς όμως να παρέχει χρονοδιάγραμμα για την αποχώρηση των τουρκικών δυνάμεων που εκτιμάται ότι είναι χιλιάδες και έχουν αναπτυχθεί σε όλο το βόρειο Ιράκ.

Αμφισβητούμενη παρουσία 

Η πιο αμφισβητούμενη παρουσία για τη Βαγδάτη είναι η στρατιωτική βάση που δημιούργησαν οι τουρκικές δυνάμεις το 2015 κοντά στην πόλη Μπασίκα με το πρόσχημα της υπεράσπισης της πλειοψηφικά σουνιτικής αραβικής πόλης της Μοσούλης από το Ισλαμικό Κράτος (ISIS). Η Μοσούλη απελευθερώθηκε από τα ιρακινά στρατεύματα του συνασπισμού υπό την ηγεσία των ΗΠΑ το 2017.

Διαδοχικές ιρακινές διοικήσεις έχουν απαιτήσει από την Τουρκία να εκκενώσει τη βάση, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. 

Ο Χουσεΐν δήλωσε ότι η Τουρκία θα παραδώσει την Μπασίκα στο Ιράκ. «Χαίρομαι που μετά από μακρές, ειλικρινείς και ξεκάθαρες συνομιλίες, καταλήξαμε σε ορισμένα σημεία, στα οποία περιλαμβάνεται και ο τρόπος αντιμετώπισης της στρατιωτικής βάσης Μπασίκα. Καταλήξαμε σε μια ξεκάθαρη συμφωνία ότι η στρατιωτική βάση Μπασίκα θα μετατραπεί σε βάση στρατιωτικής εκπαίδευσης του Ιράκ. Θα διοικείται από τις ιρακινές ένοπλες δυνάμεις», δήλωσε ο Χουσεΐν κατά τη διάρκεια της κοινής συνέντευξης Τύπου με τον Φιντάν στην Άγκυρα. 

Η Διεύθυνση του Κέντρου Επικοινωνιών για την Αντιμετώπιση της Παραπληροφόρησης της τουρκικής κυβέρνησης διέψευσε γρήγορα τους ισχυρισμούς ότι οι τουρκικές δυνάμεις θα αναγκαστούν να αποσυρθούν. «Μην εμπιστεύεστε άλλους ισχυρισμούς εκτός από εκείνους που προέρχονται από επίσημες πηγές», προειδοποίησε η διεύθυνση στον λογαριασμό της στο X. «Ο αγώνας της Τουρκίας κατά της τρομοκρατίας συνεχίζεται με αποφασιστικότητα εντός και εκτός της χώρας», ανέφερε.

Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας, η Μπασίκα θα λειτουργεί εφεξής ως Κοινό Κέντρο Συντονισμού Ασφάλειας, όπου οι δύο πλευρές θα διεξάγουν εκπαίδευση, ανταλλαγή πληροφοριών και άλλες δραστηριότητες με επίκεντρο την ασφάλεια. Ωστόσο, δεν αναφέρει, όπως διαβεβαίωσε ο Χουσεΐν, ότι η Μπασίκα θα παραδοθεί στο Ιράκ, αλλά ότι θα διοικείται από κοινού από αξιωματικούς από κάθε χώρα με τον βαθμό του υποστράτηγου.

«Πρόκειται για ένα σημαντικό βήμα τόσο για την Τουρκία όσο και για το Ιράκ», δήλωσε στο Al-Monitor ο Τζέιμς Τζέφρι, πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην Τουρκία και το Ιράκ και διευθυντής του Προγράμματος Μέσης Ανατολής του Wilson Center. «Σηματοδοτεί την προθυμία της Βαγδάτης να επιδιώξει δεσμούς ασφαλείας τουλάχιστον με έναν αντίπαλο της Τεχεράνης -την Άγκυρα- και δείχνει το ενδιαφέρον της Άγκυρας πέρα από τα ειδικά συμφέροντά της στο βόρειο Ιράκ να βελτιώσει τους δεσμούς με την κεντρική κυβέρνηση στη Βαγδάτη», πρόσθεσε ο Τζέφρι.

Άλλοι υιοθετούν μια λιγότερο αισιόδοξη προσέγγιση. Η διαστρέβλωση που προβάλλεται στη συμφωνία από την ιρακινή πλευρά είναι ακριβώς αυτό – διαστρέβλωση – σύμφωνα με δυτικούς διπλωμάτες που ενημέρωσαν το Al-Monitor για το θέμα υπό τον όρο να μην κατονομαστούν. Ένας από αυτούς σημείωσε ότι οι όροι της συμφωνίας είναι αρκετά παρόμοιοι με τις υποσχέσεις του πρώην πρωθυπουργού του Ιράκ Μουσταφά αλ Καντίμι κατά τη συνάντησή του με τον Ερντογάν τον Δεκέμβριο του 2020 στην Άγκυρα. Καμία από αυτές δεν εκπληρώθηκε.

Οι πηγές υποστήριξαν ότι ενώ η ιρακινή σημαία μπορεί κάλλιστα να υψωθεί στην Μπασίκα, η Τουρκία δεν θα ήταν πρόθυμη να ανοίξει την Μπασίκα στις ιρακινές δυνάμεις με οποιονδήποτε ουσιαστικό τρόπο και η Άγκυρα πήρε «αυτό που ήθελε».

“Εξοικονόμηση προσώπων”

«Αυτή η συμφωνία είναι απλώς μια άσκηση διάσωσης προσώπου για τον Ιρακινό πρωθυπουργό Μοχάμεντ Σία αλ Σουντανί που του επιτρέπει να αποδείξει ότι υπερασπίζεται την κυριαρχία του Ιράκ. Θα εφαρμοστεί πλήρως; Πιθανώς όχι», δήλωσε ανώτερος Ιρακινός αξιωματούχος που μίλησε στο Al-Monitor υπό τον όρο της ανωνυμίας. Αμερικανοί και Ιρακινοί αξιωματούχοι βρίσκονται σε ξεχωριστές συνομιλίες για τον επίσημο τερματισμό της επιχείρησης «Inherent Resolve», του συνασπισμού υπό την ηγεσία των ΗΠΑ που δημιουργήθηκε το 2014 για την καταπολέμηση του ISIS, και για τον τερματισμό της παρουσίας περίπου 2.500 αμερικανικών στρατευμάτων στο Ιράκ μέχρι το τέλος του 2026. Οι συνομιλίες που ξεκίνησε η Βαγδάτη ακολουθούν τις ηχηρές εκκλήσεις των σιιτικών φατριών που υποστηρίζονται από το Ιράν για την αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων από το Ιράκ, εν μέσω επαναλαμβανόμενων επιθέσεων από τις ένοπλες πτέρυγές τους σε βάσεις του συνασπισμού στη χώρα.

Ο Ιρακινός αξιωματούχος εξέφρασε σκεπτικισμό για την αποχώρηση των δυνάμεων, σημειώνοντας ότι οι Ιρακινοί ηγέτες πέρα από το ιδεολογικό χάσμα γνωρίζουν πολύ καλά ότι το ISIS παραμένει μια πραγματική απειλή. Μία από τις ιδέες που διατυπώνονται είναι η αποστολή κατά του ISIS στη Συρία, όπου οι ΗΠΑ διαθέτουν περίπου 900 στρατιώτες, να επικεντρωθεί στο ιρακινό Κουρδιστάν. Ωστόσο, οι Κούρδοι απαιτούν αδιάσειστες εγγυήσεις ότι οι ΗΠΑ θα τους υπερασπιστούν από τυχόν επιθέσεις, μεταξύ άλλων και από το Ιράν, που πιθανότατα θα είχαν ως στόχο το έδαφός τους για τη φιλοξενία τους. Εξάλλου, το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν του Ιράκ, η ιρακινή κουρδική ομάδα που είναι η κυρίαρχη δύναμη στην περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν στο Ιράκ, είναι εξίσου δυσαρεστημένο με τον σύμμαχό του, την Άγκυρα, με τη συνεργασία του Πενταγώνου με τη συριακή κουρδική διοίκηση στη βορειοανατολική Συρία. Και οι δύο τη βλέπουν ως προέκταση του PKK και θέλουν οι ΗΠΑ να σκανδαλίσουν τη συμμαχία και να διεξάγουν την αποστολή κατά του ISIS αντί γι’ αυτό μαζί τους.

Τα τουρκικά στρατεύματα στην Μπασίκα, στην καρδιά της πεδιάδας της Νινευή, επικεντρώνονται εν μέρει στη διακοπή της ροής δυνάμεων και όπλων προς τη βορειοανατολική Συρία μέσω του γειτονικού Σιντζάρ, όπου κυριαρχούν οι Γιαζίντι, ενός διαδρόμου που χρησιμοποιείται και από φιλοϊρανικές σιιτικές πολιτοφυλακές, γεγονός που δημιουργεί ενδιαφέρουσες πιθανότητες για αμερικανοτουρκική συνεργασία στην περαιτέρω πορεία.

«Η παρουσία της Τουρκίας στην Μπασίκα έχει αποκτήσει νομιμοποίηση μέσω αυτής της συμφωνίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μπορεί να χαρακτηριστεί ‘ιστορική’. Ως τέτοια, μπορεί να συγκριθεί με την εγκατάσταση στρατιωτικής εκπαίδευσης που δημιούργησε η Τουρκία στη Σομαλία», δήλωσε ο Σινέμ Αντάρ, συνεργάτης του Κέντρου Εφαρμοσμένων Τουρκικών Σπουδών στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Ασφάλειας στο Βερολίνο.

«Τα τελευταία δύο χρόνια, η Τουρκία προσπαθεί να εξομαλύνει τις σχέσεις της με το καθεστώς Άσαντ, ενώ ταυτόχρονα ελπίζει να οργανώσει επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας εναντίον του συριακού βραχίονα του PKK, των Μονάδων Άμυνας του Λαού (YPG) στη Συρία και δεν έχει καταφέρει να κάνει τίποτα από τα δύο», δήλωσε ο Αντάρ στο Al-Monitor. Αναφερόταν στις προσπάθειες του Ερντογάν να επιδιορθώσει τους “φράχτες” με τον πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ αλ Άσαντ και στις επανειλημμένες απειλές του για τη δημιουργία μιας «ζώνης ασφαλείας» βάθους 30 χιλιομέτρων κατά μήκος των ιρακινών και τουρκικών συνόρων.

«Η αυξημένη εμπλοκή της Τουρκίας με την κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ από τις αρχές του 2024 θα μπορούσε επίσης να αποσκοπεί εν μέρει στην άμβλυνση αυτού του αποτελέσματος, βοηθώντας να εμποδιστεί η διέλευση των στοιχείων του PKK και των YPG/SDF μεταξύ του Ιράκ και της Συρίας μέσω της επίσημης συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας από τη μία πλευρά και της νομιμοποίησης της παρουσίας τουρκικών στρατευμάτων από την άλλη», δήλωσε ο Αντάρ. SDF είναι το ακρωνύμιο των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ και υπό κουρδική ηγεσία Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων στη βορειοανατολική Συρία, οι οποίες καταπολεμούν το ISIS και διοικούνται από έναν πρώην διοικητή του PKK, τον Μαζλούμ Κομπανέ.

Ο Αρζού Γιλμάζ, αναπληρωτής καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Κουρδιστάν Χιούλερ στο Ερμπίλ, υποστηρίζει ότι η συμφωνία δεν είναι νομικά δεσμευτική για καμία από τις δύο πλευρές και επομένως ο αντίκτυπός της δεν θα πρέπει να είναι υπερβολικός.

Το πιο άμεσο μέτρο της προόδου μεταξύ Άγκυρας και Βαγδάτης είναι η κατάσταση του αγωγού αργού πετρελαίου που συνδέει -από την έναρξή του το 1976- τα τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου στο Κιρκούκ του Ιράκ με τους τερματικούς σταθμούς εξαγωγής στο Γιουμουρταλίκ στις μεσογειακές ακτές της Τουρκίας, δήλωσε ο Γιλμάζ στο Al-Monitor. Η Τουρκία σφράγισε τη γραμμή, η οποία διακινεί περίπου το 0,5% του παγκόσμιου εμπορίου πετρελαίου, τον Μάρτιο του 2023. Αυτό έγινε μετά την απόφαση του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου με έδρα το Παρίσι ότι η Άγκυρα παραβίασε τη συνθήκη του 1973 με το Ιράκ για τις εξαγωγές από το Κιρκούκ στο Γιουμουρταλίκ, επιτρέποντας στους Κούρδους του Ιράκ να πωλούν πετρέλαιο που παράγεται στην περιοχή τους μέσω της Τουρκίας χωρίς τη συγκατάθεση της Βαγδάτης. Υπήρχε η ελπίδα ότι το ταξίδι του Ερντογάν στη Βαγδάτη θα επιτάχυνε την εξεύρεση λύσης, αλλά η γραμμή παραμένει αδρανής, στερώντας από την Τουρκία πετρέλαιο και τέλη διέλευσης. Η συνθήκη θα λήξει το 2025.

Πηγή:Al Monitor, militaire